فیلیپین نخستین هلیکوپترهای تهاجمی T129 آتاک را از ترکیه دریافت کرد

ترکیه از معدود کشورهای سازنده هلیکوپتر تهاجمی محسوب می‌شود و هلیکوپترشان T129 آتاک نام دارد که فیلیپین نخستین مشتری خارجی آن است.

صنایع نظامی و هوافضای ترکیه طی دو دهه اخیر پیشرفت و جهش چشمگیری تجربه کرد و این کشور را در بین معدود سازندگان برخی تسلیحات نظیر تانک، پهپاد و هلیکوپتر قرار داد. البته در این راه ترک‌ها از حمایت و پشتیبانی کشورهای صاحب سبک نیز بهره بردند. برای مثال تانک اصلی میدان نبرد بومی آلتای با پشتیبانی فنی آلمان و کره جنوبی طراحی و ساخته شد.

هلیکوپتر تهاجمی T129 ATAK نیز در اصل بر اساس هلیکوپتر ایتالیایی A129 مانگوستا (Mangusta) ساخته شده است. صنایع هوافضای ترکیه موسوم به TAI با همکاری کمپانی ایتالیایی آگوستا وستلند این هلیکوپتر را با توجه به نیاز ترکیه طراحی کرده است و نخستین بار در سال 2009 آن را به پرواز در آورد. تولید این هلیکوپتر در ترکیه انجام و از سال 2014 نیز وارد خدمت در ارتش شد.

آتاک هلیکوپتری دو سرنشین است که خلبان در کابین عقب و افسر تسلیحات در کابین جلو می‌نشیند و علاوه بر ماموریت تهاجمی و درگیری با قوای دشمن به ویژه نیروهای زرهی، می‌تواند عملیات شناسایی، هدایت آتش و… نیز انجام دهد. هلیکوپتر قادر است در هر ساعت از روز و هر شرایط آب و هوایی و همچنین در شرایط گرما و ارتفاع که چگالی هوا کم است، بدون مشکل پرواز و عملیات کند.

تی 129 به عنوان جایگزینی برای هلیکوپترهای تهاجمی آمریکایی AH-1P/S کبرا (Cobra) و AH-1W سوپر کبرا (Super Cobra) که به صورت دسته دوم در دهه 1990 خریداری شدند، وارد خدمت در ارتش ترکیه گردید. در حال حاضر نیروی زمینی این کشور علاوه بر 53 فروند از انواع هلیکوپترهای کبرا و سوپر کبرا، تاکنون 72 فروند آتاک به خدمت گرفته و 18 فروند دیگر نیز سفارش داده است.

هلیکوپتر T-129 همان A129 است که در ترکیه ساخته می‌شود، با این تفاوت که کامپیوتر پرواز، سیستم‌های الکترونیکی، تسلیحات، سیستم دفاعی و جستجوگر درون کلاه خلبان ساخت خود ترکیه هستند. علاوه بر این آتاک از موتور انگلیسی – آمریکایی CTS800-4N که به صورت تحت لیسانس در ترکیه تولید می‌شود بهره می‌برد، در حالی که موتورهای مانگوستا رولز رویس تحت لیسانس‌اند.

حدود 95 درصد از بخش‌ها و قطعات T-129 در ترکیه تولید می‌شود و قیمت هر فروند از این هلکوپتر نزدیک به 45 میلیون دلار است. تاکنون علاوه بر ترکیه، کشور فیلیپین نیز 6 فروند از آن‌ها را سفارش داده و به تازگی دو فروند نخست را دریافت کرد. پاکستان نیز قرار بود دیگر مشتری آتاک باشد اما تا اینجای کار آمریکا مجوز لازم برای فروش هلیکوپترهایی که موتور آمریکایی دارند را نداده است. برخی منابع خبر از آن می‌دهند که پاکستان در نهایت قرارداد آتاک را ملغی و به خرید هلیکوپتر تهاجمی چینی Z-10ME روی آورد که البته وزارت دفاعشان این خبر را تکذیب کرد.

هلیکوپتر آتاک بدنه‌ای با 14.54 متر طول و 3.4 متر ارتفاع دارد. کابین هلیکوپتر پهنای کمی داشته و فاصله بین دو سر بالچه‌هایش از یکدیگر نیز 3.49 متر است. وزن خود هلیکوپتر در حالت بدون بار، سوخت و مهمات 2.5 تن است. این هلیکوپتر 756 کیلوگرم سوخت و 1.5 تن بار و مهمات زیر بالچه‌های خود حمل می‌کند؛ از این رو بیشینه وزنش هنگام برخاستن 5.056 تن است. پیوستگی پروازی‌اش با ذخیره سوخت داخلی خود نیز 3 ساعت و یا پیمایش 1000 کیلومتر است که با حمل مخزن سوخت خارجی 300 کیلوگرمی زیر بالچه‌ها این دو کمیت افزایش می‌یابند.

هر یک از موتورهای هلیکوپتر 1373 شفت اسب بخار توان دارند و به آن امکان پرواز با بیشینه سرعت 280 کیلومتر بر ساعت را می‌دهند. این دو موتور پروانه 5 پره اصلی و پروانه 2 پره دمی را می‌چرخانند و خروجی آن‌ها به گونه‌ای طراحی شده که با پخش گرمای خروجی، اثر حرارتی هلیکوپتر را کاهش دهند تا کشف و هدفگیری آن توسط سامانه‌های فروسرخ و موشک‌های هدایت حرارتی سخت‌شود. پروانه اصلی این هلیکوپتر 12 متر قطر دارد و مساحت آن 111.22 متر مربع است. ناگفته نماند آتاک می‌تواند با آهنگ 13.26 متر بر ثانیه تا 4.6 کیلومتر از سطح زمین بالا رود.

سلاح اصلی این هلیکوپتر یک توپ خودکار 3 لول مدل M197 که کالیبر 20 میلی‌متری است و هلیکوپتر 500 گلوله برایش حمل می‌کند. این توپ که در خانواده هلیکوپترهای کبرا نیز استفاده شده، از نوع گتلینگ الکتریکی بوده و می‌توان نواخت آتش 750 یا 1500 گلوله در دقیقه را برایش تنظیم کرد. این توپ به کلاه افسر تسلیحات متصل بوده و وی هر طرف را نگاه کند، توپ به آن سمت می‌چرخد. توپ مذکور گلوله‌های مختلف نظیر ضد زره، انفجاری و… را شلیک کرده که با سرعت 3.5 ماخ تا برد موثر یک کیلومتر پرواز می‌کنند.

زیر هر بالچه هلیکوپتر دو آویزگاه برای نصب راکت، موشک، مخزن سوخت یا محفظه حمل بار وجود دارد. T129 می‌تواند زیر آویزگاه‌هایش غلاف‌هایی با ظرفیت 12 یا 19 راکت 70 میلی‌متری غیر هدایتی هایدرا 70 با بیشینه برد 11 کیلومتر حمل کند. این راکت‌ها انواع مختلف ضد زره، فسفری، به شدت انفجاری ترکش‌زا، دودزا و… داشته و بیش از 2.5 ماخ سرعت دارند. علاوه‌بر این با استفاده از غلاف‌های 2، 4 و 15 عددی به جای راکت، موشک‌های 70 میلی‌متری کریت که ساخت خود ترکیه هستند را حمل کند. این موشک‌ها هدایت نیمه فعال لیزری داشته و 8 کیلومتر برد دارند.

دیگر سلاحی که T129 با خود حمل می‌کند موشک‌های هوا به سطح و ضد زره بومی اومتاس هستند. این موشک‌ها که مشابه هلفایر آمریکایی هستند را می‌توان به صورت 4 عددی زیر هر آویزگاه نصب کرد. موشک در نمونه پایه هدایت تصویرساز فروسرخ دارد و پس از شلیک دیگر نیازی به هدایت آن نیست. مدل لیزری آن را نیز همچون راکت‌های کریت بایستی پس از شلیک با تاباندن یک پرتوی لیزری توسط نشانه گذار لیزری هلیکوپتر، به سمت هدف هدایت کرد. آتاک هر دو نوع موشک را حمل می‌کند. نمونه پایه برای هدف گیری از بین دود، مه و غبار کارایی بهتری دارد.

برد موشک اومتاس 8 کیلومتر است و سرجنگی 2 مرحله‌ای آن هر تانکی را نابود می‌کند. این موشک همچون هلفایر علاوه بر قابلیت حمله مستقیم، قابلیت حمله از بالا نیز دارد که پس از شلیک بالا رفته و روی هدف شیرجه می‌زند. این قابلیت برای شلیک در محیط جنگلی و شهری بسیار مناسب است. وزن هر تیر اومتاس 37.5 کیلوگرم است و طولش به 175 سانتی‌متر می‌رسد. علاوه بر این موشک دارای قابلیت پیوند داده دو طرفه است و می‌توان پس از شلیک هدف و مسیر آن را تغییر داد. همچنین هلیکوپتر می‌تواند آن را شلیک و یک نیروی خودی دیگر یا پهپاد آن را هدایت کند.

برای درگیری هوا به هوا نیز هلیکوپتر زیر هر یک از آویزگاه‌های خود می‌تواند 2 موشک AIM-92 ATAS که نمونه هواپرتاب استنیگر است را حمل کند. این موشک‌ها هنگام شلیک از هواگرد تا 10 کیلومتر برد دارند و از هدایت آشیانه یابی فروسرخ بهره می‌برند. سرجنگی آن نیز توان سرنگونی هر پهپاد، هلیکوپتر و جنگنده‌ای را دارد. علاوه بر انواع موشک و راکت، هلیکوپتر قادر است زیر بالچه‌هایش غلاف تیربار سنگین 12.7 میلی‌متری یا غلاف توپ 20 میلی‌متری نیز با خود حمل کند.

آتاک در دماغه خود بالای توپ یک برجک الکترواپتیکال ساخت صنایع دفاعی آسلسان ترکیه دارد که دوربین تلویزیونی با بزرگنمایی چندین برابری برای دید در روز، دوربین کشف هدف، نشانه گذار، فاصله یاب و تعقیب‌گر نقطه لیزری، سیستم تصویرساز فروسرخ برای دید در شب، مه، دود، غبار و سامانه‌های دیگری از این قبلی نظیر سیستم پردازش تصویر را درون خود جای داده است. این برجک دارای جایروسکوپ 4 محوری بوده و کاملا پایدار شده است تا حین پرواز تصویری بدون لرزش ارائه دهد. سامانه‌های آن زاویه دید بسیار وسیعی داشته و بردشان نیز تا 20 کیلومتر گزارش شده است.

سامانه‌های محافظتی هلیکوپتر T129 شامل سیستم دریافت هشدار راداری جهت اطلاع از قفل راداری دشمن روی هلیکوپتر، سیستم اخلالگر و جنگ الکترونیک که باندهای فرکانسی مختلفی را پوشش می‌دهد، سیستم دریافت هشدار لیزری به منظور اطلاع از قفل لیزری روی هلیکوپتر، سیستم هشدار نزدیک شدن موشک و سیستم رهاسازی پادرکار فروسرخ موسوم به فلیر (شراره) به جهت گمراه کردن موشک‌هایی با هدایت حرارتی است. آنتن‌ها و سنسورهای این سامانه‌ها در نقاط مختلف هلیکوپتر به ویژه نوک بالچه‌ها نصب شده‌اند تا پوشش کاملی برای هواگرد ایجاد کنند.

ترک‌ها یک رادار موج میلی‌متری مشابه رادار هلیکوپتر تهاجمی آمریکایی آپاچی نیز برای T129 طراحی و تولید کرده‌اند که 12 کیلومتر برد دارد و هلیکوپتر با آن می‌تواند اهداف زمینی، دریایی و هوایی را شناسایی کرده و همچنین از سطح زمین نقشه برداری کند. با این حال بر خلاف آپاچی که رادارش در بالای پروانه اصلی قرار دارد، رادار آتاک زیر یکی از بالچه‌ها نصب شده و یک آویزگاه را اشغال می‌کند. در هلیکوپترهای خانواده کبرا نیز رادار روی بالچه نصب می‌شود، اما بالایش قرار می‌گیرد تا آویزگاه اشغال نکند. هرچند در نهایت نصب رادار بالای پروانه سبب افزایش دید آن می‌شود.

دیگر سامانه‌های الکترونیکی هوایی (اویونیک) هلیکوپتر T129 شامل سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای GPS، سیستم تشخیص دوست از دشمن، سیستم رمزنگاری اطلاعات و امواج، سیستم ارتباط مخابراتی، سیستم دیتا لینک (پیوند داده)، واحد کنترل تسلیحات، کامپیوتر پرواز و ذخیره اطلاعات پروازی، سیستم کنترل پرواز، سیستم مدیریت ماموریت و… می‌شود.

طراحی هلیکوپتر به خصوص در بخش کابین به گونه‌ای است که اثر راداری کمی داشته باشد. قطر کم بدنه نیز سبب می‌شود هلیکوپتر راحت‌تر خود را پشت عوارض زمینی نظیر درخت پنهان کند؛ ضمن اینکه خدمه دید بسیار بالایی نیز دارند. علاوه بر این کابین مقاومت بالایی در برابر گلوله‌ها تا کالیبر 23 میلی‌متری دارد. صدای تولیدی و اثر حرارتی هلیکوپتر نیز بسیار کم است. از سوی دیگر توان مانور و چالاکی T129 بسیار زیاد است و به خلبان امکان انجام مانورهای گریز سنگین جهت فرار از آتش پدافند دشمن را می‌دهد.

آتاک هلیکوپتر بسیار توانمندی است و ترکیه با توجه به تجربه‌ای که از هلیکوپترهای خانواده کبرا داشت، آن را برگزید؛ زیرا تی 129 به آن‌ها نزدیک است و می‌توان تاکتیک‌هایی که با هلیکوپترهای کبرا و سوپر کبرا قابل پیاده سازی هستند را با این هلیکوپتر نیز انجام داد. ترک‌ها همچنین مشغول طراحی و ساخت یک موتور بومی برای هلیکوپتر تهاجمی خود هستند تا دیگر برای فروش آن به کشورهای دیگر، با مشکلاتی نظیر مخالفت آمریکا مواجه نشود؛ این پروژه پس از مخالفت آمریکا با فروش آتاک به پاکستان آغاز شد.

با توجه به این موارد و این مسئله که ایران در حال حاضر ناوگانی سالخورده از هلیکوپترهای سوپر کبرا در خدمت دارد، T129 آتاک را می‌توان بهترین گزینه جهت نوسازی ناوگان تهاجمی هوانیروز در نظر گرفت. کشورهای غربی به ایران سلاح نمی‌فروشند و روسیه نیز قابل اعتماد نیست، زیرا در حال حاضر که بخشی از جنگنده‌های نیروی هوایی، هلیکوپترهای هوانیروز، زیردریایی‌های نیروی دریایی و تانک‌های نیروی زمینی از نوع روسی هستند، این کشور کوچکترین پشتیبانی فنی و قطعات یدکی به ایران تحویل نمی‌دهد. پس نباید بار دیگر به آن‌ها اعتماد و هلیکوپتر روسی خریداری کرد.

روسیه طی این مدت حتی یک لاستیک جنگنده میگ-29 که سلاحی کاملا تدافعی محسوب می‌شود نیز به ایران نداد. اما در طرف مقابل آنکارا شریکی قابل اعتماد برای ایران محسوب می‌شود و می‌توان انتظار داشت پس از خرید هلکوپتر، این همسایه شمال غربی پشتیبانی لازم را از آن‌ها به عمل آورد. مورد دیگر اینکه ایران کاربر سوپر کبرا است و آتاک به دلیل شباهتی که به آن دارد، نیاز خدمه به آموزش را کمتر کرده و خلبانان می‌توانند از تجارب و تاکتیک‌های قبلی خود در هدایت و انجام عملیات با T129 نهایت بهره را ببرند. در حالی که هلیکوپتر روسی سیستمی کاملا متفاوت دارد.