معرفی سامانه موشکی مرصاد ساخت ایران؛ نسخه پیشرفته سامانه هاوک آمریکا

یکی از سامانه‌های پدافندی کشور، هاوک آمریکایی است که به همت مهندسان ایرانی، نسخه پیشرفته و بومی آن با نام سامانه موشکی مرصاد ساخته شده است.

برای دفاع از حریم هوایی و آمادگی برای مقابله با تحرکات نظامی دشمن، نیاز به تجهیزات پیشرفته و کارآمد داریم. نمی‌توان در برهه حساس فعلی با دست خالی به مصاف دشمنان رفت و برای رویارویی با هر موشک و جنگنده‌ای باید از بهترین سامانه‌ها و برترین مهمات استفاده کرد.

معرفی سامانه موشکی مرصاد

در حمله موشکی ایران به اسرائیل که در پی شهادت چند تن از اعضای ارشد سپاه پاسداران اتفاق افتاد، دیدیم که پهپاد شاهد 136، موشک‌های کروز و بالستیک توانستند قدرت موشکی کشورمان را به رخ قدرت‌های برتر جهان از جمله آمریکا و اسرائیل بکشند. یکی از دوره‌های مهم برای صنایع نظامی و دفاعی ایران، دوران پیش از انقلاب بود.

شاه ارتباط خوبی با دنیای غرب داشت و به همین خاطر انواع و اقسام تجهیزات نظامی و دفاعی را از آمریکا و متحدانش دریافت می‌کرد. وقتی انقلاب باعث فرار محمدرضا و خروج آن از کشور شد و همزمان با شروع جنگ تحمیلی به ایران، قوای نظامی به فرماندهی امام موفق شدند از مجموعه تجهیزاتی که خاندان پهلوی خریداری کرده بود، استفاده کنند.

سامانه پدافندی هاوک و آغاز یک پروژه بزرگ

سامانه پدافندی هاوک در دهه 1960 میلادی به منظور مقابله با جنگنده‌های شوروی ساخته شد. آمریکایی‌ها نیاز به موشکی داشتند که بتواند آن‌ها را از شر جنگنده‌های روسی خلاص کند. ایران در اواخر دهه 60 میلادی اقدام به خرید تعداد زیادی سامانه پدافندی هاوک کرد و تا مدت‌ها اصلی‌ترین سیستم پدافندی کشورمان به شمار می‌رفت و جایگاه برجسته‌ای بین سایر سامانه‌ها داشت.

سامانه هاوک متشکل از سه موشک مستقر شده روی یک لانچر پرتاب بود و دو رادار داشت که یکی از آن‌ها وظیفه جستجو و دیگری درگیری با هدف را داشت. (به همراه دو آنتن گرد که موشک‌ها را هدایت می‌کردند) همچنین موشک‌های هاوک مجهز به سیستم رادار نیم فعال بودند که برد موثر آن‌ها بین 45 تا 50 کیلومتر است.

موشک هاوک بعد از پرتاب موفقیت‌آمیزی که داشت، خواهان زیادی پیدا کرد و به اسرائیل ارسال شد تا در جنگ 1967 از آن استفاده کنند. کارنامه هاوک درخشان و با نمره کامل است و نقش پررنگ و موثری در دفاع مقدس ایفا کرد.

ارتش ایران در سال 1966 میلادی توانست دو آتشبار سامانه را با 150 تیر موشک هاوک‌ نسخه A خریداری کند و این محموله در سال 1967 به کشور ارسال شد. ایران از عملکرد این سامانه راضی بود و همین رضایت خاطر باعث شد که 5 سال بعد اقدام به خرید 37 آتشبار سامانه I-HAWK با 1811 تیر موشک نسخه B کند. (این سامانه نسخه ارتقایافته سامانه قبلی بود)

خرید بعدی ایران از آمریکا در سال 1976 بود و طی یک قرارداد، دو آتشبار با 395 موشک نسخه B به طرف ایرانی تحویل داده شد و این آخرین باری بود که حکومت پهلوی توانست سامانه پدافندی هاوک را خریداری کند.

بیشتر بخوانید:

معرفی پهپاد انتحاری شاهد ۲۳۸؛ نسخه پیشرفته شاهد ۱۳۶

آغاز جنگ تحمیلی و شروع مشکلات سامانه هاوک

جنگ ایران با عراق شروع شد و چالش‌های تأمین قطعات یدکی سامانه هاوک از راه رسیدند. ایران تعداد زیادی موشک هاوک داشت اما نمی‌توانست قطعات یدکی آن‌ها را تأمین کند و این گونه بود که آمریکا برای رسیدن به مقاصد خود در لبنان و برخی مناطق دیگر تصمیم گرفت 265 تیر موشک هاوک به ایران ارسال کند. (ماجرای مک فارلین یا ایران کُنترا)

پس از اینکه ماجرای تأمین قطعات یدکی هاوک مطرح شد، ایران تصمیم گرفت از اواسط دهه 1980 میلادی نسخه بومی این موشک را طراحی و تولید کند. مهندسان کشورمان تلاش کردند تا برای سامانه هاوک، موشک مناسب بسازند و همچنین در صدد بودند که بتوانند برای جنگنده اف 14 هم یک موشک جایگزین اسپارو کنند.

نام نخستین موشکی که قرار شد جایگزین هاوک شود، شاهین بود. این موشک ایرانی جای MIM23 آمریکا روی سامانه پدافندی آمریکا مستقر شد. MIM23 یک موشک سوخت جامد تک مرحله‌ای است که 8 بالچه روی خود دارد و شکل بالچه‌های عقبی، مستطیلی است. در قسمت جلوی موشک شاهد تعبیه آنتن رادار غیرفعال و در قسمت پشتی آن واحد کاونده و سپس کلاهک جنگی هستیم و از میانه موشک تا انتها سوخت جامد وجود دارد.

ترکیب فوق دقیقا در موشک شاهین دیده می‌شود با این تفاوت که مجهز به یک آنتن صفحه تخت است و نسبت به آنتن دیش مانند قدیمی، کارایی بیشتری دارد. برد شاهین به 50 کیلومتر می‌رسد و چون از عناصر دیجیتال و آنتن صفحه تخت بهره می‌برد، در مقابل جنگ الکترونیک، موثرتر است.

موشک دیگری که شباهت زیادی به شاهین دارد، شلمچه با برد کمتر است. شلمچه زودتر از شاهین راه اندازی شد، اما هر دو موشک در یک زمان عملیاتی شدند. سرعت هر دو موشک به 3 ماخ می‌رسد و نسبت به رقیب آمریکایی، 500 تا 600 کیلومتر سریع‌تر هستند. همچنین هاوک کلاهکی با وزن 54 کیلوگرم دارد حال آنکه نمونه‌های ایرانی حدود 4 کیلوگرم وزن کمتری دارند.

بیشتر بخوانید:

بلک هاوک و آپاچی در کفه ترازو؛ جدال بالگردهای ارتش آمریکا

رادار جستجو کاوش

بعد از اینکه ایران توانست برای موشک‌های سامانه هاوک، جایگزین‌های بهتری مثل شاهین و شلمچه بسازد، تصمیم گرفت به سراغ بومی سازی قسمت‌های دیگر آن برود. مهندسان پرتلاش کشورمان رادارهای مختلفی که مجهز به عناصر دیجیتال بودند را با توانایی مقابله با جنگ الکترونیک، توسعه دادند.

هاوک مجهز به رادار جستجوگر AN/MPQ-50 است که دارای یک آنتن هلالی شکل بوده و در باند C کار می‌کند. برد این رادار بین 150 تا 170 کیلومتر تخمین زده شده، اما برد ضد هدف 3 متر مربعی آن به 105 کیلومتر می‌رسد. (مقصود هدفی به اندازه یک اف 16 است)

نسخه ایرانی رادار جستجوگر هاوک، با نام کاوش و با همان شکل هلالی آنتن که مجهز به یک رادار پالاس داپلر است، طراحی شده. بد نیست بدانید که کاوش از آن قسم رادارهای متحرکی است که پشت کامیون تعبیه می‌شود. رادار هاوک روی یک کشنده دو چرخ سوار می‌شود حال آنکه کاوش کاملا متحرک است و یک کانکس فرمانده رادار در قسمت جلویی دارد و به همین خاطر می‌توان از این رادار جستجوگر خارج از شبکه مرصاد هم بهره برد.

برد رادار کاوش به 150 کیلومتر می‌رسد و براساس اعلام برخی منابع، برد کشف آن ضد یک هدف 0.5 متر مربعی 110 کیلومتر است. این پیشرفت در حالی رخ داده که نسخه قدیمی آمریکا با برد 45 کیلومتری کار می‌کرد.

رادار جستجو جویا

علاوه بر کاوش، یک رادار جستجوی دیگر با نام جویا به منظور جستجو در ارتفاعات پایین برای سامانه پدافندی مرصاد طراحی شده است. گفتنی است که کاوش برای ارتفاعات بالا کارایی دارد و جویا می‌تواند ارتفاعات پایین را به خوبی پوشش دهد. به گزارش منابع معتبر، برد کشف جویا ضد یک هدف 0.5 متر مربعی، 50 کیلومتر اعلام شده و مناسب کشف و رصد موشک‌های کروز ارتفاع پست است.

بیشتر بخوانید:

آشنایی با پیشرفته‌ترین فناوری‌های هواپیماهای جنگی آمریکا

رادار هدایت آتش هادی

رادار بعدی سامانه مرصاد، یک رادار هدایت آتش به نام هادی بوده که براساس الگوی رادار آمریکایی MPQ-46 طراحی شده است. تفاوت نسخه ایرانی با آمریکایی در برد بیشتر، توان کشف اهداف کوچک‌تر و تجهیز آن با سامانه اپتیکی است. گزارش شده که رادار هدایت آتش هاوک می‌تواند یک هدف سه متر مربعی را در فاصله 110 کیلومتری کشف کند حال آنکه هادی می‌تواند یک هدف 0.5 متر مربعی را از همان فاصله پیدا کند.

هادی می‌تواند به طور همزمان با دو هدف درگیر شده و چهار موشک شاهین یا شلمچه را روانه هدف کند. سامانه اپتیکی این رادار، دید حرارتی مطلوبی به آن می‌دهد و توانمندی هادی را در زمان جنگ الکترونیک افزایش خواهد داد. مازاد بر این، یک نمونه خودکششی از هادی مثل کاوش طراحی شده که قابلیت تحرک بالایی دارد.

سامانه موشکی مرصاد 16

بسیاری از کارشناسان حوزه نظامی معتقدند که مرصاد 16 ادامه دهنده راه سامانه موشکی مرصاد است، اما تفاوت‌های این دو به قدری زیاد است که می‌توان نسخه ارتقایافته را یک سامانه مستقل به حساب آورد. گفتنی است که مرصاد 16 مجهز به موشک شلمچه 2 است که هیچ ارتباطی با شلمچه ندارد.

مهندسان ایرانی تصمیم گرفتند براساس موشک استانداردی که در حکومت پهلوی وجود داشت و از شناورهای نیروی دریایی پرتاب می‌شد، شلمچه 2 را طراحی کنند. 100 تیر از این موشک استاندارد به کشورمان تحویل داده شد و پس از اینکه جنگ هشت ساله به پایان رسید، برنامه ارتقا و عملیاتی شدن آن‌ها تحت عنوان پروژه محراب از سر گرفته شد.

باید اعتراف کرد که شلمچه یک نسخه کپی مستقیم بوده و حتی طول و عرض آن همانی است که در موشک استاندارد دیده می‌شود. برد این موشک 40 کیلومتر بوده و مجهز به یک آنتن و سیکر موشک شلمچه 1 است. البته شلمچه 2 درون یک محفظه مخصوص قرار می‌گیرد که مستطیل شکل بوده و سه تا از این محفظه‌ها پشت یک کامیون سوار می‌شوند. یکی از مزایای محفظه‌ها این است که مانع آسیب دیدگی شلمچه 2 در برابر گرما، سرما و شرایط آب و هوایی نامساعد می‌شود.

به طور کلی شلمچه 2 هم ایمنی بیشتری دارد و هم در هنگام جابه‌جایی، تحرک بالاتری خواهد داشت. این موشک به وسیله سامانه‌های راداری مرصاد 1 شلیک می‌شود، اما امکان پرتاب آن با سامانه‌های راداری پیشرفته مرصاد 16 هم وجود دارد.

رادار حافظ: مختص مرصاد 16

رادار جستجوی سامانه موشکی مرصاد 16 با نام حافظ شناخته می‌شود و یک رادار آرایه فازی بوده که نسبت به کاوش، پیشرفته‌تر است. برد موثر این رادار، 250 کیلومتر بوده و نمی‌دانیم که این عدد برای چه سطح مقطعی است. حافظ توانایی رهگیری همزمان 100 هدف دارد که بسیار بیشتر از کاوش است.

همچنین رادار جستجوی مرصاد 16 روی یک کامیون سوار می‌شود که در قسمت بالای آن یک صفحه آنتن گیرنده شناسایی دوست از دشمن تعبیه شده است. رادارهای آرایه فازی امکان سرعت بالاتر رصد اهداف و همچنین تعقیب تعداد اهداف بالاتری را به موشک می‌دهند.

بیشتر بخوانید:

نگاهی به داستان عجیب‌ترین جنگنده اسرائیل

رادار نجم 804: رادار هدایت مرصاد 16

از رادار نجم 804 می‌توان به عنوان رادار هدایت آتش مرصاد 16 استفاده کرد. نجم یک رادار آرایه فازی باند X بوده و توان رهگیری 150 هدف و درگیری همزمان با 6 هدف را دارد. خصوصیت رادارهای آرایه فازی این است که تعداد بیشتری موشک را به سمت اهداف روانه کند.

نجم 804 یک رادار متحرک بوده و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایش، امکان بهره‌وری از آن به عنوان رادار جستجو و درگیری است. به عبارت دیگر برای اینکه سامانه موشکی مرصاد 16 راه اندازی و عملیاتی شود، کافی است از رادار نجم 804 استفاده کرد. برد کشف این رادار 150 کیلومتر و برد درگیری آن بین 100 تا 120 کیلومتر اعلام شده است.

مرصاد 16 نه تنها می‌تواند با رادارهای جدیدی مثل نجم و حافظ لینک شود، بلکه قادر به استفاده از رادارهایی با فناوری پایین‌تر نظیر هادی، کاوش و جویا است. به عبارت دیگر این سامانه موشکی ارتقایافته می‌تواند موشک‌های جدید را با سیستم‌های قدیمی پرتاب کند.

از مهم‌ترین سامانه‌های پدافندی ارتش می‌توان به مرصاد و هاوک اشاره کرد. لانچرها و زیرساخت‌های سامانه هاوک، به مرصاد ارث رسیده و مهندسان ایرانی موفق به ساخت نمونه بومی شده‌اند. از آنجایی که سامانه موشکی مرصاد در حال افزایش است، هاوک‌ها به احتمال زیاد ارتقا پیدا کنند و جایگزین نسخه‌های قدیمی‌تر شوند.

در گجت نیوز بخوانید: رهبر چچن: ایلان ماسک تسلا سایبرتراک من را از راه دور غیرفعال کرد! خودرو زرهی چینی ها پلاستیکی از آب درآمد + ویدیو آمریکا با آزمایش بمب افکن B-2، به‌دنبال تهدید چین است! با هواپیمای ایرانی ترابری سبک سیمرغ آشنا شوید