5 دلیل برای اینکه ایرانیان باستان دنیای مدرن ما را شکل داده‌اند

ایرانیان باستان تاثیر شگرفی بر دنیای مدرن گذاشته‌اند که اغلب به‌دلایل مختلف نادیده گرفته می‌شود. در ادامه به ۵ دستاورد مهم اجداد خود می‌پردازیم که بی‌تردید افتخارآمیز هستند و برخی کشورها یا تمدن‌ ها به اشتباه آنها را به‌خود مربوط می‌دانند.

امپراتوری ایرانیان باستان را می‌توان از جهتی مظلوم‌ترین نمونه در تاریخ دانست. تاریخ‌نگاران یونانی تا جایی که توانسته‌اند به‌خاطر دشمنی از ایرانیان و پادشاهان آنها بد گفته‌اند و حتی در مواقعی هم که نکات مثبتی را مشاهده می‌کنیم، قطعا با دید منفی و به‌صورت تضعیف شده بوده است.

از طرفی تاریخ‌دانان مدرنی را داریم که بیشتر تمرکز خود را روی اروپا گذاشته‌اند و تلاش می‌کنند امپراتوری روم باستان را به‌عنوان مرکز فرهنگ و تمدن بشریت معرفی کنند. طبیعتا اعراب نیز امپراتوری اسلام را دوران پیشرفت طلایی علم و حرکت بشر به‌سوی سعادت می‌دانند؛ اما همه اینها به‌نوعی وامدار ایرانیان باستان و نبوغ آنها هستند. به‌همین بهانه می‌خواهیم شما را با ۵ دستاورد مهم ایرانیان باستان که دنیای مدرن را شکل داده‌اند، آشنا کنیم.

دنیای مدرن هدیه‌ای از طرف ایرانیان باستان

جمله‌‌ی معروفی وجود دارد که تاریخ را فاتحان می‌نویسند. هرچند که اگر بخواهیم درباره دنیای باستان صحبت کنیم، باید بگوییم که تاریخ را تاریخ‌دانان می‌نویسند. بسیاری یونان را به‌عنوان محل تولد رشته‌ای به‌نام تاریخ می‌دانند. آنها نیز از تاریخ برای بدنام کردن دشمنان خود به‌خوبی استفاده می‌کردند. اگر چند هزار سال پیش در یونان زندگی می‌کردید، این باور را داشتید که ایرانیان افرادی دیوهایی تباه، فاسد و خونخوار هستند و تنها هدف آنها کشتار و نابودی تمامی انسان‌ها و تمدن‌ها است.

این نگاه تا قرن‌ها ادامه یافت تا اینکه تاریخ‌دانان جدیدتر متوجه شدند،‌ شاید تمدن‌های دیگر از جمله ایرانیان باستان نیز چیزی برای عرضه به دنیای مدرن داشته‌اند. هرچند ناگفته نماند که یاوه‌گویی‌ درباره ایران باستان هنوز نیز در میان برخی اقوام، کشورها و فرهنگ‌های ایدئولوژی‌محور که یا تاریخچه و میراث قدرتمندی ندارند و یا می‌ترسند با پرداختن به ایران باستان، تفکر مورد علاقه آنها زیر سایه قرار گیرد، ادامه یافته‌ است.

متاسفانه در دنیای مدرن نیز آنطور که باید به ایرانیان باستان پرداخته نشده است. از طرفی ما با کمبود منابع دست اول طرف هستیم و از طرفی دیگر عده‌ای تمایلی به پرداختن به‌این موضوع ندارند. نگاهی به‌وبسایت آمازون بیندازید. بیش از ۲۰ هزار کتاب درباره یونان و روم باستان نوشته شده است. در حالی که حتی بخش مشخصی برای ایران باستان یا همان پرشیا وجود ندارد. سریال‌ها و فیلم‌های متعدد هم که جای خود را دارند.

تحمل مذهب و ایدئولوژی‌های متفاوت

یکی از بزرگترین دستاوردهای ایرانیان باستان که به‌ دنیای مدرن رسیده است و البته هنوز جهان به آن نیاز دارد، تحمل افکار متفاوت است. در زمان امپراتوری پرافتخار هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح) داشتن فکر یا دینی متفاوت با آنچه حکومت به‌صورت رسمی شناخته بود، جرم به‌حساب نمی‌آمد و حتی تا زمانی که امنیت امپراتوری را تهدید نمی‌کرد، مورد حمایت نیز قرار می‌گرفت.

امپراتوری هخامنشی سه قاره را زیر پرچم خود داشت و می‌توان آن را ترکیب عجیبی از قبایل، نژادها، ادیان و هویت‌های گوناگون دانست. اگرچه در آن زمان دین زرتشت دین رسمی ایرانیان بود (این دین با قدمتی ۴۰۰۰ ساله به‌عنوان اولین آیین یگانه‌پرستی جهان نیز شناخته می‌شود)، اما یک یهودی یا فردی از آیین دیگر نیز می‌توانست به‌راحتی در تخت جمشید از آیین رسمی انتقاد کند.

در نتیجه شهرهای ایرانیان باستان به محلی امن برای افراد مختلف تبدیل شده بودند؛ چیزی که دنیای مدرن هنوز به آن نیاز دارد. فراموش نکنید که ما درباره چند هزار سال پیش صحبت می‌کنیم. زمانی که امپراتوری مصر باستان یا آشور مردم را به پرستش خدایان و پیروی از روش زندگی خود مجبور می‌کردند. حتی در بابل نیز یهودیان با مشکلات بسیار زیادی برای پرستش خدای خود مواجه شدند.

کوروش کبیر هزاران سال پیش فهمیده بود راه کشورداری تحمل افکار، ادیان و دادن آزادی به اقلیت‌های مختلف است و لزومی ندارد که امپراتوری از نظر فرهنگی یک‌دست باشد. هرچند دنیای مدرن در این زمینه چندان از ایرانیان باستان درس نگرفته است. چراکه هنوز در بسیاری از کشورها خودکامه‌هایی وجود دارند که سعی می‌کنند برخی اقلیت‌های قومی را حذف کنند، به نژادپرستی اعتقاد دارند یا اینکه صرفا می‌خواهند همه افراد از تنها یک تفکر پیروی کنند.

دستاوردهای ایرانیان باستان برای دنیای مدرن: فضای سبز در خانه‌ها

احتمالا یکی از دلایلی که در دنیای مدرن افراد دوست دارند در اطراف خانه خود فضای سبز داشته باشند، به ایرانیان باستان مربوط می‌شود. البته ما واحه‌های مصر باستان یا باغ معلق بال را فراموش نکرده‌ایم؛ اما این ایرانیان باستان بودند که داشتن فضای سبز در اطراف محل زندگی را به دنیای باستان و شاید هم مدرن معرفی کردند.

در میان ایرانیان باستان هرکس که توانایی مالی داشت، این کار را می‌کرد؛ زیرا به‌اعتقاد آنها باغ‌ها همچون بهشت‌هایی (پردیس‌) روی زمین بودند. حتی در تاریخ گفته شده است که خشایارشای یکم (خشایارشاه اشتباه است) باغی بزرگ داشت که در آن همه درختان مثمر بودند. باغ‌های ایرانیان باستان تنوع گیاهی بالایی داشتند و معمولا با آبنماهای مختلف آراسته می‌شدند.

این باغ‌ها تنها محل تفریح و استراحت نبودند، بلکه برای تفکر، بحث و تجارت نیز کاربرد داشتند. باغ‌های امپراتوری اسلام در اسپانیا یا باغ‌های مغولان در هند همه بر پایه باغ‌های ایران باستان هستند. جالب است بدانید که لوکولوس، سیاستمدار رومی زمانی در یک ماموریت دیپلماتیک به محلی که اکنون در دنیای مدرن ترکیه نام دارد، رفت و در آنجا با باغ‌های ایرانیان باستان آشنا شد.

وی وقتی به روم برگشت، باغ‌های لوکولوس را ایجاد کرد. نمایی که به‌دل رومیان نشست و در تمام امپراتوری فراگیر شد.

راه‌های گسترده

یکی دیگر از دستاوردهای ایرانیان باستان برای دنیای مدرن راه‌ها و جاده‌های گسترده است. البته در مصر و سومر باستان نیز جاده‌هایی وجود داشت؛ اما این ایرانیان باستان بودند که در دوران هخامنشی راه شاهی را به جهان عرضه کردند. راه شاهی شبکه‌ای از جاده‌ها به طول بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر بود که ساتراپی‌های دوردست ایران را به پایتخت متصل می‌کرد.

امروزه اروپایی‌ها روم باستان را مبدع شبکه‌های جاده‌ای گسترده می‌دانند و به‌ آن نیز افتخار می‌کنند. در حالی که رومی‌ها از ایرانیان الگو گرفته بودند. در واقع هخامنشیان برای اداره بهینه و یکپارچه یک امپراتوری بزرگ به این راه‌ها نیاز داشتند. در غیر این صورت صرفا مجموعه‌ای از مناطق جدا از هم را شاهد می‌بودیم.

دستاوردهای ایرانیان باستان برای دنیای مدرن: ساتراپی

نگاه ایرانیان باستان با دیگر کشورها و تمدن‌های رقیب فرق‌ داشت و آرزوهای بزرگتری داشتند. آنها صرفا نمی‌خواستند به زور شمشیر بر مناطقی چیره شده و آن را امپراتوری خود بنامند، بلکه بیشتر به دنبال یک امپراتوری یکپارچه با قدرت مرکزی، دیوان‌سالاری مناسب و زیرساخت سیاسی پاسخگو بودند. در نهایت نیز با سیستم ساتراپی به آن رسیدند.

ساتراپ یک حکمران محلی بود که توسط امپراتور انتخاب می‌شد و میزانی از آزادی‌ عمل را  تا حدی که در خدمت منافع کشور باشد، در اختیار داشت. ایران باستان متشکل از تقریبا ۲۰ ساتراپی بود که بیش از ۵ میلیون کیلومتر مربع را پوشش می‌دادند. البته برخلاف کشورهای دیگر سیستم ساتراپی به معنی دریافت مالیات و آزادی کامل حکمران نبود. بلکه او می‌بایست برخی از اصول را رعایت کند و از سوی امپراتوری نیز به‌صورت منظم تحت نظر بود.

به‌خاطر همین سیستم ساتراپی است که معمولا ایرانیان باستان را به‌عنوان معرفی کننده حکومت فدرال به دنیای مدرن می‌شناسند.

نامه‌هایی برای داریوش

دیگر دستاوردی که ایرانیان باستان به دنیای مدرن هدیه کردند، یک سیستم پستی کارآمد بود. این سیستم در زمان داریوش یکم (۵۴۸ تا ۴۸۶ پیش از میلاد) و با نام چاپارخانه ایجاد شد. البته مصریان و آشوری‌ها نیز با نامه و ارسال آن آشنا بودند، اما هرگز نمی‌توان آنها را با نوآوری هخامنشیان مقایسه کرد.

فرد نامه‌بر پس از دریافت نامه سوار بر اسب می‌شد و تا آنجا که اسب توان داشت، با سرعت حرکت می‌کرد. سپس اسب خود را در چاپارخانه تعویض کرده و پس از کمی استراحت به‌مسیر خود ادامه می‌داد. این مراکز تقریبا به‌اندازه یک روز با هم فاصله داشتند. سیستم پستی ایران باستان بسیار سریع‌تر، کارآمدتر و امن‌تر از تمامی سیستم‌هایی بود که پیش از آن آمده بودند.

جمع‌بندی

ایرانیان باستان موارد زیادی را به دنیای مدرن عرضه کرده‌اند که امروز به برخی از آنها پرداختیم. ایران برای حداقل ۵۰۰ سال مرکز جهان بود و می‌توان از آن به‌عنوان اولین امپراتوری بزرگی یاد کرد که توانست افراد از نژادها، زبان‌ها، ادیان و افکار مختلف را به‌صورت مسالمت‌آمیز دور هم گرد آورد.

ایرانیان باستان همچنین اولین افرادی بودند که متوجه شدند تنوع و تعدد فرهنگی می‌تواند قدرتبخش باشد و نباید از آن ترسید؛ چیزی که برخی در دنیای مدرن درک نمی‌کنند. اگرچه امروزه برخی از روی عدم آگاهی یا شاید هم غرض‌ورزی به‌خیال خام خود سعی در آسیب زدن به ایران باستان و یا کم‌ارزش جلوه دادن آن را دارند، اما نباید فراموش کرد که دستاوردهای تمدن‌های بعدی نیز ریشه در کجا داشتند.

در پایان باید گفت که ایرانیان باستان یکی از بنیان‌گذاران مهم تمدن و دنیای مدرن هستند و باید به پیشینیان خود افتخار کنیم.