روسیه و اوکراین هر دو از گلوله توپ هدایت لیزری استفاده می‌کنند

شلیک گلوله توپ هدایت لیزری راهکاری نوین جهت درگیری با اهداف متحرک با استفاده از آتش توپخانه است که هر دو طرف جنگ اوکراین از آن بهره می‌برند.

گلوله توپ هدایت لیزری همانطور که از نامش بر می‌آید دارای سیستم هدایتی جهت برخورد دقیق به اهداف ثابت و متحرک است. بر خلاف گلوله‌های توپ عادی که فاقد هدایت بوده و تنها با تنظیم زاویه شلیک توپ جهت پروازشان تعیین می‌شود، گلوله‌های هدایت لیزری را پس از شلیک می‌توان با نشانه گذاری یک هدف توسط لیزر، به سوی آن هدایت کرد.

گلوله توپ هدایت لیزری روسیه

نخستین گلوله توپ هدایت پذیر که با کمک لیزر هدایت می‌شود M712 کوپرهد (Copperhead) آمریکایی است که در اوایل دهه 1970 طراحی و در همان دهه وارد خدمت در ارتش آمریکا شد. در دهه 1980 نیز شوروی تصمیم به ساخت گلوله توپ هدایت لیزری خود موسوم به 2K25 کراسنوپول گرفت که در نیمه دوم همان دهه وارد خدمت و امروزه علیه ارتش اوکراین نیز استفاده می‌شوند.

کراسنوپول توسط کمپانی KBP طراحی و از سال 1986 وارد خط تولید شد. در حال حاضر علاوه بر روسیه کشورهای الجزایر، هند، چین و سوریه نیز از کاربران آن به شمار می‌روند که البته چین آن‌ها را در خاک خود تولید می‌کند. این گلوله در مدل پایه کالیبر 152 میلی‌متر است و از هر توپ و هویتزر با این کالیبر شلیک می‌شود. وزن کلی هر گلوله 50.8 کیلوگرم است و طولش به 1.3 متر می‌رسد.

دو نمونه دیگر از این توپ که KM-1 Krasnopol-M و KM-1M Krasnopol-M2 نام دارند، کالیبر 155 میلی‌متر هستند که از هویتزرهای خودکشش غربی قابل شلیک باشند. طول این دو مدل نیز به ترتیب 1.3 و 1.2 متر و وزنشان 51.3 و 54 کیلوگرم است. سرجنگی به شدت انفجاری و ترکش‌زای آن‌ها نیز در هر سه مدل 20.5 کیلوگرم است. وزن سرجنگی شامل مواد انفجاری و ترکش است.

برد دو نمونه اول تا 20 کیلومتر است که در نمونه آخر به 25 کیلومتر افزایش یافته است. این گلوله‌ها می‌توانند یک هدف متحرک با حداکثر سرعت 36 کیلومتر بر ساعت را تا برد 5 کیلومتر هدف قرار دهند. در مدل KM-1M که جدیدترین نمونه است، احتمال برخورد گلوله به هدف تا برد 12 کیلومتر نیز بین 80 تا 90 درصد است، اما در برد بالای 12 کیلومتر به 60 درصد کاهش می‌یابد.

روش هدایت گلوله به این صورت است که پس از شلیک همچون یکی گلوله عادی منحنی پرواز خود را طی کرده و در فاز پایانی که نوک گلوله به سمت زمین است و شیرجه می‌زند، هدف را با یک نشانگر لیزری برای گلوله مشخص می‌کنند تا جستجوگری که در دماغه آن قرار داد، بازتاب لیزر از هدف را دیده و با تغییر حالت بالک‌های کنترلی خود، به سمت آن برود.

این گلوله‌ها را می‌توان از هر توپ و هویتزر 155 و 152 میلی‌متری، چه نوع کششی و چه خودکشش  و همچنین توپ‌های دریایی شلیک کرد. البته هویتزرهای مستا S، کوالیتسیا SV و آکتاسیا که تنها هویتزرهای خودکشش در ارتش روسیه هستند، همگی کالیبر 152 میلی‌متر دارند و فقط نمونه پایه از کراسنوپول را شلیک می‌کنند. به طور کلی ارتش روسیه توپ و هویتزر 155 میلی‌متری ندارد.

کراسنوپول نمونه‌ای 155 میلی‌متری به نام D نیز دارد که تنها برای فروش خارجی است و همچون گلوله آمریکایی اکسکالیبور، هدایت ماهواره‌ای با کمک GPS آمریکایی دارد. دلیل استفاده از سیستم غربی این است که سامانه هدایت ماهواره‌ای گلوناس روسی دقت لازم برای هدایت مهمات هدایتی کوچک مانند گلوله توپ را ندارد؛ از آنجا که انفجارشان خیلی قوی نیست، بایستی دقیقا به هدف برخورد کنند.

گلوله پس از شلیک بالک‌های خود را باز کرده و مسیر پرواز به سمت هدف را طی می‌کند. هنگامی که به نقطه اوج رسید و دماغه به سمت زمین قرار گرفت، جستجوگر لیزری آن ناحیه‌ای به قطر 1 کیلومتر را جهت یافتن بازتاب لیزری جستجو می‌کند. نشانه گذاری هدف با کمک لیزر رمزنگاری شده می‌تواند توسط نیروهای خودی دیگر و به ویژه با استفاده از پهپاد یا هلیکوپتر صورت گیرد.

این گلوله‌ها از بالا به هدف حمله و روی آن شیرجه می‌زنند که سبب می‌شود در صورتی که هدف تانک باشد، آن را از ضعیف‌ترین بخش زره هدف قرار دهند. البته سرجنگی گلوله‌های کراسنوپول از نوع ضد تانک نیست، با این حال به دلیل روش حمله از حمله شانس بالایی برای نفوذ به زره تانک‌های شرقی دارد. دیگر خودروهای زره پوش نظیر نفربر نیز اهداف آسانی برایش هستند.

همانطور که گفته شد ارتش روسیه هیچ گونه توپ و هویتزر 155 میلی‌متری نداشته و دو مدل KM-1 و KM-1M تنها برای صادرات و فروش به کشورهای دیگر است که هویتزر 155 میلی‌متری دارند. مدل 2K25 کراسنوپول تنها گلوله توپ هدایت لیزری در ارتش روسیه است که از توپ و هویتزرهای پرشمار ارتش این کشور شلیک می‌شود که احتمال برخورد آن به هدف حداکثر 80 درصد است.

البته روسیه 3 گلوله هدایت لیزری دیگر نیز دارد که یکی از توپ هویتزر و دو مدل دیگر برای پرتاب از خمپاره اندازهای 120 میلی‌متری 2S9 نونا و 2S31 ونا هستند. نخستین گلوله هدایت لیزری خمپاره‌ای که Kitolov-2 نام دارد، پس از شلیک بالک‌های خود را باز و هنگامی که به اوج رسید و وارد فاز شیرجه شد، جستجوگرش ناحیه زیر خود با قطر 300 متر جهت یافتن هدف جستجو می‌کند.

برد گلوله علیه هدف ثابت 7 کیلومتر است و سرجنگی آن 10 کیلوگرم وزن دارد. آن را می‌توان از نمونه کششی و ثابت نونا موسوم به 2B16 نونا K نیز شلیک کرد. وزن کلی گلوله 25 کیلوگرم و طول آن نیز 1.225 متر است. ناگفته نماند منظور از کششی یعنی توپ عادی که فاقد شاسی و موتور است و بایستی توسط خودوهای دیگر کشیده شود. نمونه خودکشش نیز خود شاسی موتوری دارد.

این گلوله نمونه‌ای به نام KM-3 Kitolov-2M نیز دارد که کالیبر آن 122 میلی‌متر و برای شلیک از توپ است. روسیه 2 نمونه هویتزر 122 میلی‌متری در خدمت دارد که یکی D-30 از نوع کششی و دیگری 2S1 گوازدیکا خودکشش است. وزن کلی و سرجنگی این مدل نیز به ترتیب 27 و 12 کیلوگرم است. مانند کراسنوپول، وزن سرجنگی در این گلوله‌ها نیز شامل مواد انفجاری و ترکش است.

برد گلوله علیه هدف ثابت تا 13.5 کیلومتر و علیه یک هدف متحرک با حداکثر سرعت 40 کیلومتر بر ساعت نیز 5 کیلومتر است. KM-3 می‌تواند به صورت حمله از بالا با اهداف متحرک درگیر شود. ناحیه جستجوی آن هنگامی که وارد فاز شیرجه می‌شود نیز برابر با Kitolov-2 است. احتمال برخورد گلوله مذکور به هدف تا برد مشخص در حدود 80 درصد است و هر نیروی خودی نیز می‌تواند آن را با لیزر هدایت کند.

آخرین گلوله هدایتی روسیه KM-8 گرن است که مجددا برای شلیک از خمپاره اندازهای 120 میلی‌متری تولید شده است. برد این خمپاره نسبت به Kitolov-2 افزایش یافته و به 9 کیلومتر علیه هدف ثابت رسیده است. طول آن مشابه ولی وزنش 27 کیلوگرم است که 11.2 کیلوگرم از آن را سرجنگی تشکیل می‌دهد. ناحیه پویش جستجوگر لیزری آن نیز 300 متر قطر دارد.

در حال حاضر به نظر می‌رسد روسیه از بین 2 گلوله توپ هدایت لیزری خود تنها از کراسنوپول استفاده کرده است. شواهد و گزارشی از بکار گیری خمپاره‌های هدایت لیزری علیه اوکراینی‌ها نیز در دست نیست. در ویدیوهایی که به تازگی منتشر شد، شلیک گلوله کراسنوپول علیه خودروهای زره پوش متحرک اوکراینی از دید یک پهپاد دیده می‌شود که احتمالا هدایت نیز توسط همان انجام شد.

گلوله توپ هدایت لیزری اوکراین

در طرف مقابل اوکراین نیز یک مدل گلوله توپ هدایت لیزری به نام Kvitnik دارد. در زمان شوروی که کراسنوپول ساخته شد، بخش زیادی از کار توسعه و طراحی آن توسط کمپانی‌های اوکراینی صورت گرفت. پس از فروپاشی شوروی نیز صنایع تسلیحاتی اوکراین که در توسعه کراسنوپول مشارکت داشتند، با استفاده از دانش، اطلاعات و تجارب آن پروژه، گلوله هدایت لیزری بومی ساختند.

این گلوله در سال 2001 رونمایی و از 2012 رسما وارد خدمت در ارتش اوکراین شد. تولید انبوه نیز از 2013 شروع شد، اما با انقلاب سال 2014 اوکراین و کنار رفتن دولت نزدیک به مسکو، این فرایند متوقف شد. زیرا بخش عمده‌ای از تجهیزات مورد نیاز برای ساخت از روسیه وارد می‌شد. پس از کمی وقفه، در سال 2017 تولید مجدد آن با استفاده از قطعات کاملا بومی دوباره توسعه یافت.

سال بعد مراحل توسعه به پایان رسید و گلوله وارد چرخه تولید انبوه شد. از 2019 نیز نسخه تماما بومی وارد خدمت شد. Kvitnik از انواع توپ و هویتزر 152 میلی‌متری که اوکراین در خدمت دارد شامل هویتزر خودکشش چرخدار DANA و سه نمونه خودکشش زرهی مستا S، آکتاسیا و جیاتسینت S و همچنین انواع کششی آن‌ها شامل D-20، جیاتسینت B و مستا B شلیک می‌‌شود.

برد کویتنیک 20 کیلومتر و احتمال اثابتش به یک هدف متحرک با حداکثر سرعت 36 کیلومتر بر ساعت نیز 90 درصد است. برد درگیری آن با هدف محرک نیز به 7 کیلومتر می‌رسد. جستجوگر لیزری گلوله اوکراینی و روسی مشابه است و Kvitnik نیز ناحیه‌ای به قطر 1 کیلومتر را پویش می‌کند. روش حمله آن نیز به صورت شیرجه‌ای و حمله از بالای روی تانک یا هر هدف دیگری است.

وزن کلی و وزن سرجنگی آن نیز به ترتیب 50 کیلوگرم و 20.5 کیلوگرم است و طولش به 1.2 متر می‌رسد. البته این گلوله نیز همچون کراسنوپول یک نمونه صادراتی موسوم به Kvitnik-E دارد که کالیبر آن 155 میلی‌متر که استاندارد ناتو محسوب می‌شود است و از هویتزرهای غربی شلیک می‌شود. اوکراین نیز همچون روسیه فاقد توپ و هویتزر با کالیبر 155 میلی‌متر است.

اوکراین برای هویتزرهای 122 میلی‌متری خود شامل گوازدیکا و D-30 نیز یک گلوله توپ هدایت لیزری به نام کاراسوک (Karasuk) دارد. وزن آن 28 کیلوگرم است که 11 تا 12 کیلوگرمش را وزن سرجنگی تشکیل می‌دهد. و طولش نیز 1.125 متر است و بردش آن نیز به 12 کیلومتر می‌رسد. این گلوله اهداف متحرک با حداکثر سرعت 40 کیلومتر بر ساعت را تا برد 5 کیلومتر هدف قرار می‌دهد.

خمپاره هدایت لیزری کروچا (Krucha) برای شلیک از 5 مدل خمپاره‌انداز کششی و مدل خودکشش نونا در ارتش اوکراین است. گلوله تا 8 کیلومتر برد دارد. طولش نیز 1.2 متر است. 10 تا 11 کیلوگرم از وزن 27 کیلوگرمی‌‌اش نیز برای سرجنگی است. کروچا نیز همچون تمامی مهمات معرفی شده دارای قابلیت حمله از بالا روی هدف است و احتمالا ناحیه‌ای به قطر 300 متر را پویش می‌کند.

در تصاویری که از گلوله باران توپ‌های اوکراینی منتشر شد شاهد اجرای آتش بسیار دقیق و سنگین توپخانه‌ای علیه اهداف متحرک روسی نظیر خودروهای زرهی هستیم. با توجه به حجم انفجار نیز می‌توان گفت مهمات مورد استفاده Kvitnik بودند که به روش حمله از بالا روی اهداف روسی شیرجه زده و توسط دیگر نیروهای خودی هدایت می‌شدند.

فیلم برداری این حملات توسط پهپاد متعلق به نیروهای اوکراینی صورت می‌گرفت که احتمالا هدایت آتش را نیز خود بر عهده داشت. اوکراینی‌ها پهپادهای متعددی در خدمت دارند که به نشانه‌گذار لیزری جهت مشخص کردن اهداف با لیزر کدگذاری شده برای حمله گلوله‌های هدایت لیزری مجهز هستند. فیلم یکی از این حملات را می‌توانید در ویدیوی بالا مشاهده فرمایید.