سامانه تاد در نخستین استفاده عملیاتی، خوش درخشید

سامانه تاد به تازگی در نخستین باری که به صورت عملیاتی و در شرایط جنگی واقعی وارد عمل شد موفق گردید موشک بالستیک مهاجم را شکار کند.

تاد یک سامانه پدافند پاد بالستیک است که کار طراحی آن در سال 1992 توسط ارتش آمریکا و کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی لاکهید مارتین (Lockheed Martin) آغاز و در نهایت سال 2008 تولید و وارد خدمت شد.

نام این سامانه به انگلیسی THAAD و کوتاه شده عبارت “Terminal High Altitude Area Defense” به معنی «دفاع منطقه‌ای ترمینال ارتفاع بالا» است و همانطور که از نامش پیداست، موشک بالستیک را در ارتفاع بسیار بالا خارج از جو و هنگامی که وارد فاز ترمینال می‌شود هدف قرار می‌دهد.

موشک بالستیک پس از شلیک از جو خارج شده و پس از پیمایش در فضا که به آن فاز میدکورس گفته می‌شود، در نقطه مورد مجددا به سمت هدف شیرجه زده و سپس وارد جو می‌شود تا روی نقطه هدف فرود آید. مرحله‌ای که موشک شیرجه خود را آغاز می‌کند فاز ترمینال نام دارد و تاد نیز در ابتدای این فاز و پیش از جدایی سرجنگی از موشک با آن درگیر می‌شود. هرچه ارتفاع درگیری با موشک بالستیک بیشتر باشد، سرعت آن کمتر و شکارش آسان‌تر است.

پیشرفته‌ترین نمونه پاد بالستیک از سامانه MIM-104 پاتریوت (Patriot) موسوم به MIM-104F PAC-3 MSE نیز با موشک‌های بالستیک در فاز ترمینال درگیر می‌شود، اما سقف پرواز موشک‌هایش 40 تا 50 کیلومتر است و موشک نهایتا تا لایه استراتوسفر بالا می‌رود و همچنان یک سامانه درون جوی است و به طور دقیق‌تر در فاز ترمینال عمیق به مصاف موشک مهاجم می‌رود. اما موشک‌های تاد تا ارتفاع 150 کیلومتری از زمین بالا می‌روند و با خروج از جو که تا ارتفاع 100 کیلومتری از زمین است، در فضا با موشک بالستیک درگیر می‌شود. ضمنا قابلیت درگیری درون جوی نیز دارند.

هریک از موشک‌های 6 متری تاد 900 کیلوگرم وزن دارند و یک موتور راکتی سوخت جامد رانش آن را تامین می‌کند. موشک‌ها سرعت هایپرسونیک 9.5 ماخ دارند و بردشان به 200 کیلومتر می‌رسد. یک خودروی پرتابگر 8 موشک آماده به شلیک دارد و آن‌ها را به روش گرم شلیک می‌کند. یعنی موشک از همان ابتدا با روشن شدن موتور راکتی خود شروع به حرکت کرده و از لوله پرتابگر خارج می‌شود. این روش گرچه در طولانی مدت سبب کاهش عمر لوله پرتابگر می‌شود، اما موشک زودتر به هدف می‌رسد.

خروجی موتور این موشک متحرک است و اصطلاحا به آن تراست وکتورینگ یا خروجی متغیر گفته می‌شود. موشک با استفاده از این سیستم مسیر گازهای خروجی از موتور را تنظیم و تغییر مسیر می‌دهد. در مقایسه با سطوح کنترلی متحرک نظیر بالک، تراست وکتورنیگ بسیار گرانتر است، اما چالاکی و توان مانور موشک را به مقدار چشمگیری افزایش می‌دهد و موشک پدافندی تاد را قادر می‌سازد موشک‌های بالستیکی که مانورهای سنگین جهت گریز از پدافند می‌دهند را نیز شکار کند.

این موشک پس از شلیک با هدایت رادار خود و یا دیگر سیستم‌های خودی به سمت هدف حرکت و در نهایت سرجنگی از بدنه جدا و به سمت سرجنگی موشک بالستیک می‌رود. سرجنگی تاد از نوع انرژی جنبشی و برون جوی است. این سرجنگی خود دارای موتورهای راکتی کوچکی است که ضمن تامین رانش به منظور افزایش سرعت سرجنگی و انرژی جنبشی آن، مسیرش را تنظیم تا مستقیما به هدف برخورد و آن را با انرژی جنبشی بالایی که دارد تخریب کند.

این سرجنگی دارای جستجوگر تصویرساز فروسرخ از نوع ایندیم آنتیمونید است و موشک بالستیک که گرمای بسیار زیادی دارد را در فضای پس زمینه که بسیار سرد است پیدا می‌کند. همانطور که گفته شد جستجوگر از نوع تصویرساز است و برخلاف موشک‌های آشیانه یاب فروسرخ که تنها گرمای هدف را کشف و هدف را حس می‌کنند، این جستجوگر از هدف یک تصویر ساخته که هوش مصنوعی موشک آن را دیده و درک می‌کند. این قابلیت سبب می‌شود در صورتی که موشک بالستیک اقدام به رهاسازی هدف کاذب جهت فریب سرجنگی کند، تاد فریب نخورد؛ زیرا هدف را می‌بیند.

تاد می‌تواند اطلاعات هدف را از سامانه‌های خودی و متحد دیگر دریافت و در نبرد شبکه محور شرکت کند. اما به صورت مستقل چشم اصلی‌اش رادار متحرک خود است که AN/TPY-2 FBX-T نام دارد که از نوع آرایه فازی فعال بوده و در باند X کار می‌کند؛ این امواج به شدت قدرتمند و دقیق هستند. این رادار تا 3 هزار کیلومتر برد دارد و بزرگ‌ترین، قدرتمندترین و دوربردترین رادار زمین پایه با قابلیت تحرک و جابجایی است. البته برخی منابع برد آن را تا 5 هزار کیلومتر نیز اعلام کرده‌اند. این رادار نیز اهداف کاذب که موشک رها می‌کند را تشخیص و آن‌ها از هدف متمایز می‌کند.

رادار ضمن پویش فضا و ایفای نقش پیش اخطار، کنترل آتش و هدایت موشک را نیز انجام می‌دهد. این رادار 25344 ماژول گیرنده فرستنده گالیم نیترید دارد که هر یک مانند یک رادار کوچک عمل کرده و می‌توان هر کدام از آن‌ها را مستقلا برنامه ریزی کرد. بدین‌ترتیب رادار می‌تواند ضمن پویش در نقش پیش اخطار با شماری از ماژول‌های خود، شمار دیگری از آن‌ها را در حالت خروجی متمرکز روی یک هدف جهت کنترل آتش و هدایت موشک به سمت آن کند. آنتن رادار قابلیت حرکت در امتداد محور عمودی را داشته و امواج خود را به روش الکترونیکی می‌چرخاند و هدایت می‌کند.

هر آتشبار تاد حداقل 6 تا 9 خودروی پرتابگر، یک رادار به همراه ژانراتور و خنک کننده و دو خودروی مدیریت نبرد موسوم به TOC دارد. خودروهای TOC ارتباطات و اطلاعات را مدیریت کرده و اجزای مختلف تاد را با استفاده از فیبر نوری یا به روش بی‌سیم به یکدیگر و همچنین شبکه پدافند پاد بالستیک آمریکا متصل می‌کنند. ضمن اینکه برای کنترل آتش اهداف را دسته بندی و بر اساس اولویت آن‌ها را برای درگیری و شلیک موشک به سمتشان دسته بندی می‌کنند. به کمک این پل تاد می‌تواند اطلاعات موشک مهاجم را از رادارها و سیستم‌های دیگر دریافت و با هدف درگیر شود.

تاد از سال 2008 که وارد تولید شد تا به امروز 16 آزمایش عملکردی داشت که در همه آن‌ها موفق بود و ضریب موفقیت 100 درصدی دارد. آمریکا تاکنون تاد را در بخش‌های مختلف خاک خود به ویژه هاوایی و جزیره گوام و همچنین در خاک کشورهای متحد خود شامل ژاپن، کره جنوبی، کشورهای اروپایی، اسرائیل، ترکیه و عربستان سعودی مستقر کرده است. تمامی این سامانه‌ها متعلق به ارتش آمریکا هستند و امارات تنها کشوری است که تاد را خریداری کرده است. عربستان نیز قرارداد آن را امضا و به زودی تحویل می‌گیرد.

دو روز پیش نیز شبه نظامیان یمنی یک حمله بالستیکی به شهر ابوظبی انجام دادند که سامانه تاد مستقر در آن موفق شد موشک‌های مهاجم را رهگیری و سرنگون کند. این نخستین بار است که تاد در شرایط جنگی واقعی عملیات می‌کند. موشک‌های مهاجم از نوع میان برد بود و به سمت تاسیسات نفتی نزدیک به پایگاه هوایی الظفره که محل حضور نظامیان آمریکایی است می‌رفت. این نخستین باری بود که موشک به سمت یکی از مراکز تحت حفاظت تاد شلیک می‌شد. این سامانه متعلق به امارات بود اما توسط آمریکایی‌ها کنترل و هدایت می‌شد.

ناگفته نماند تاد برای مقابله با موشک‌های بالستیک کوتاه برد تا دور برد طراحی شده است. لاکهید مارتین به طور مستقل نمونه‌ای از این موشک موسوم به THAAD-ER را برای مقابله موشک‌های بالستیک قاره پیما و موشک‌های هایپرسونیک توسعه داد که از موتور دو مرحله‌ای بهره برده و سرعت، برد و ارتفاع پروازی بیشتری دارد. این موشک در سال 2024 تولید و در صورتی که ارتش آن را بپذیرد، وارد خدمت خواهد شد.

تاد در ترکیب با پاتریوت دفاع پاد بالستیک خشکی پایه در فاز ترمینال را برعهده دارند. سامانه آمریکایی GMD نیز مجددا زمین پایه است و با موشک‌ها در فاز میدکورس درگیر می‌شود. در دریا نیز آمریکا سامانه‌های استاندارد 2، 3 و 6 و همچنین ESSM را دارد که استاندارد 3 در آخرین نمونه خود که با همکاری صنایع سنگین میتسوبیشی توسعه داده شد، موشک‌ها را در فاز پرتاب، میدکورس و ترمینال هدف قرار می‌دهد. ESSM و استاندارد 2 و 6 نیز برای فاز ترمینال عمیق هستند. موشک‌های خانواده استاندارد قابلیت استقرار روی خشکی را نیز دارند. تمامی این موشک‌ها پدافند چندلایه پاد بالستیک آمریکا را تشکیل می‌دهند.