در شرایط فعلی تنها کشوری که در زمینه خودرویی با ایران همکاری میکند، چین است. اما فرمول قیمت گذاری ماشین چینی ها در ایران بر چه اساسی است؟
خودروهایی که به روش CKD در ایران تولید میشوند، از سوی شرکتهای چینی روانه بازار ایران میگردد و در اینجا متخصصان بسته کامل قطعات خودرو را روی هم سوار میکنند تا محصول نهایی تولید شود. حال در این مطلب قصد داریم به بررسی مراحل صفر تا صد هزینههای این روش بپردازیم.
فرمول قیمت گذاری ماشین چینی ها در ایران
بازار امروز ایران را بازیگران مختلفی تشکیل میدهند که شامل شرکتهای نیمه خصوصی و کاملا دولتی هستند. در این میان واردکنندگان از سال 1396 به علت ممنوعیتهای وارداتی از این میدان رقابتی خارج شدهاند. سایپا، خودروسازی است که طی سالهای اخیر به خاطر خروج شرکای چینی دخالت و فعالیتی در صنعت خودروهای CKD ندارد، اما در عوض ایران خودرو همچنان با هایما که از تولیدکنندگان CKD است و در چین فعالیت دارد، مشارکت و همکاری میکند.
از شرکتهای خودروسازی دولتی که بگذریم به خودروسازان خصوصی میرسیم که شامل بهمن موتور، کرمان موتور و مدیران خودرو میشوند. اگرچه خاطر نشان کردیم که واردکنندگان کنونی سهم چندانی در بازار ندارند، اما تلاشهایی در این زمینه دارند و در گوشه و کنار کشور با عقد قرارداد با شرکتهای چینی به گسترده کردن هر چه بیشتر قطعات CKD مبادرت میکنند.
از جمله واردکنندگانی که در این زمینه تلاشهای خوبی داشتهاند میتوان به شرکت مکث موتور (ماموت خودرو)، خودروسازی فردا، آرین موتور و صنایع خودروسازی ایلیا اشاره کرد. از دیگر خودروسازان قدیمی بازار که گرچه در زمینه تولید چندان عملکرد درخشانی ندارد اما قراردادهای خوبی با شرکای خارجی خود منعقد کرده، دیار خودرو است که اقدامات آن حاکی از فعالیتهای حرفهای این شرکت است. اما بیایید ابتدا ببینیم که CKD چیست!
CKD چیست؟
CKD یا complete knock-down kit یعنی این که پک کامل خودرو را به صورت مجزا خریداری کنید و تنها مونتاژ آنها را بر عهده بگیرید. در این روش شرکتهای خودروسازی داخلی قطعات منفصله را از شرکای چینی خود خریداری میکنند و همانها را در ایران مونتاژ و متصل مینمایند.
برای این که یک شرکت داخلی بتواند قطعات CKD را وارد کشور کند باید در وهله اول تأییدیهی سه تا از مسئولان شرکت خارجی واردکننده و تولیدکننده را دریافت کند. پس از آن نیاز به یک کانتینر حمل قطعات است تا محصولات و سفارشها را به مقصد برساند. پس از این که محموله به ایران میرسد، شرکتهای واردکننده این قطعات بر اساس میزان موجودی قطعات خود اقدام به پیش فروش خودروها میکنند.
قطعات مذکور هنگامی که به شرکت محل تولید میرسد با هزینههای تولید و گمرکی و… محاسبه میشود و در نهایت شرکت واردکننده و مونتاژکننده این قطعات، سود خود را روی محصول میکشد. هزینههای دیگری نیز در این بین وجود دارد، اما عمده هزینهها همان بود که ذکر شد.
هزینههای دولتی نیز از مهمترین هزینههایی است که تولیدکنندگان به روش CKD با آن سر و کار دارند. عوارض شهرداری، عوارض 9 درصدی مالیات بر ارزش افزوده و هزینههای شماره گذاری نیز در این مرحله محاسبه میشوند. مجموع این هزینهها قیمت تمام شده خودرو را تشکیل میدهند.
یکی از نکاتی که باید به آن توجه نمود، استانداردهای الزامی است که در ایران وجود دارد و باعث میشود تا هزینهها بالا برود و قیمت مصوب خودرو افزایش یابد. استانداردهای 85گانهای که در ایران برای خودروها وجود دارد بر پایه استانداردهای اروپایی است و از آن طرف استانداردهای خودروهای چینی بر حسب قطعات و آلایندگی کشور مبدأ تولید میشوند.
حالا در نظر بگیرید که قطعات CKD که از چین وارد ایران میشود هم شامل استانداردهای MSRP چین هستند و هم باید استانداردهای اروپایی E-MARK را داشته باشند. همانطور که تا اینجای کار متوجه شدهاید، قطعات خودروهای وارداتی باید هزینه دو استاندارد را بپردازند. طبق آنچه کارشناسان گفتهاند، باید در این حوزه حدود 1 تا 7 درصد افزایش قیمت را در نظر گرفت که عمدتا شامل چراغ و شیشهها و بخشهای فنی خودرو است. در نهایت میتوان گفت 4 درصد عدد معقولی برای این افزایش قیمت در داخل کشور است.
نکته مهم دیگری که شاید باورتان نشود این است که قطعات منفصله خریداری شده توسط شرکتهای ایرانی، بسیار گرانتر از خود خودروهایی است که در چین تولید میشوند. شاید پیش خود بگویید که باید قطعات یک خودرویی که هنوز مونتاژ نشده و هزینههای دیگر را سپری نکرده، ارزانتر از خود خودروی عرضه شده باشد اما متأسفانه این قضیه در چین برعکس است.
اصطلاحا به خودروهای آماده CBU میگویند و این خودروها همانطور که گفتیم نسبت به CKDها ارزانتر تمام میشوند. دلیل این امر به هزینه پایین مونتاژ در چین و نیروی کار فراوان این کشور بر میگردد. سود برای چینیها در این است که محصول آمادهشان را با صرف نیرو و هزینههای مونتاژ روانه بازار دیگر کشورها کنند، نه این که قطعات خام را به کشور دیگر صادر نمایند.
آنچه در این زمینه اهمیت دارد این است که شرکتهای ایرانی در خوشبینانهترین حالت ممکن قادر خواهند بود این محصولات منفصله (CKD) را هم قیمت با محصول CBU یا نسخه آماده عرضه بخرند. البته باید در نظر داشت که همیشه این قیمتها با یکدیگر همخوانی ندارند و ممکن است متغیر باشند؛ زیرا به گزارش برخی از کارشناسان، هزینههای بستهبندی از 300 تا 800 دلار خواهد بود و در این زمینه شرکت داخلی موفق میشود که بتواند به توافقی ارزانتر دست یابد. در ادامه قدم به قدم تا بررسی نهایی قیمت ماشین چینی ها و فرمول آن با شما خواهیم بود.
گام اول: یافتن قیمت فوب
آنچه اکثر مردم و به احتمال زیاد خود شما درباره قیمت خودروها تا به امروز انجام میدادهاید این است که قیمت خرده فروشی خودروی مد نظرتان را ضرب در قیمت روز ارز میکردید. آیا این روش درست است؟ مسلما پاسخ به این سوال خیر است و این تصور اشتباهی است که در میان مردم باب شده است.
اولین نکته که باید به آن دقت کنید، این است که قیمتی که به صورت آنلاین میبینید، قیمت اصلی آن خودرو نیست، زیرا در آن قیمت هزینههای پنهانی دیگری نیز لحاظ شده که شما از آن بیخبر هستید. در همه کشورها هزینههای گروه فروشندگان و بازاریابان، حمل و نقل، حاشیه سود خرده فروشی و عوارض و مالیات وجود دارد.
بنابراین اگر در جایی میبینید که فلان خودرو 20 هزار دلار قیمت دارد بدین معنی نیست که شرکت چنین قیمتی روی آن گذاشته، بلکه معنای آن این است که قیمت اصلی چیز دیگری است. در واقع آن قیمتی که مشاهده میکنید خالص نیست و باید ناخالصیهایش را برداشت.
هزینههایی که از چشم ما پنهان میماند معمولا چیزی بین 12 تا 20 درصد است که میانگین آن تقریبا 15 درصد خواهد بود. بنابراین خودروی 20 هزار دلاری با قیمت فوب آن (قیمت فوب یا FOB – Free on Board) 17 هزار دلار خواهد شد. البته کار در اینجا تمام نمیشود.
آیا قیمت نهایی مذکور همان قیمتی است که شرکتهای ایرانی میپردازند؟ خیر. قیمت نهایی را باید با توجه به فاکتورهای دیگری محاسبه کرد. شرکتهای ایرانی که به شرکای تجاری چینی خود مراجعه میکنند و سفارش خودرو در تیراژ بالا میدهند، مطمئنا تخفیف میگیرند؛ همانطور که یک فروشنده پوشاک از تولیدی تخفیف برای تیراژ بالا میگیرد. از طرفی نیز ممکن است به علت محبوبیت و میزان تقاضایی که آن خودرو دارد، هیچ نوع تخفیفی به شرکتهای ایرانی تعلق نگیرد.
بنابراین باید در این میان حدود 15 درصد را بابت تخفیفهای خودرویی کم کرد. میزان تخفیف رابطه مستقیمی با نوع خودرویی دارد که شرکت ایرانی قطعات CKD آن را میخواهد. مثلا فرض کنید خودرویی که تولید شده و تنها چند هزار از قطعات آن در انبار موجود باشد و شرکت چینی بخواهد انبارهایش را خالی کند؛ در آن صورت ممکن است برای رد کردن اجناس خود تا 50 درصد نیز تخفیف بدهد.
متاسفانه یکی از بدشانسیهایی که شرکتهای ایرانی در این زمینه دارند، تحریمهای آمریکا است. خوب میدانیم که در حال حاضر تنها شرکایی که با ایران معامله میکنند، چینیها هستند و دیگر شرکتهای معتبر حتی اگر از طریق بازارهایی مثل دبی بخواهند با ما همکاری کنند، نه تنها تخفیفی نمیدهند بلکه قیمتهای بالاتری نیز پیشنهاد میکنند.
در این مسیری که برای محاسبه قیمت خودرو و به خصوص ماشین چینی ها در پیش رو داریم، خودروی فرضیمان را 20 هزار دلاری فرض گرفتهایم که تا اینجای کار حدودا 17.500 دلار شده است. اکنون به گام دوم میرسیم.
گام دوم: حمل و نقل و مشکلات کانتینرها
شرکت ایرانی بعد از این که با طرف قرارداد خود به نتیجه میرسد، برای ادامه فرآیند خرید مجبور است تا هزینههای حمل و نقل بپردازد. به همین خاطر برای این که قطعات CKD به ایران برسند و مونتاژ شوند باید سوار کانتینر شوند و به ایران صادر گردند. در دوران پاندمی کرونا یکی از مشکلاتی که گریبان حمل و نقل دریایی را گرفت، بحران جهانی کانتینر بود.
از اوایل سال 2020 کمبود کانتینرها باعث افزایش سرسامآور قیمت آنها شده و کمیاب شدن آنها نیز مزید بر علت شده است. اکنون بر اساس گزارش یکی از منابع خبری ترکیه، هزینه حمل و نقل یک کانتینر از شانگهای چین به لس آنجلس قبل از پاندمی کرونا، چیزی حدود 1600 دلار بوده و در دوران اوج پاندمی به 20 هزار دلار رسیده است.
اگرچه در حال حاضر کمی قیمتها فروکش کرده، اما همچنان مشکلات اینچنینی وجود دارد. این افزایش قیمت حمل و نقل مسلما روی قیمت نهایی خودرو تأثیر خواهد گذاشت. هم اکنون قیمت کانتینرها از 9500 دلار تا 12 هزار دلار است و هر کانتینر نیز میتواند قطعات منفصله 2.8 دستگاه را جابهجا کند. حالا فرض کنید که سهم هر خودرو از این بار به پول ما و با ارز نیمایی چیزی بین 82 میلیون تومان میشود.
کانتینر محصولات را به کشتی میرساند و حالا نوبت احتساب هزینههای باربری با کشتی است. در این زمینه نیز تحریمها نقش مهمی دارند و وارد میدان میشوند. شرکت ایرانی برای این که کالای خود را با کشتی وارد کشور کند باید ابتدا بیمه کشتیرانی دریافت نماید، اما چون این هزینهها عدد ثابتی ندارند، ما نیز آن را بعدا محاسبه خواهیم کرد.
تحریمها باعث شده تا ورود کالا به ایران با مشکلات زیادی روبهرو شود. یکی از این موانع دیر رسیدن بار و محموله است. برای این کار کشتی مورد نظر باید جی پی اس خود را خاموش کند تا ردیابی نشود و همچنین باید پرچم کشتی خود را عوض کند و در بندرهای کشورهای مختلف ایست نماید. با همه اینها مدت زمان تحویل بار از کشور مبدأ به مقصد بین 45 تا 60 روز است.
مشکل اینجاست که در این دو ماه، سرمایهگذار باید سرمایهاش بخوابد و نمیتواند کاری از پیش ببرد. حالا قیمت خودروی فرضی ما از 20 هزار دلار به 17.500 دلار رسیده و باز هزینه حمل و نقل با کانتینر و کشتی به 21 هزار دلار بر میگردد. قدم سوم گمرک است.
گام سوم: هزینههای گمرکی
در این مرحله پای خارجیها از ماجرا خارج میشود و نوبت به دستاندازیها و هزینههای داخلی میرسد. حالا اینجاست که سازمان گمرک ایران روشهای قیمت گذاری خود را روی قطعات CKD اعمال میکند. در مسیر پیش رو گمرک هزینه تعرفه را 40 درصد در نظر میگیرد؛ البته اگر میزان داخلی سازی خودرو زیر 20 درصد باشد که ماشین چینی ها با همین نرخ داخلی سازی میشوند.
تعرفه 40 درصدی مذکور با ارز 4200 تومانی محاسبه خواهد شد. علاوه بر این 40 درصد تعرفه شرکت خودروسازی و واردکننده قطعات CKD باید 5.5 درصد هزینههای متفرقه را نیز بپردازد که شامل بیمه گمرک، سهم هلال احمر و… میشود. پس از همه اینها عدد به دست آمده باید یک درصد بیشتر محاسبه شود و تا اینجای کار عدد 47 درصد را خواهیم داشت و 5 میلیون تومان نیز هزینه ترخیص از کشتیرانی است.
در نظر داشته باشید که شرکتهای خودروسازی این 47 درصد را روی قیمت فوب نمیکشند، بلکه آن را روی قیمت CIF حساب میکنند. CIF شامل هزینههای بیمه و حمل و نقل میشود. حالا حساب کنید که این 47 درصد روی آن هزینه 3500 دلاری هر خودرو بابت کانتینر و بشود! عدد به دست آمده بسیار بزرگ و هنگفت خواهد شد و باز هم این نکته را از نظر دور نداشته باشید که سال آینده قرار است ارز 4200 تومانی حذف شود!
حال این نکته فرعی اما مهم را در نظر بگیرید که موارد و هزینههای بالا وقتی این ارقام خواهد بود که همه چیز در شرایط ایدهآل باشد؛ یعنی کانتینر در موعد مقرر تحویل داده شود و بار به سرعت تخلیه گردد و دموراژ صورت نپذیرد. این هزینهها برای این است که بار از گمرک ایران خارج شود و وارد کارخانه گردد.
در نهایت خودرویی که در اینترنت 20 هزار دلار بود، با احتساب هزینههای حمل و نقل و بیمه و کشتیرانی به 21 هزار دلار رسید و اکنون نوبت احتساب آن به ریال است. 47 درصد عوارض گمرک را باید ضرب در ارز 4200 تومانی کنیم تا برسیم به قیمت CIF آن که با ارز 24 هزار تومانی 504 میلیون تومان خواهد شد. مجموع تمامی این محاسبات بابت هر قطعه منفصله CKD عدد 550 میلیون تومان میشود.
ناگفته نماند که شرکت خودروسازی در هر مرحله از خرید قطعات باید با استفاده از ارز نیمایی مبادرت به خرید کنند و اگر از طریقی غیر از این ارز خریداری شود و شرکت نتواند منشأ آن را مشخص کند محموله ضبط خواهد شد.
گام چهارم: ارسال قطعات منفصله به کارخانه
محموله از گمرک خارج میشود و باید به مقصد خود ارسال شود. در این قسمت باید هزینههای لجستیک داخل خاک را که شامل حمل کالا از از گمرک به کارخانه میشود، محاسبه کرد. چون مسیرها مختلف است و مسافتها متغیر، نمیتوان در این خصوص عدد دقیقی را عنوان کرد.
اگرچه نمیتوان هزینه این بخش را به طور دقیق گفت اما شاید بشود دو مسیر برای رسیدن کالا به مقصد در نظر گرفت. یکی از این راهها حمل قطعات خودرو تا کارخانه و دیگری حمل تا نمایندگی است. با احتساب هزینههای خوشبینانه و حداقلی، باید مبلغ 7 میلیون تومان را به ازای هر خودرو کنار گذاشت.
خب در این مرحله قیمت گذاری وارد فاز جدیدی میشود، زیرا کار مونتاژ شروع شده و باید هزینههای تولید به قیمت نهایی افزوده شود. هزینههای این بخش را چون به صورت سالانه محاسبه میشود، نمیتوان به طور دقیق بیان کرد. این هزینهها شامل هزینه حاملهای انرژی، دستمزد کارگران و مهندسان، نگهداری از خط تولید و استهلاک تجهیزات و موارد دیگری از این قبیل میشود.
کارشناسان این حوزه معتقدند که نمیتوان عدد دقیقی در این زمینه گفت، زیرا در این مرحله علاوه بر موارد بالا، برخی از فاکتورها مانند محل استقرار کارخانه و میزان کارایی آن مورد بررسی قرار میگیرد و تأثیرگذار است. آنچه تجربه نشان داده این است که هزینههای تولید در این قسمت بین 2 تا 10 درصد ارزش نهایی خودرو را شامل میشود.
این میزان هزینه تولید در کشور ما به نسبت سایر کشورها بسیار گران است و بنا بر گفته برخی از متخصصان این صنعت، اگر هزینههای تولید یک خودرو بیش از 10 درصد قیمت آن باشد، نشان میدهد که آن کارخانه از نظر عملکرد و کارایی به شدت در سطح پایینی قرار دارد.
در طول این مقاله به صورت کاملا خوشبینانه به موضوع نگاه کردهایم و اعداد و ارقامی را ذکر کردهایم که در واقعیت بیشتر هستند. با این حال در این بخش هم هزینههای تولید را 7 درصد در نظر میگیریم و با محاسبه این 7 درصد روی قیمت نهایی 550 میلیون تومان باید حدود 595.5 میلیون تومان تا اینجا هزینه کرد.
گام پنجم: هزینههای متفرقه و سود خودروساز
هزینههای جانبی یا متفرقه چیست؟ پس از این که مراحل پیچیده و نفسگیر بالا تمام شد و تمامی هزینهها پرداخت گردید، نوبت به مونتاژ قطعات میرسد و پس از این که خودرو آماده عرضه شد، باید بازاریابانی متبحر و متخصص برای آن اقدام به بازارسازی کنند تا محصولات به فروش برسند.
دیگر هزینههای این بخش عبارتند از: هزینههای خدمات پس از فروش، گارانتی، کمیسیون نمایندگان فروش و سود تولیدکننده که از همه اینها مهمتر است. بر اساس آنچه وزارت صنعت، معدن و تجارت کشور اعلام کرده، شرکتهای خودروسازی نمیتوانند بیش از 17 درصد سود اخذ کنند.
هزینههای متفرقه این شرکتها نیز بیشتر از 7.5 درصد نخواهد شد. در نهایت قیمتی که باید به آن برسیم، قیمت فروش تولیدکننده خودرو است. در فرض ما سود شرکت فرضی 100 میلیون تومان و هزینههای جانبی نیز 45 میلیون تومان خواهد بود که با افزودن آنها به قیمت قبلی، عدد 736 میلیون تومان به دست میآید.
گام ششم: تعیین قیمت نهایی فروش
تا گام پنجم، خودروساز تمامی سود خود و هزینههای واردات و تولید قطعات منفصله و سوار کردن آنها را حساب کرده و حالا نوبت به هزینههای مربوط به قوانین کشور میرسد. هزینههای دولتی که روی قیمت خودرو سوار میشود شامل هزینههای شماره گذاری، بیمه، مالیات بر ارزش افزوده و عوارض شهرداری میشود.
در حال حاضر هزینه شماره گذاری خودرو حدود 3 درصد قیمت خودرو خواهد بود. بیمه شخص ثالث برای هر خودرو چیزی حدود 3 میلیون تومان است و عوارض شهرداری 500 هزار تومان محاسبه خواهد شد. مالیات بر ارزش افزوده همانطور که گفتیم 9 درصد و مالیات بر نقل و انتقال 1 درصد است که جمعا 13 درصد خواهد شد.
مالیات بر ارزش افزوده را دولت برای خودروسازان و به پای آنها مینویسد، اما برخی از خودروسازان این مالیات را در گمرک و روی همان 47 درصد محاسبه میکنند و برخی روی قیمت نهایی حساب میکنند. در هر حالت این 9 درصد از جیب مشتری نهایی خواهد رفت نه خودروساز!
هزینههای دولتی تا اینجای کار به 33 میلیون تومان رسیده و با احتساب 9 درصد مالیات، 66 میلیون تومان روی رقم نهایی تا گام پنجم کشیده میشود. قیمت نهایی فروش با این محاسبات سر انگشتی چیزی حدود 835 میلیون تومان خواهد بود. البته همانطور که گفتیم در این مرحله موانع و مشکلات دیگری نیز به وجود میآید که باعث افزایش قیمتها میشود.
هزینههای جانبی تحمیل شده در قیمت نهایی ماشین چینی ها
خودروساز پیش از هر چیزی در اندیشه کسب سود خود است و باید آن را به مثابه یک بنگاه اقتصادی در نظر بگیریم. اگرچه دولت در این مسیر انواع و اقسام سختگیریها را اعمال کرده و محدودیتهای فراوانی روی واردات گذاشته اما باید در نظر داشت که هزینههای خودرو شامل برخی از هزینههای سربار مالی، هزینههای سربار اداری و سازمانی میشود که از قضا هزینههای سنگین و کلانی نیز هستند.
برای مثال پیش پا افتادهترین هزینهای که ممکن است وجود داشته باشد، اخذ وامهای بانکی سنگین با نرخ بهرههای هنگفت است و طبیعی است که شرکت خودروسازی باید آنها را بپردازد و در محاسبات نهایی خود وارد سازد. در این میان یک نکته مهم دیگر نیز وجود دارد و آن بازه تولید این خودروها است. (فرض کنید 3 تا 6 ماه)
از دیگر نکات مهمی که باید به عنوان هزینههای سربار در نظر گرفت، تولید با حداقل تیراژ است و اگرچه برخی از کارخانههای خودروسازی تولیدات صد هزار دستگاهی دارند اما در خوشبینانهترین حالت ممکن 3 تا 5 هزار دستگاه میفروشند. یکسری از هزینههای دیگر نیز در این محاسبه ناپدید شده است؛ مانند هزینههای سنگین نقل و انتقال پول برای شرکت چینی، مجهز بودن نبودن کارخانه به رنگ آمیزی قطعات و هزینههای بالای استهلاک تجهیزات.
اگر این هزینههای سربار را روی قیمت نهایی بیاوریم، باید حدود 10 درصد دیگر شاهد افزایش قیمت باشیم. در این صورت خودروی فرضی ما به قیمت 900 تا 950 میلیون تومان خواهد رسید. تا اینجای کار درباره خودروهایی که به صورت نقدی به فروش میرسد، صحبت کردیم.
اگر شرکتی بخواهد تولیدات خود را به دست شرکتهای لیزینگی یا اقساطی بدهد باید هزینههای دیگری نظیر وکیل، داشتن مجوز در رهن، پیگیری چکهای وصول نشده و… را نیز در نظر داشت. در نتیجه این کار ممکن است تا 100 میلیون روی قیمت خودرو بیاید و خودروی 950 میلیون تومانی را به قیمت یک میلیارد و 50 میلیون تومان برساند.
حذف ارز ترجیحی
اگر تا اینجای کار از رقمی که به دست آمده شوکه شدهاید و پذیرش آن برایتان دشوار بوده، بد نیست بدانید که اوضاع قرار است که از این هم بدتر شود، زیرا ارزی که هم اکنون با 4200 محاسبه میشود از سال آینده حذف خواهد شد. در واقع همانطور که در گمرک مشاهده کردید، هزینههای 47 درصدی واردات گمرک با ارز 4200 تومانی بود ولی تصور کنید اگر دولت بخواهد این هزینهها را با ارز نیمایی محاسبه کند، آن زمان است که واردات قطعات CKD واقعا ارزش نخواهد داشت.