یک دنباله دار غول‌پیکر کره زمین را هدف گرفته است

یک دنباله دار غول پیکر به نام دنباله دار 12P/Pons-Brooks که اندازه‌ای معادل یک شهر کوچک دارد، سیاره‌ی ما را هدف قرار داده است. با اینکه این اولین نمونه از حرکت یک دنباله دار غول پیکر به سمت زمین نیست، اما نگرانی‌هایی را به‌دنبال دارد.

یک دنباله‌دار آتشفشانی غیرمعمول که به سمت خورشید حرکت می‌کند، به نظر می‌رسد پس از منفجر شدن، «شاخ‌های رشد کرده» داشته و باعث می‌شود مانند ستاره‌ای کوچک بدرخشد و ماگمای فوق‌سرد را به فضا بتاباند. این اولین باری است که این دنباله‌دار در 70 سال اخیر فوران می‌کند.

این جرم آسمانی دنباله دار 12P/Pons-Brooks (12P) نام دارد و به‌عنوان یک دنباله دار آتشفشانی یا آتشفشانی سرد شناخته می‌شود. دنباله دار 12P/Pons-Brooks هنوز بیش‌از 531 میلیون کیلومتر از زمین فاصله دارد و بسیار فراتر از مدار مریخ است.

از دنباله دار 12P/Pons-Brooks چه اطلاعاتی در دست داریم؟

ستاره 2P/Pons–Brooks یک دنباله‌دار دوره‌ای با دوره مداری 71 سال است. این دنباله‌دار با تعریف کلاسیک یک دنباله‌دار از نوع هالی مطابقت دارد (20 سال <دوره < 200 سال) و همچنین یکی از درخشان‌ترین دنباله دارهای دوره‌ای شناخته شده است که در نزدیک شدن به حضیض به قدر مطلق بصری ~ 5 می‌رسد.

مانند تمام دنباله دارهای دیگر، این جسم یخی از یک هسته جامد تشکیل شده است که با مخلوطی از یخ، غبار و گاز پر شده و توسط یک ابر گازی فازی به نام کما احاطه شده است که از داخل دنباله‌دار به بیرون نشت می‌کند.

اما برخلاف بسیاری از دنباله دارهای دیگر، گاز و یخ درون هسته 12P به قدری جمع می‌شوند که این جسم آسمانی می‌تواند به شدت منفجر شود و روده‌های یخ زده خود را که به‌عنوان کرایوماگما شناخته می‌شود، از طریق شکاف‌های بزرگ در پوسته هسته بیرون بزند.

دنباله‌دار پونز بروکس در ژوئیه 1812 توسط ژان لوئیس پونز در رصدخانه مارسی کشف شد و سپس در سال 1883 توسط ویلیام رابرت بروکس بازیابی شد. انتظار می‌رود که این دنباله دار در گذرگاه حضیض بعدی خود با نزدیکترین فاصله نسبت به زمین (232 میلیون کیلومتر) در 2 ژوئن 2024، تا قدر ظاهری 4.5 درخشان شود.

تخمین زده می‌شود که هسته دنباله دار حدود 30 کیلومتر قطر داشته باشد، با این فرض که در طول فتومتری 2020 غبار و گاز زیادی تولید نکرده است، دنباله دار 12P/Pons-Brooks ممکن است بدن مادر بارش شهابی κ-Draconids دسامبر باشد. این فراوان‌ترین بارش شهابی است که پیش بینی می‌شود مربوط به دنباله دار باشد.

دنباله‌دار Pons-Brooks همچنین می‌تواند یک مجموعه بارش شهابی در زهره همراه با دنباله‌دارهای دوره‌ای 122P/de Vico و 27P/Crommelin ایجاد کند.

به‌طور معمول، یک دنباله‌دار با قدر 11 یا 12 برای دیده شدن به حداقل یک تلسکوپ 8 اینچی نیاز دارد. اما از آنجایی که تمام نور آن در یک نقطه متمرکز است، حداقل در حال حاضر حتی یک دوربین 4 یا 6 اینچی آن را نشان می‌دهد.

وقتی که دنباله‌دار نزدیک خورشید می‌شود، یخ‌های موجود در هسته آن تبخیر شده و تبدیل به ابر بزرگی پیرامون دنباله‌دار می‌شود که گیسو نام دارد. نیروی مغناطیسی بسیار قوی است و طناب‌ها، گره‌ها و نوارهایی تولید می‌کند که دم یونی را از دم گرد و غباری جدا می‌کند.

دنباله‌دارها تفاوت‌هایی با دیگر اجرام منظومه خورشیدی از جمله سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها و شهاب‌سنگ‌ها دارند که مهم‌ترین آنها عناصر سازنده‌ این اجرام است. سیارک‌ها از فلزات و مواد سنگی و دنباله‌دارها از یخ، گرد و غبار و مواد سنگی ساخته شده‌اند.

دنباله‌دارها انواع قابل‌توجهی مانند دنباله‌دار بزرگ و مسیر خورشیدی دارند. حتی بزرگترین دنباله‌دارها نیز آن‌قدر بزرگ نیستند که با چشم غیرمسلح دیده شوند؛ با این حال وقتی به خورشید نزدیک می‌شوند، سطوح یخی آنها تبخیر می‌شود و مقدار زیادی از گاز و گرد و غبار آنها فرار می‌کند و جو و دم‌های بسیار بزرگی شکل می‌گیرد که دیدنی و قابل توجه است.

نخستین فوران بزرگ دنباله دار 12P/Pons-Brooks

در 20 ژوئیه، چندین ستاره‌شناس یک فوران بزرگ از دنباله دار را شناسایی کردند که ناگهان 100 برابر درخشان‌تر از آنچه معمولاً به نظر می‌رسید تبدیل شد.

ریچارد مایلز، اخترشناس انجمن نجوم بریتانیا که دنباله‌دارهای کریوولکانیک را مطالعه می‌کند، در ایمیلی به Live Science گفت:

این افزایش درخشندگی زمانی رخ داد که کمای دنباله‌دار ناگهان با گاز و کریستال‌های یخ آزاد شده از درون دنباله‌دار متورم شد و به آن اجازه داد نور خورشید را بیشتر از قبل به زمین بازتاب کند. اما جالب اینجاست که بی‌نظمی در شکل کمای منبسط شده باعث می‌شود دنباله دار به نظر برسد که شاخ‌هایش جوانه زده است.

کارشناسان دیگر نیز این دنباله دار تغییر شکل یافته را به هزاره فالکون، یکی از سفینه‌های نمادین جنگ ستارگان تشبیه کرده‌اند.

مایلز گفت که شکل غیرمعمول کمای دنباله‌دار احتمالاً به دلیل بی‌نظمی در شکل هسته 12P است. گاز خروجی احتمالاً تا حدی توسط یک لوب بیرونی روی هسته مسدود شده است که باعث ایجاد یک بریدگی در کمای منبسط شده می‌شود.

با ادامه دور شدن گاز از دنباله دار 12P/Pons-Brooks و رشد آن، شکاف یا سایه بیشتر قابل توجه می‌شود. اما کمای منبسط شده در نهایت ناپدید می‌شود؛ زیرا گاز و یخ به قدری پراکنده می‌شوند که نمی‌توانند نور خورشید را منعکس کنند.

مایلز گفت این اولین فوران بزرگی است که از 12P در 69 سال گذشته شناسایی شده است، عمدتاً به این دلیل که مدار این دنباله‌دار آن را از زمین بسیار دور می‌کند تا فوران‌های آن قابل توجه نباشد.

دنباله دار 12P/Pons-Brooks یکی از طولانی‌ترین دوره‌های مداری شناخته شده در بین هر دنباله‌دار را دارد. حدود 71 سال طول می‌کشد تا آتشفشان شناور به طور کامل به دور خورشید بچرخد و در این مدت به دورترین نقاط منظومه شمسی منجنیق می‌شود.

براساس گزارش‌های منتشر شده، این دنباله دار قرار است در 21 آوریل 2024 به نزدیک‌ترین نقطه خود به خورشید و در 2 ژوئن 2024 به نزدیک‌ترین نقطه خود به زمین برسد و در آن نقطه در آسمان شب قابل مشاهده خواهد بود. بنابراین، زمینی‌ها می‌توانند در ردیف اول بازدید فوران‌های بیشتری در چند سال آینده قرار بگیرند.

اما 12P تنها دنباله دار آتشفشانی نیست که در حال حاضر پژوهشگران به آن توجه دارند. در چند سال گذشته، فوران‌های قابل توجهی از 29P/Schwassmann-Wachmann (29P) که به‌عنوان فرارترین دنباله‌دار آتشفشانی منظومه شمسی شناخته می‌شود رخ داده است.

در دسامبر سال 2022، اخترشناسان شاهد بزرگترین فوران از 29P در حدود 12 سال گذشته بودند که حدود 1 میلیون تن کرایوماگما را به فضا پاشید. در آوریل امسال نیز برای اولین بار دانشمندان توانستند یکی از فوران‌های 29P را قبل از وقوع واقعی پیش‌بینی کنند. این اتفاق به لطف افزایش جزئی در روشنایی بود که نشان می‌دهد در حین آماده شدن، گاز بیشتری از هسته دنباله‌دار نشت می‌کند.