تعویض دنده خودرو و نکاتی که حتما باید بدانید

یکی از مهم‌ترین اصول رانندگی خوب، تعویض دنده خودرو است که باید نکات آن را حتما آموزش ببینید. در ادامه مباحث مهم دنده کشی را خواهیم گفت.

ممکن است شما هم به تازگی وارد عرصه رانندگی شده باشید. در این صورت یکی از مهم‌ترین اصولی که برای رانندگی درست باید بدانید، تعویض دنده است، وگرنه نمی‌توانید خودرو را حرکت دهید. این که بدانید در چه شرایطی باید دنده‌ها را عوض کنید باعث می‌شود تا کیفیت رانندگی شما بهبود یابد و همچنین ایمن‌تر برانید.

نکات مهم تعویض دنده خودرو

اگر قصد دارید یک خودروی دنده دستی بخرید باید حتما با نحوه صحیح و اصولی دنده کشی آشنا شوید؛ زیرا سبک و سنگین کردن دنده با توجه به موقعیتی که در آن قرار دارید بسیار مهم و حیاتی است. البته اگر خرید خودروی دنده اتومات برای شما در اولویت است یا این که صاحب یکی از آنها هستید، باز هم بهتر است با دنده کشی و تعویض درست دنده‌ها آشنا باشید.

گاهی ممکن است در سربالایی یا سرپایینی باشید یا نزدیک پیچ جاده‌ها ممکن است بخواهید بپیچید. در این شرایط باید بدانید که از کدام دنده استفاده کنید که روی خودرو شما فشار نیاید. البته در خودروهای دنده اتومات نیز همین که بدانید حالت‌های مختلف رانندگی چیست، کافی به نظر می‌رسد.

اولین اصل تعویض دنده چیست؟

همین ابتدا باید خاطرنشان کنیم که دنده‌ها برای سرعت‌ها و موقعیت‌های مختلفی تعبیه شده‌اند و وقتی دور موتور خودرو روی عدد مد نظر ایستاد باید نسبت به تعویض آن اقدام کرد. وظیفه تشخیص این که چه زمانی وقت تعویض دنده فرا رسیده بر عهده راننده خواهد بود.

همچنین همان‌طور که به آن اشاره کردیم، در شرایط مختلفی مانند مسیرهای صاف باید از دنده مخصوص به خود و در سایر موقعیت‌ها مانند سربالایی، سراشیبی و پیچ نیز دنده مورد نظر خود باید استفاده شود، وگرنه خودروی شما کم خواهد آورد و ادامه مسیر برایتان دشوار خواهد شد.

همچنین یکی از مهم‌ترین اصولی که در مورد تعویض دنده باید بدانید این است که دنده‌ها باید به صورت نرم جابه‌جا شوند وگرنه از جا در رفته و به موقعیت قبلی خود بر خواهند گشت. اگر می‌خواهید جعبه دنده خودرو به درستی کار کند و مجبور نباشید آن را مدام عوض کنید باید مهارت تعویض دنده نرم را به خوبی بیاموزید. اگر به سختی دنده عوض کنید باعث می‌شود فشار زیادی روی قسمت جلوی خودرو بیاید.

از طرفی یکی از مسائل مهم در تعویض دنده حفظ آرامش راننده و نداشتن استرس است. در صورتی که دنده‌ها را نرم عوض کنید آن وقت هم خودتان و هم سرنشینان شما حال بهتری خواهند داشت. گرفتن درست و اصولی دنده در دست نیز مهم است، چون اولین گام برای تعویض آن محسوب می‌شود. دنده‌هایی که دورتر از سایر دنده‌ها هستند مانند دنده‌های 1، 3 و 5 را با کف دست باید عوض کرد. دنده‌های نزدیک نیز باید با چهار انگشت جا بخورند. توجه داشته باشید که هنگام تعویض دنده نباید به هیچ وجه شانه راننده از صندلی جدا شود.

چگونگی سبک کردن دنده

همه راننده‌های حرفه‌ای می‌دانند که سبک کردن دنده بسیار راحت‌تر از سنگین کردن آن است. حال اگر در شهر رانندگی کنید این موضوع برایتان حیاتی و مهم خواهد شد، زیرا باید در کسری از ثانیه دنده را از یک به دو تغییر دهید و نیاز به سرعت عمل بیشتری است.

در چنین حالتی باید توجه داشته باشید که دنده‌ها باید در زمان مناسب و وقتی حداکثر دامنه فرا رسیده عوض شوند و همچنین در این شرایط راننده باید مدام با پدال گاز بازی کند تا در صورت نیاز دنده‌ها را از یک به دو و سپس سه تغییر دهد. در مجموع تغییر دنده‌ها در موقعیت‌های درون شهری باید در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود.

چگونگی سنگین کردن دنده

وقتی با دنده 3 در حال حرکت هستید و به اولین دست‌انداز می‌رسید چه می‌کنید؟ راننده‌ها در چنین مواقعی و اصولا وقتی می‌خواهند سرعت خودرو را کم کنند اقدام به سنگین کردن دنده می‌کنند. وقتی بخواهید با دور موتور کمتری حرکت کنید باید دوباره به بازه مورد نظر دنده‌کشی برسید. برای مثال اگر با سرعت 30 کیلومتر بر ساعت دنده را 3 می‌کردید، حالا باید روی سرعت 20 کیلومتر بر ساعت دنده 3 را تبدیل به دنده 2 کنید.

یکی دیگر از موقعیت‌هایی که در آن باید دنده را سنگین کرد، پیچ‌ها است، زیرا در این حالت باید سرعت کم شود و حتی شاید نیاز به ترمز گرفتن باشد. برای این که دنده خود را از سبک به سنگین تغییر دهید باید ابتدا دور موتور خود را با میزان دنده تنظیم کنید و سپس با گرفتن کلاچ تا انتها اقدام به تعویض نمودن دنده نمایید. وقتی دنده را عوض کردید باید با فشردن پدال گاز، مجددا دور موتور را متناسب با دنده تنظیم کنید.

به یاد داشته باشید که وقتی برای مثال نزدیک یک پیچ هستید و قصد دارید از دنده 3 به دنده 2 تغییر موقعیت دهید، باید کلاچ را آرام آرام رها کنید؛ چرا که با این کار وزن زیادی به قسمت جلوی خودرو تحمیل می‌شود و چون نزدیک پیچ هم هستیم ممکن است با توجه به وزن زیاد جلوی خودرو، وزن عقب آن سبک‌تر شود و نتیجتا خودرو سر بخورد و از جاده منحرف شود.

در مجموع باید توجه کنید که دنده‌های 1 و 2 از آنجایی که نیروی زیادی دارند، دنده سنگین یا دنده قدرتی نامیده می‌شوند و هنگامی که خودرو می‌خواهد تازه شروع به حرکت کند مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلا اگر به سربالایی‌های تند یا سراشیبی‌های تیز رسیدید یا این که قصد ترمز گرفتن برای کنترل بهتر فرمان خودرو را داشتید، می‌توانید از سنگین کردن دنده کمک بگیرید تا تعادل خودرو برقرار شود و روی ماشین شما فشار نیاید.

چه زمانی دنده را عوض کنیم؟

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم برای این که بتوانید دنده را به درستی عوض کنید باید بدانید که دور موتور و سرعت شما روی چه عددی است. از نظر قدرت و نیروی کششی باید گفت که دنده 1 بیشتری قدرت کششی و کمترین پتانسیل برای سرعت را داراست و همچنین دنده 5 کمترین قدرت کششی و بیشترین دامنه سرعت را در اختیار راننده قرار می‌دهد.

اصولا زمانی که قصد دارید از دنده 1 به 2 بروید باید سرعت شما در محدوده 25 کیلومتر بر ساعت و دور موتور روی 2000 تا 3000 دور بر دقیقه باشد. تعویض دنده از 2 به 3 هم نیازمند سرعت 40 کیلومتر بر ساعت و دور موتور 2500 تا 3500 دور بر دقیقه خواهد بود. برای تعویض دنده از 3 به 4 می بایست حداکثر سرعت شما 60 کیلومتر بر ساعت و دور موتور خودرو روی 2500 تا 3500 دور بر دقیقه باشد. به همین ترتیب تعویض دنده از 4 به 5 احتیاج به سرعت 80 کیلومتر بر ساعت و همان دور موتور دارد.

اما اگر قصد داشته باشید دنده‌ها را سنگین کنید باید برای تعویض دنده از 5 به 4 روی سرعت 65 کیلومتر بر ساعت و دور موتور 2000 باشد. توجه داشته باشید که برای سنگین کردن دنده‌ها دور موتور همواره باید روی 2000 قرار داشته باشید، مگر این که بخواهید دنده 2 را تبدیل به دنده 1 کنید که در این حالت بهتر است دور موتور را روی 1500 تنظیم کنید. تعویض دنده از 4 به 3 نیازمند سرعت 45 کیلومتر بر ساعت، از 3 به 2 به سرعت 35 کیلومتر بر ساعت و نهایتاً از 2 به 1 به سرعت 15 کیلومتر بر ساعت نیازمند خواهد بود.

اشتباه عوض کردن دنده

تا اینجا متوجه شدیم که در جعبه دنده‌های دستی می‌توانید از دنده‌های سبک به سمت دنده‌های سنگین حرکت کنید بدون آن که لازم باشد سلسله مراتب را رعایت کنید. منظور از مراتب در تعویض دنده این است که لازم نیست برای سنگین کردن دنده از دنده 5 به دنده 3 ابتدا روی 4 بروید.

سوالی که در این خصوص برای اغلب راننده‌های تازه‌کار رخ می‌دهد این است که آیا این طرز دنده‌کشی آسیبی به جعبه دنده نمی‌زند؟ مجددا تأکید می‌کنیم که برای تعویض دنده چه از سبک به سنگین و چه بالعکس، ابتدا باید سرعت و دور موتور خود را با میزان دنده تنظیم کنید. اگر اقدام به تعویض دنده در سرعت‌های بالا کنید در حالی که دور موتور شما و سرعت چرخ‌ها زیاد است، در درازمدت به مشکل برخواهید خورد، زیرا فشار زیادی به سیستم انتقال قدرت و صفحه کلاچ وارد می‌شود.

وارد شدن فشار زیاد به صفحه کلاچ باعث می‌شود طول عمر آنها کاهش پیدا کند و به تدریج مستهلک شوند. از طرفی حتما توجه داشته باشید وقتی سرعت ماشین خیلی کم شد و می‌خواستید شروع به حرکت کنید باید ابتدا دنده را 1 کنید و نمی‌توانید با دنده 2 حرکت نمایید، زیرا فشار زیادی روی موتور و صفحه کلاچ می‌آید.

تعویض دنده بدون گرفتن کلاچ ممکن است؟

همان‌طور که گفتیم گرفتن کلاچ هنگام تعویض دنده ضروری است، زیرا کلاچ جعبه دنده را به موتور وصل و همچنین گاهی این ارتباط را قطع می‌کند. هنگام قطع شدن این اتصال راننده پدال گاز را فشار می‌دهد تا سیستم مورد نظر مجددا فعال شود و تعویض دنده به راحتی انجام شود.

ممکن است زمانی فرا برسد که سیستم کلاچ خودرو دچار مشکل شود و دلیل این اتفاق می‌تواند خرابی دیسک کلاچ، شکستن بلبرینگ‌ها یا خرابی زغال کلاچ باشد. با به وجود آمدن یکی از مشکلات مذکور، راننده نمی‌تواند دنده‌ها را به درستی عوض کند. اگر خودروی دنده دستی دارید می‌دانید که بدون گرفتن کلاچ نمی‌توانید دنده را عوض کنید یا این که اگر عوض کنید به سختی خواهد بود.

تنها در شرایط اضطراری می‌توانید از کلاچ موقع تعویض دنده استفاده نکنید تا این که به تعمیرگاه برسید. اگر قصد دارید بدون کلاچ دنده را عوض کنید باید دسته دنده را روی 1 قرار داده و وقتی استارت ماشین را می‌زنید همزمان پای خود را روی پدال گاز قرار دهید تا خودرو روشن شود. بعد از آن که خودرو روشن شد و به حرکت درآمد باید به شرح زیر دنده‌ها را عوض کنید:

الف) رفتن به دنده سبک بدون گرفتن کلاچ

برای انجام این کار باید سرعت عمل و دقت زیادی داشته باشید، چرا که قطعا تعویض دنده به دنده‌های سبک‌تر بدون گرفتن کلاچ کار سختی خواهد بود. برای این که بتوانید در این کار موفق شوید باید فشار زیادی روی خودرو بیاورید. بنابراین ابتدا می‌بایست سرعت خود را به نقطه مورد نظر برسانید.

بعد از رسیدن به سرعت مد نظر باید پدال گاز را رها کنید و دنده را سریعا خلاص کرده و تعویض دنده را انجام دهید. حال پدال گاز را مجدداً فشار دهید تا به سرعت محدوده دنده برسید.

ب) رفتن به دنده سنگین بدون گرفتن کلاچ

در این موقعیت نیز باید همان اقداماتی را انجام دهید که در مرحله قبل گفتیم. منتها در چنین شرایطی باید پای خود را از روی پدال گاز بردارید تا سرعت خودرو کم شود و بعد از آن دنده را در حالت خلاصی قرار دهید و دسته دنده را به آرامی و بدون فشار زیاد با دور موتور هماهنگ کنید.