بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ؛ از تایتانیک تا نابودی ارتش مغول‌ها

دریاها و اقیانوس‌های زمین با همه جذابیت‌ها و زیبایی‌هایشان بستری برای رخ دادن بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ بوده‌اند.

کشتی و هنر دریانوردی یکی از مهمترین مخلوقات بشر متمدن و اولیه بود که راه را برای کشف دنیاهای جدید، سفرهای دور و دراز و نهایتا تجارت‌های پرسود باز کرد. اما دریانوردی با همه جذابیت‌هایی که ممکن است در نظر شما داشته باشد، تاریخی خواندنی دارد که بخش مهمی از آن مربوط به بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ است.

این مطلب به بدترین فجایع دریایی تاریخ جهان می‌پردازد، فجایعی که بعضا نام‌آشنا و شناخته شده هستند و بعضا از دل تاریخ و افسانه بیرون کشیده شده‌اند.

بدترین فجایع دریایی تاریخ

شاید به بیانی شاعرانه بتوان گفت دریا معشوقه ظالمی است و زندگی یا حرکت در آن می‌تواند بسیار خطرناک و در مواردی مانند آنچه در ادامه به آن می‌پردازیم کشنده باشد.

فهرست بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ که در ادامه می‌آید ترتیب خاصی ندارد چراکه در مورد تعداد تلفات هر یک اختلاف نظر وجود دارد.

به علاوه در این مطلب به برخوردهای دریایی از نوع نظامی که تلفات حاصل از آن در جریان نبرد رخ داده باشد اشاره نمی‌شود و تنها به بلایای دریایی می‌پردازیم.

کشتی Doña Paz

از آنجایی که فهرست بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ هیچ ترتیب خاصی ندارد کار خود را با مرگبارترین فاجعه دریایی غیرعمدی آغاز می‌کنیم که مربوط به یک کشتی مسافری به نام Doña Paz است که در ژاپن ساخته و در فیلیپین ثبت شده بود.

صبح روز 20 دسامبر 1987، Doña Paz جزیره‌ای در فیلیپین را به مقصد مانیل (پایتخت فیلیپین) ترک کرد و شب همان روز با نفت‌کشی به نام MT Vector که بیش از یک میلیون لیتر بنزین را حمل می‌کرد برخورد کرد. آتش حاصل از این برخورد به سرعت به Doña Paz سرایت کرد و بخش عمده مسافران را به دام انداخت.

از این فاجعه تنها 25 نفر توانستند نجات پیدا کنند و در شرایطی که با آمارهای رسمی هم یکی از بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ به نظر می‌رسید با فاش شد برخی جزئیات اوضاع حتی بدتر شد.

ظرفیت رسمی Doña Paz چیزی حدود 1500 نفر بود اما بعدها مشخص شد که تعداد واقعی سرنشینان کشتی در زمان حادثه بسیار بیشتر بوده و از آنجا که زمان سفر در فصل کریسمس بوده تعداد زیادی بلیت به طور غیرقانونی فروخته شده بوده است. به علاوه کودکان اساسا نیازی به بلیت نداشتند و در نتیجه هیچ کدام در آمارهای رسمی ثبت نشدند.

تخمین تعداد دقیق تلفات کار دشواری بود و همواره عدد احتمالی بالاتر می‌رفت اما دقیق‌ترین آمار توسط یک گروه تحقیقاتی ویژه در سال 1999 ارائه شد که موفق شد همه قربانیان فاجعه را به حساب آورد و عدد دقیق اعلام شده توسط آن 4386 نفر بود.

کشتی Kiangya

پیش از غرق شدن Doña Paz، لقب تاسف‌بارِ «بدترین فاجعه دریایی غیرعمدی» متعلق به کشتی SS Kiangya بود که یک کشتی بخار مسافربری چینی بود.

در 3 دسامبر 1948، این کشتی که در حال حرکت به سمت رودخانه هوانگپو در نزدیکی شانگهای بود،‌ با یک مین به جا مانده از جنگ جهانی دوم برخورد کرد که احتمالا توسط نیروی دریایی ژاپن در آنجا قرار داده شده بود.

به مانند کشتی Doña Paz، کشتی SS Kiangya نیز با بیش از ظرفیت رسمی خود که 1186 نفر بود در حال حمل مسافرانی شامل تعداد زیادی از پناهجویانی بود که در پی جنگ داخلی چین به دنبال مکانی امن بودند.

با وجود اینکه میزان واقعی تلفات کشتی SS Kiangya تا امروز نامشخص است اما از مانیفست کشتی مشخص شده که SS Kiangya بیش از 2150 مسافر داشته که شاید به همان میزان هم مسافر غیرقانونی با خود حمل می‌کرده‌ است.

گرچه از این تعداد مسافر تقریبا 1000 نفر توسط دیگر کشتی‌ها نجات یافتند اما همچنان رقم تلفات، عدد قابل توجه 3920 نفر است.

کشتی White

در مواردی نمی‌توان عمق یک فاجعه را صرفا با تعداد تلفات در لحظه وقوع حادثه تعیین کرد و ماجرای غرق شدن کشتی White یکی از همین موارد است. زمانی که این کشتی در سال 1120 در یک کانال آبی در انگلستان غرق شد، تنها حدود 300 نفر کشته شدند که گرچه تلفات قابل توجهی است، اما در برابر دیگر اعداد این فهرست بسیار کم‌تر است.

با وجود این، آنچه در پس فاجعه نهان بود، پیامدها و عواقب گسترده ناشی از کشته‌شدن یک سرنشین با ارزش کشتی، یعنی ویلیام آتلینگ، دوک 17 ساله نرماندی و وارث تاج و تاخت انگلستان بود که ماجرای White Ship را به یک فاجعه تمام عیار بدل کرد.

غرق شدن این کشتی مربوط به 50 سال بعد از زمانی بود که ویلیام فاتح در نبرد با آنگلوساکسون‌ها پیروز شد و به عنوان اولین پادشاه نورمن‌ در انگلستان تاج‌گذاری کرد.

از آنجایی که تنش‌ها میان طرفین همچنان ادامه داشت و اوضاع کشور را آشفته می‌کرد، پادشاه بعدی نورمن یعنی هنری اول با ملکه ماتیلدا از اسکاتلند که با هر دو خاندان سلطنتی اسکاتلند و آنگلوساکسون ارتباط نسبی داشت ازدواج کرد به امید اینکه فرزند حاصل از این ازدواج هم خون نورمن و هم خون آنگلوساکسون داشته باشد و طرفین درگیری را راضی کند.

اما فرزند حاصل از ازدواج این دو کسی نبود جز ویلیام آتلینگ و با غرق شدن او همه برنامه‌های جانشینی صلح‌آمیز به پایان رسید تا در نتیجه آن جنگ داخلی بین انگلستان و نرماندی در دوره 15 ساله‌ای مشهور به آنارشی از سرگرفته شود و تعداد کشته‌شدگان بیشتری را به همراه داشته باشد.

کشتی Princess Alice

در 3 سپتامبر 1878 و در اثر برخورد کشتی بخاری مسافربری SS Princess Alice با کشتی باری Bywell Castle در حالی که هر دو در حال عبور از رودخانه تایمز بودند، حدود 600 تا 700 نفر جان خود را از دست دادند.

بر اساس تحقیقات بعدی مشخص شد که هر دو کشتی مقصر این سانحه بوده‌اند اما در هر حال فاجعه تصادف دو کشتی منجر به وضع قوانین و مقررات جدیدی درباره کشتیرانی در رودخانه تایمز شد.

در نوع خود فاجعه کشتی SS Princess Alice بدترین فاجعه آبراهه‌های داخلی بریتانیا محسوب می‌شود که رکورد منفی خود را تا امروز هم حفظ کرده است و یکی از وحشتناک‌ترین تراژدی‌های دریایی است.

این واقعیت که تایمز یک رودخانه فاسد و بسیار آلوده بود را همه می‌دانستند و بدتر از همه اینکه SS Princess Alice در منطقه‌ای به نام گالیون ریچ، دقیقا بین دو فاضلاب که در آن زمان به تازگی هزاران تن مواد زائد را در تایمز تخلیه کرده بودند غرق شد.

تایتانیک و تایپینگ

هیچ جای تعجبی ندارد اگر در این فهرست از ماجرای تایتانیک به عنوان یکی از بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ یاد کنیم. تایتانیک کشتی بریتانیایی بزرگی بود که در 10 آپریل 1912 از ساوتهمپتون در اولین سفر خود به سمت نیویورک حرکت کرد و در 15 آپریل پس از برخورد با یک کوه یخ غرق شد.

از آنجایی که  قایق‌های نجات پیش‌بینی شده تنها برای نجات نیمی از مسافران و خدمه کفایت می‌کرد، تقریبا بیش از 1500 نفر در این فاجعه جان باختند. اما درباره تایتانیک آنقدر می‌دانیم که شاید بهتر باشد در اینجا به نسخه شرقی آن، یک کشتی بخاری در آسیا به نام تایپینگ بپردازیم.

کشتی تایپینگ که بعضا از آن به عنوان «تایتانیک شرق» یاد می‌شود در تاریخ 27 ژانویه 1949 و  جریان برخورد با یک قایق باری کوچک غرق شد و تلفاتی مشابه با تایتانیک یعنی حدود 1500 مسافر و خدمه را ثبت کرد.

دقیقا مشابه با سرنوشت SS Kiangya، کشتی تایپینگ هم در طول جنگ داخلی چین با هزاران پناهنده از سرزمین اصلی چین به مقصد تایوان در حال حرکت بود.

قرار بود کشتی تنها 500 مسافر داشته باشد اما بنابر آماری که بعدها منتشر شد تایپینگ بیش از 1500 نفر را جابجا می‌کرد و در تاریکی شب بدون چراغ حرکت می‌کرد تا بدون جلب توجه نیروهای دولت کمونیست چین خود را به بندر کیلونگ در تایوان برساند.

اما این بدان معنا بود که دیگر کشتی‌ها هم نمی‌توانند آن را ببینند و در نتیجه تایپینگ به کشتی Chienyuan برخورد کرد و همه مسافران آن جز 37 نفر از بین رفتند.

کشتی Sultana

با وجود اینکه فاجعه غرق شدن کشتی Sultana می‌توانست تا حدود 1800 نفر تلفات داشته باشد اما امروزه اندکی نادیده گرفته می‌شود و در واقع به فراموشی سپرده شده است.

کشتی مورد بحث یک قایق بخار بزرگ چوبی بود که ابتدا در سال 1863 برای حمل پنبه در رودخانه می‌سی‌سی‌پی ساخته شد اما در طول جنگ داخلی آمریکا عمدتا برای جابجایی نیروها از آن استفاده می‌شد و گرچه ظرفیت رسمی آن تنها 376 نفر بود، اما منظما با بیش از 2000 سرنشین در حرکت بود.

زمانی که Sultana در صبح 27 آپریل 1865 سفر سرنوشت‌ساز خود را آغاز کرد، احتمالا مثل همیشه حدود 2300 نفر را متشکل از مسافران و خدمه حمل می‌کرد که تعداد زیادی از آن‌ها اسرای جنگی تازه آزاد شده بودند.

بخت با این اسرای تازه آزاده شده و دیگر مسافران یار نبود چراکه در اندک زمانی سه دیگ از چهار دیگ بخار Sultana منفجر شد و باعث آتش گرفتن کشتی چوبی شد. فاجعه‌ای که نهایتا بر اساس برآوردهای مختلف چیزی بین 1000 تا 1800 نفر تلفات داشت.

مورخان درباره اینکه چرا این تراژدی امروزه به طور خاص شناخته شده نیست به گم شدن رویداد در میان حجم زیادی از رویدادها و حوادث تاریخی مهم در این بازه زمانی و قبل و بعد از حادثه Sultana اشاره می‌کنند.

برای مثال جنگ داخلی در 9 آپریل با امضای پیمان آتش‌بس توسط ژنرال لی پایان یافت، پنج روز بعد از این تاریخ رئیس جمهور لینکلن توسط جان ویلکس بوث ترور شد و نهایتا یک ماه پرحادثه در تاریخ آمریکا رقم خورد تا فاجعه Sultana به فراموشی سپرده شود.

ناوگان گریوز

اوایل آپریل 1782 نبرد سنت‌ها (Battle of the Saintes) در هند غربی در سواحل دومینیکن امروزی بین نیروی دریایی انگلستان و فرانسه رخ داد. گرچه این نبرد در نگاه اول بخشی از نبردهای ناشی از انقلاب آمریکا بود، اما در حقیقت بخشی از درگیری تاریخی میان فرانسه و انگلیس محسوب می‌شد که مدت‌ها برای کسب جایگاه برتر در دریای کارائیب در جنگ بودند.

نهایتا هم نبرد سنت‌ها به پیروزی بزرگی برای انگلستان بدل شد که نه تنها تسلط خود را بر منطقه کارائیب تداوم بخشید بلکه چهار کشتی جنگی بزرگ از جمله کشتی معروف فرانسه «ویل دو پاریس» را به عنوان غنیمت تصاحب کرد.

دریاسالار توماس گریوز مسئول هدایت ناوگان کشتی‌های فرانسوی شد اما از آنجایی که همه کشتی‌ها در جریان نبرد دچار آسیب‌های جدی شده و به تعمیر نیاز داشتند او مجبور شد روند پیشروی خود را متوقف کند.

از آنجایی که هیچ اسکله مناسبی در هند غربی برای پهلو گرفتن نیروهای انگلیسی وجود نداشت، گریوز ناگزیر به بازگشت به انگلستان شد.

در 16 سپتامبر 1782 بود که ناوگان گریوز در طوفانی مرگبار گرفتار شد و همه غنایم فرانسوی جز یک کشتی به همراه دو کشتی بریتانیایی و چند کشتی تجاری دیگر که به ناوگان ملحق شده بودند از بین رفت. تلفات ناشی از این حادثه بیش از 3000 ملوان، سرباز، مسافر و اسیر جنگی تخمین زده شده است.

کشتی Le Joola

فاجعه تایتانیک به معیاری عام برای مقایسه هر فاجعه دریایی مشابهی بدل شده است چراکه همه درباره آن شنیده‌اند پس جای تعجب ندارد که آفریقا هم نسخه خاص خود از ماجرای تایتانیک را در فاجعه کشتی Le Joola تجربه کرده باشد.

در 26 سپتامبر 2002، کشتی سنگالی MV Le Joola در سواحل گامبیا واژگون شده، بیش از 1850 نفر از سرنشینان آن از بین رفتند و تنها 64 نفر از حادثه نجات پیدا کردند.

به مانند دیگر موارد مشابه در این فهرست، Le Joola نیز در زمان حادثه تعداد افرادی تقریبا 4 برابر ظرفیت اصلی خود حمل می‌کرد. یکی از مهمترین دلایلی که به فاجعه‌بارتر شدن ماجرا کمک کرد سهل‌انگاری بود که درباره مسیر حرکت کشتی رخ داد و در شرایطی که Le Joola تنها برای حرکت در آب‌های نزدیک ساحلی ساخته شده بود، به آب‌های ناآرام و عمیق دریا رفت.

به دنبال این فاجعه دولت سنگال برای لاپوشانی عمق فاجعه و جلوگیری از پیگردهای قانونی، از دریافت کمک‌های بین‌المللی و یا جستجوی لاشه کشتی خودداری کرد و با انتقادات شدیدی در سطح جهانی روبرو شد.

انفجار Halifax

حال وقت آن است که نگاهی به فاجعه بزرگترین انفجار تاریخ در بندر هالیفاکس، پیش از ساخته شدن بمب‌ اتم به دست بشر داشته باشیم. آنچه که حادثه را بسیار وحشتناک‌تر کرده اینکه انفجار بزرگ نه در وسط اقیانوس بلکه بسیار نزدیک به بندر هالیفاکس در نوا اسکوشیا واقع در کانادا رخ داد و بخش مهمی از شهر را کاملا ویران کرد.

در صبح روز 6 دسامبر 1917 دو کشتی SS Mont-Blanc و SS Imo در حالی که قصد عبور همزمان از تنگه باریکی را داشتند که بندر را به حوضه بدفورد وصل می‌کرد، به علت بی‌احتیاطی با هم برخورد کردند.

در حالت عادی چنین برخوردی قرار نیست به یک فاجعه بزرگ بدل شود اما نکته مهم آنجاست که SS Mont-Blanc یک کشتی باری فرانسوی مملو از TNT و دیگر مواد اشتعال‌زا بود و برخورد آن با Imo منجر به واژگون شدن بشکه‌های بنزول در کف آن شد که به سرعت مشتعل شدند و در اندک زمانی SS Mont-Blanc آتش گرفت.

مردم بندر هالیفاکس که هیچ یک از محموله خطرناک کشتی آگاهی نداشتند از پنجره خانه‌های خود و یا از داخل خیابان‌ها در حال تماشای آتش‌سوزی و شعله‌های بزرگ آن بودند. اما طی مدت زمان 15 دقیقه، مواد منفجره هم مشتعل و نهایتا منفجر شدند تا در یک انفجار بزرگ 1600 نفر را به کام مرگ فرو برند.

شعاع انفجار آنقدر بزرگ و قوی بود که منجر به وقوع سونامی در شهر مجاور یعنی دارتموث شد و در آنجا هم افرادی کشته شدند. در مجموع گفته می‌شود کمی کمتر از 2000 نفر در انفجار هالیفاکس و موارد مربوط به آن کشته شدند که بر این‌ها باید هزاران ساختمان ویران شده و افرادی که مجروح یا بی‌خانمان شدند را هم اضافه کنیم.

کامی‌کازه

فهرست بدترین فاجعه های دریایی در طول تاریخ را با غرق شدن ناوگان مغول‌ها که در اندیشه تصرف ژاپن بودند پایان می‌دهیم. رویدادی که احتمالا در حدود 750 سال پیش رخ داده است و اطلاعات دقیقی درباره آن وجود ندارد.

بنابر این افسانه، قوبلای قا‌آن (کوبلای خان) در سال 1274 میلادی ناوگان بزرگی متشکل از صدها کشتی و 30 تا 40 هزار مرد جنگی گردآوری کرد تا برای تصرف ژاپن از دریا عبور کنند. اما در نزدیکی‌های جزیره کیوشو طوفان بزرگی با ناوگان بزرگ او برخورد کرد و یک سوم نیروها و کشتی‌هایش را از بین برد.

تلفات این رویداد چیزی حدود 10 تا 13 هزار نفر ذکر شده است اما این تنها مربوط به دور اول تلاش قوبلای بود چراکه فاجعه اصلی مربوط به دومین تلاش، چیزی حدود یک دهه بعد و در سال 1281 است که قوبلای آماده حمله گسترده دیگری شد.

بنابر منابع، او یکی از بزرگترین نیروهای دریایی تاریخ بشر را جمع‌آوری کرد که متشکل از 4000 کشتی و 140 هزار مرد جنگی بود و قصد آن‌ها تهاجمی بزرگ مقیاس در سطحی بود که نظیر نداشت.

اما زمانی که این ناوگان بزرگ بار دیگر به ژاپن نزدیک شد، یک طوفان عظیم از راه رسید که بخش عمده ناوگان و سربازان را از بین برد. بنابر آمارهای ثبت شده حداقل نیمی از سربازان مغول طی تلاش برای تصرف ژاپن کشته شدند و بسیاری از بازماندگان که خود را به سواحل ژاپن رساندند هم توسط ارتش ژاپن کشته شدند.

در مجموع دو تلاش ناموفق برای تصرف ژاپن ممکن است بیش از 100 هزار سرباز مغول در دریا جان باخته باشند که در نوع خود بزرگترین فاجعه دریایی تاریخ است. اهمیت ماجرا به حدی است که در فرهنگ ژاپنی به دو طوفانی که ژاپن را از یورش مغول‌ها نجات دادند «بادهای الهی» یا کامی‌کازه می‌گویند.