آیا گرمایش زمین، قطب جنوب را به یک کشور قابل سکونت تبدیل می‌کند؟

با افزایش دمای جهانی، اکولوژی قطب جنوب نیز در حال تغییر است، اما آیا تغییرات اقلیمی می‌توانند این قاره را به محل سکونت انسان‌ها تبدیل کنند؟

قطب جنوب مکانی یخبندان و غیرقابل سکونت است و با میانگین دمای زمستانی که به منفی 49 درجه سانتی‌گراد می‌رسد، میزبان بادهایی با سرعت 321 کیلومتر بر ساعت بوده و میزان بارندگی سالانه در آن، تنها به 166 میلی‌متر می‌رسد. بنابراین جای تعجب نیست که جنوبی ترین قاره زمین، کم‌جمعیت‌ترین قاره جهان است و تنها پذیرای تعداد انگشت شماری از محققان و دانشمندان بوده و امکان سکونت دائمی در آنجا وجود ندارند.

اما با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تغییرات اقلیمی، آیا معادلات سکونت در قطب جنوب ممکن است دستخوش تغییر شوند؟ آیا قطب جنوب روزی می‌تواند میزبان انواع سکونتگاه‌های دائم که در سایر نقاط جهان می‌‌بینیم، باشد؟ در حالی‌که جمعیت منتخبی از گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم در حال مهاجرت به مناطق رو به گرما رفته قطب جنوب هستند، اما انسان‌ها هنوز در این فهرست جایی ندارند و احتمالا این اتفاق تا قرن آینده رخ نخواهد داد؛ تا حدی به این دلیل که آب و هوا و وضعیت زمین فعلی در قطب جنوب، فاقد تنوع زیستی و حیوانی برای پرورش محصولات کشاورزی و دامپروری است.

یکی دیگر از موانع سکونت انسان در قطب جنوب، موقعیت دورافتاده آن است. اگرچه این قاره، ذاتا برای زندگی دشوار است، اما با برخی از مناطق واقع در قطب شمال، مانند گرینلند، ایسلند و مناطق با عرض جغرافیایی بالاتر مانند نروژ، روسیه، کانادا و آلاسکا در ایالات متحده که میزبان ساکنان دائمی هستند، تفاوت چندانی ندارد. استیون چاون، استاد علوم زیستی دانشگاه موناش استرالیا در این باره گفت:

اگر تنها مشکل مربوط به آب و هوا بود، مردم در دراز مدت در قطب جنوب شانس سکونت داشتند. اما انزوای جغرافیایی آن بدین معناست که زندگی در آنجا، تنها با واردات گسترده مواد غذایی و سایر کالاها ممکن است.

در این میان، برخی از ایستگاه‌های تحقیقاتی مستقر در قطب جنوب، توسط انرژی‌های تجدیدپذیر حاصل از توربین‌های بادی و پنل‌های خورشیدی پشتیبانی می‌شوند. ساخت یک شبکه برق در سراسر این قاره به معنای توسعه آن بر روی یک صفحه یخی است که به دلیل اثرات گرمایش جهانی، ممکن است در مرور زمان تغییر کند. اگر تمام ایستگاه‌های قطب جنوب عمدتا از انرژی خورشیدی و باد استفاده می‌کردند، شبکه برق ضروری نبود و پیشرفت‌های فناوری باتری می‌توانست در ماه‌های تاریک زمستان به کار گرفته شود.

آب و هوای قطب جنوب: گذشته دور و آینده نزدیک

اگرچه این قاره یخ زده در حال حاضر برای سکونت دائمی گزینه مناسبی نیست، اما با توجه به گرم شدن زمین در آینده، آیا ممکن است همه چیز تغییر کند؟

در این باره، چاون افزود:

بر اساس پیشینه فسیلی، این قاره پیشتر از آب و هوای مناسبی برای جنگل‌ها و میزبانی دایناسورها برخوردار بود. حدود 100 میلیون سال پیش، قطب جنوب با پوشش گیاهی توسعه یافته، جنگل‌های انبوه و طیف وسیعی از گیاهان مانند مخروطی‌ها، سرخس‌ها و گیاهان گلدار به نام نهان‌دانگان همراه بود.

در سال 2021، بقایای زغال چوب یافت شده در جزیره جیمز راس که بخشی از شبه‌جزیره قطب جنوب در آمریکای شمالی را شامل می‌شود، شواهدی را ارائه کرد که نشان می‌دهد آتش‌سوزی‌ها در این بخش، طی اواخر دوره کرتاسه، در حدود 100 میلیون سال پیش باعث سوختن و از بین رفتن جنگل‌های این قاره شده است.

آب و هوای زمین طی صدها میلیون سال دچار تغییر می‌شود و بین دوره‌های یخبندان سردتر و یخبندان گرم‌تر در حال چرخش است. دیرین‌اقلیم‌شناسان برای درک تغییرات اقلیمی قطب جنوب در آینده، گذشته دور آن‌را بررسی می‌کنند. با مطالعه لایه‌های رسوب در قفسه یخی راس، تیمی از محققان از جمله بریگام گرت، دریافتند که ورقه یخی غرب قطب جنوب چندین بار فروریخته و دوباره شکل گرفته است. بریگام گرت در این باره گفت که چنین فروپاشی و رشد مجدد، احتمالا با دوره‌های بین یخبندان بسیار گرم مرتبط است و این نوسانات آب و هوایی با عواملی نظیر تغییرات جو زمین، از جمله افزایش و کاهش سطح دی‌اکسید کربن نیز در ارتباط است.

اگرچه این تغییرات از منظر تاریخی طی صدها هزار سال اتفاق افتاده است، انتشار گازهای گلخانه‌ای اکنون آب و هوای زمین را با سرعت بی‌سابقه‌ای تغییر می‌دهد. چاون گفت:

اگر تا سال 2040 به انتشار کربن خالص صفر نرسیم، تغییرات آب و هوایی، بزرگترین محرک تغییر در قطب جنوب خواهد بود.

برای تصور نوع محیطی که ممکن است با تداوم افزایش دما ظاهر شود، چاون توصیه کرده به جزایر زیر قطب جنوب و بوم‌شناسی جنوبی‌ترین بخش‌های آمریکای جنوبی نگاه کنید. شبه جزیره قطب جنوب یکی از بالاترین عرض‌های جغرافیایی یا به عبارت دیگر، شمالی‌ترین قسمت‌های این قاره است که از دایره قطب جنوب به سمت آمریکای جنوبی کشیده شده است.

چاون گفت:

با افزایش میانگین دمای جهانی، آب و هوا در شبه جزیره قطب جنوب تغییر خواهد کرد و احتمالا در حد جنوبی‌ترین بخش‌های آمریکای جنوبی یا جزایری در دریاهای اطراف خواهد شد.

در شبه‌جزیره قطب جنوب، علف‌های بومی، چند حشره، پرندگان مهاجر و پستانداران دریایی در حال حاضر زنده مانده و سکونت دارند. چاون افزود که با گرم شدن آب و هوا، احتمالا شاهد تنوع بیشتری در پوشش علف‌ها و گل‌ها خواهیم بود. اگر این روند ادامه یابد، در آینده نزدیک، افزایش دما و بارندگی، باعث تحریک در رشد گیاهان خواهد شد. همراه با گونه‌های مهاجمی که به طور تصادفی توسط انسان به آنجا منتقل می‌شوند، گیاهان بیشتری نیز ممکن است در آنجا مستقر شوند.

با این حال، دمای پایین بدین معناست که بعید است به این زودی شاهد جنگل‌ها و پوشش‌های گیاهی در این بخش باشیم. در این باره، چاون و بریگام عقیده دارند که در طول قرن آینده، هم‌چنان بعید است که بتوان در قطب جنوب محصول یا دام را پرورش داد. در مجموع، بعید است در آینده نزدیک بتوانیم سکونتگاه‌های دائمی انسانی در آنجا ایجاد کنیم که توسط کشاورزی یا دامداری پشتیبانی می‌شوند.

با این حال، آب و هوای این قاره در حال تغییر است. چاون افزود که افزایش میانگین دمای کره زمین اکولوژی این قاره را تغییر داده است. او گفت که پوا آنوآ، یک گیاه آبی که در شهرهای معتدل مانند کیپ‌تاون آفریقای جنوبی و ملبورن استرالیا یافت می‌شود، در قطب جنوب نیز پیدا شده است. حتی پنگوئن‌های جنتو که در اوایل سال 2022 در قطب جنوب مشاهده شده بودند نیز باعث بروز نگرانی‌هایی شده بود. زیرا این پرندگان معمولا در جزایر زیر قطب زندگی می‌کنند و احتمالا فقط به این دلیل که تغییرات آب و هوایی جنوبی‌ترین قاره را گرم می‌کند، به سمت جنوب می‌روند.

ذوب ورقه‌های یخ

به غیر از شبه جزیره، اغلب بخش‌های قاره را یک صفحه یخی تشکیل داده که ضخامتی چند کیلومتری دارد. مدل‌سازی آب‌وهوایی، حاکی از رشد گسترده بخش عاری از یخ در این منطقه است. اما، به گفته چاون، این تغییر در مرتفع‌ترین مناطق قطب جنوب، تا قرن آینده بعید است رخ دهد.

ذوب شدن ورقه‌های یخ قطب جنوب غربی و در نتیجه افزایش سطح آب دریاها، نه تنها جغرافیای قطب جنوب، بلکه آب و هوای کل سیاره ما را تغییر خواهد داد. هم‌اکنون اغلب سطح غرب قطب جنوب زیر سطح دریا است. اما افزایش سطح دریا بدون آنکه به طور کامل یخ‌ها را آب کند، تنها جزایر کوچک صخره‌ای را بالا خواهد برد. بریگام گرت گفت:

از آنجاکه در آینده قفسه‌های یخی را از دست خواهیم داد، یک مسئله مهم این است که مطمئن شویم سکونتگاه‌ها بالاتر از سطح دریا قرار دارند.

با نگاهی به سال 2100، افزایش دما و سطح دریاها، احتمالا مهاجرت پناهندگان آب و هوایی را تسریع خواهد کرد. بنابراین، در صورتی‌که آب و هوای سردتر این قاره در مقایسه با مناطق گرم‌تر، مهمان‌پذیرتر باشد، مردم ممکن است به استعمار این قاره روی بیاورند. حتی بدون امکان رشد محصولات زراعی، ذوب شدن یخ دریا می‌تواند امکان ماهیگیری را برای مردم فراهم کند. با این حال، علی‌رغم تلاش‌ها برای کاوش و مطالعه قطب جنوب، این قاره بعید است به این زودی‌ها میزبان انسان‌ها باشد.