گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
آسمان کره زمین در سال 1404 خورشیدی میزبان پدیده های نجومی جذاب و شگفت‌انگیزی است که در ادامه این مطلب بیشتر به آنها خواهیم پرداخت.
آسمان زیستگاه ما در سال ۱۴۰۴ شمسی، پذیرای مجموعه‌ای از رویدادهای تماشایی و نادر نجوم خواهد بود که فرصت‌های بی‌نظیری را برای علاقه‌مندان به رصد آسمان و منجمان آماتور و حرفه‌ای فراهم می‌آورد. از ماه‌گرفتگی‌های کامل و جزئی گرفته تا خورشیدگرفتگی‌های متنوع و بارش‌های شهابی چشم‌نواز، آسمان سال آینده مملو از شگفتی‌های کیهانی است.
مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اعلام این خبر، آغاز سال ۱۴۰۴ را با اعتدال بهاری و شروع فصل بهار، سرآغازی برای فهرست بلندبالای رویدادهای نجومی سال دانست. به گفته وی این رویدادها شامل دو ماه‌گرفتگی، سه خورشیدگرفتگی، بارش‌های شهابی و پدیده های دیگری خواهد بود که در ادامه به جزئیات آن خواهیم پرداخت.
نگاهی به پدیده های نجومی مورد انتظار در سال 1404
به گفته مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، آسمان بهاری ۱۴۰۴ با رویدادهای نجومی متنوعی آذین خواهد شد. نخستین رویداد رصدی سال جدید یک خورشید گرفتگی جزئی خواهد بود که متاسفانه ساکنین ایران از تماشای آن محروم خواهند بود. این پدیده که در اثر عبور ماه از مقابل خورشید رخ می‌دهد، در گستره وسیعی از نیمکره شمالی قابل مشاهده خواهد بود.
به طور دقیق‌تر، ساکنین قاره اروپا، مناطق شمالی قاره آسیا، نواحی غربی و شمالی قاره آفریقا، بخش‌های اعظم قاره آمریکای شمالی، ناحیه کوچکی از شمال آمریکای جنوبی، و همچنین مناطق قطب شمال و اقیانوس اطلس این فرصت را خواهند داشت تا شاهد این خورشیدگرفتگی جزئی باشند. روز دوشنبه اول اردیبهشت ماه سال جاری، سیاره «تیر» (عطارد)، کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی و نزدیک‌ترین سیاره به خورشید به بیشترین فاصله زاویه‌ای خود از خورشید در آسمان شامگاهی خواهد رسید. این پدیده با عنوان «حداکثر کشیدگی غربی» شناخته می‌شود.
مهندس عتیقی تاکید کرد که در شامگاه این روز، علاقه‌مندان می‌توانند پس از غروب خورشید، با چشم غیرمسلح (در صورت وجود آسمانی صاف و عاری از آلودگی نوری) یا با استفاده از دوربین‌های دوچشمی، در افق غربی به دنبال سیاره تیر بگردند. جدایی زاویه‌ای تیر از خورشید در این شامگاه حدود ۲۷.۴ درجه خواهد بود.
یکی دیگر از جذاب‌ترین پدیده های نجومی سال 1404 در بامداد چهارشنبه مورخ سوم اردیبهشت رخ خواهد داد و آسمان شب با بارش شهابی زیبای «شلیاقی» یا «چنگی» نورباران خواهد شد. این بارش شهابی که از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بارش‌های شهابی سالیانه است، هر ساله در این بازه زمانی به اوج خود می‌رسد. منشاء ذرات این بارش، دنباله‌دار مشهور تاچر (C/۱۸۶۱G۱) است.
با این حال، نور هلال رو به زوال ماه در آسمان صبحگاهی شرایط رصدی این بارش را کمی دشوار خواهد کرد و ممکن است از تعداد شهاب‌های قابل مشاهده بکاهد. انتظار می‌رود در صورت مساعد بودن شرایط رصدی، حداکثر نرخ ساعتی سرسویی (ZHR) این بارش در حدود ۱۸ شهاب در ساعت باشد.
مهندس عتیقی با اشاره به اهمیت ترویج علم نجوم و افزایش آگاهی عمومی در این زمینه، اعلام کرد که شنبه ۵ ماه می ۲۰۲۵ برابر با ۱۳ اردیبهشت، روز جهانی ستاره‌شناسی در سال ۱۴۰۴ خواهد بود و از روز دوشنبه ۸ تا یکشنبه ۱۴ اردیبهشت (۲۸ آوریل تا ۴ می ۲۰۲۵) هفته جهانی ستاره‌شناسی در سال ۱۴۰۴ است.
انجمن نجوم آماتوری ایران، به عنوان یکی از پیشگامان برگزاری این مناسبت‌های جهانی در ایران از سال ۱۳۸۰ خورشیدی تا کنون، برنامه‌های علمی و ترویجی متنوعی را در سراسر کشور برگزار خواهد کرد. این برنامه‌ها شامل برگزاری رصدهای عمومی، کارگاه‌های آموزشی، سخنرانی‌های علمی، نمایشگاه‌های عکس‌های نجومی و سایر فعالیت‌های جذاب و آموزنده خواهد بود که در فضاهای عمومی و حتی برای گروه‌های خاص اجتماعی برگزار می‌شوند.
وقوع دومین بارش شهابی و سپس انقلاب تابستانی سال
بارش شهابی اتا دلوی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به بارش شهابی اتا دلوی، اعلام کرد که این بارش در بامداد سه‌شنبه، ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ به اوج خود خواهد رسید. منشاء این بارش شهابی، بقایای به‌جامانده از دنباله‌دار مشهور هالی است که هر ۷۶ سال یک‌بار از نزدیکی خورشید عبور می‌کند. کانون بارش اتا دلوی در صورت فلکی دلو (Aquarius) یا همان «سطل آب» قرار دارد.
عتیقی متذکر شد که متأسفانه در زمان اوج بارش، نور مهتابی ماه در آسمان حضور خواهد داشت و این امر مشاهده شهاب‌ها را دشوارتر خواهد کرد. او توصیه کرد که برای رصد این بارش، از مناطق دور از آلودگی نوری شهرها استفاده شود. بر اساس پیش‌بینی‌ها، در صورت مساعد بودن شرایط جوی و نبود آلودگی نوری انتظار می‌رود بین ۳۰ تا ۵۰ شهاب در هر ساعت قابل مشاهده باشد.
مهندس عتیقی در ادامه به حداکثر کشیدگی غربی سیاره زهره (ناهید) اشاره کرد. این رویداد در روز یکشنبه، ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ رخ خواهد داد. در این زمان، زهره با زاویه ۴۵.۹ درجه از خورشید جدا می‌شود و این امر فرصتی عالی را برای رصد این سیاره در آسمان شامگاهی فراهم می‌آورد. عتیقی پیشنهاد کرد که با استفاده از تلسکوپ یا دوربین‌های دوچشمی می‌توان فازهای مختلف زهره را مشاهده کرد. او یادآور شد که در این زمان، زهره شبیه به وضعیتی از ماه دیده می‌شود که در حالت تربیع قرار دارد.
در گجت نیوز بخوانید:
۱۰ حقیقت جالب درباره سیاره زهره (ونوس) که باید بدانید
عتیقی همچنین به انقلاب تابستانی اشاره کرد که در ساعت ۶ و ۱۲ دقیقه صبح روز شنبه، ۳۱ خرداد ۱۴۰۴ به وقوع خواهد پیوست. همزمان در نیمکره جنوبی، ساکنان این مناطق در آستانه فصل زمستان قرار می‌گیرند. انقلاب تابستانی از دیرباز در فرهنگ‌های مختلف گرامی داشته شده و جشن‌های متعددی به مناسبت آن برگزار می‌شده است. در ایران باستان نیز جشن‌های مختلفی از جمله جشن آب، در این ایام برگزار می‌شده است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در ادامه به دورترین فاصله زمین از خورشید اشاره کرد که در روز پنجشنبه، ۱۲ تیر ۱۴۰۴ رخ خواهد داد. در این زمان فاصله زمین تا خورشید به حدود ۱۵۲.۱ میلیون کیلومتر خواهد رسید. این پدیده که به «اوج خورشیدی» یا «اوج مداری» نیز معروف است، در ساعت ۲۳ و ۲۴ دقیقه شبانگاه این تاریخ به وقوع می‌پیوندد.
مهندس عتیقی همچنین به حداکثر کشیدگی شرقی سیاره عطارد (تیر) اشاره کرد که در روز جمعه، ۱۳ تیر ۱۴۰۴ رخ خواهد داد. در این زمان عطارد با زاویه ۲۵.۹ درجه از خورشید جدا می‌شود و این امر، فرصت مناسبی را برای رصد این سیاره در آسمان صبحگاهی فراهم می‌آورد.
بارش شهابی پرساوشی و پدیده حداکثر کشیدگی غربی عطارد
عتیقی با اشاره به بارش شهابی پرساوشی، اعلام کرد که اوج این بارش در بامداد چهارشنبه، ۲۲ مرداد ۱۴۰۴ واقع خواهد شد. با پیش‌بینی مشاهده بین ۶۰ تا ۱۰۰ شهاب در هر ساعت، انتظار می‌رود که امسال این بارش شهابی تجربه‌ای شگفت‌انگیز از نور و زیبایی را برای علاقه‌مندان به نجوم به ارمغان آورد.
عتیقی همچنین منبع این بارش شهابی را دنباله‌دار سوئیف تاتل با شماره ۱۰۹P معرفی کرد. در عین حال وی عنوان داشت که نور ماه در آن زمان، به ویژه در شب‌های نزدیک به اوج بارش که به صورت کوژ روی آسمان خواهد بود، ممکن است دیدن برخی از شهاب‌ها را دشوار کند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در ادامه به حداکثر کشیدگی غربی سیاره تیزپای عطارد اشاره کرد که برای سه‌شنبه ۲۸ مرداد ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده است. در این رویداد نجومی عطارد با زاویه ۱۸.۶ درجه از خورشید جدا می‌شود، و این امر فرصت مناسبی را فراهم می‌آورد تا این سیاره به وضوح در آسمان دیده شود. عتیقی گفت: «پس از غروب خورشید، عطارد در افق غربی به خوبی نمایان خواهد شد و می‌تواند برای علاقه‌مندان و رصدگران نجومی، مشاهداتی جالب و آموزنده به ارمغان بیاورد.»
وقوع ماه گرفتگی در نیمه دوم شهریور 1404
عتیقی با اعلام خبر وقوع ماه گرفتگی در روز یکشنبه، ۱۶ شهریور ۱۴۰۴، این رویداد را یکی از جذاب‌ترین پدیده های نجومی سال 1404 برای مشاهده در ایران و بسیاری از نقاط جهان توصیف کرد. این ماه گرفتگی در قاره‌های اروپا، آفریقا، آسیا، استرالیا و نیوزیلند قابل مشاهده خواهد بود. مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با تأکید بر اینکه کلیه مراحل این خسوف در ایران قابل مشاهده خواهد بود، جزئیات زمان‌بندی این رویداد را به شرح زیر اعلام کرد:
«آغاز خسوف در ساعت ۱۹ و ۵۷ دقیقه، گرفت کامل ماه در ساعت ۲۱، پایان گرفت کامل ماه در ساعت ۲۱ و ۲۲ دقیقه و ۵۱ ثانیه، و پایان گرفت جزئی ماه در ساعت ۲۳ و ۲۶ دقیقه (به وقت ایران).» عتیقی همچنین به گرفت نیمسایه اشاره کرد و خاطرنشان ساخت که این مرحله از گرفت، که در آن تغییر نورانیت ماه با چشم غیرمسلح چندان قابل تشخیص نیست، تا دقایقی پس از نیمه‌شب این شب ادامه خواهد داشت.
وقوع دومین خورشید گرفتگی جزئی سال؛ یکی از خاص ترین پدیده های نجومی سال 1404
عتیقی اعلام کرد که یکشنبه ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، دومین خورشید گرفتگی جزئی سال به وقوع خواهد پیوست. این پدیده که در آن ماه بخشی از قرص خورشید را می‌پوشاند، در مناطقی از نیمکره جنوبی زمین قابل مشاهده خواهد بود. به طور مشخص، ساکنان جنوبگان (قطب جنوب)، بخش‌هایی از اقیانوس اطلس و آرام و جنوب استرالیا شانس دیدن این خورشیدگرفتگی جزئی را خواهند داشت.
در شبانگاه یکشنبه ۳۰ شهریور 1404، سیاره زحل به وضعیت مقابله خواهد رسید. این اصطلاح به این معناست که زحل در آسمان نسبت به خورشید در موقعیت مخالف قرار می‌گیرد و در نزدیک‌ترین فاصله خود از زمین در طول سال قرار خواهد داشت. در نتیجه، زحل درخشان‌تر و بزرگتر از حد معمول دیده خواهد شد.
عتیقی در ادامه به اعتدال پاییزی اشاره کرد و گفت: «در ساعت ۲۱ و ۴۹ دقیقه دوشنبه ۳۱ شهریور، مهر تابان به نقطه اعتدال پاییزی می‌رسد و در سراسر کره زمین طول شب و روز برابر است.» اعتدال پاییزی نقطه‌ای در گذر سال است که در آن خورشید از دید ناظر زمینی از استوای سماوی عبور می‌کند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در پایان به بارش شهابی اژدهایی اشاره کرد که اوج آن در بامداد پنجشنبه، ۱۷ مهر خواهد بود. با این حال، وی خاطرنشان کرد که ZHR (نرخ ساعتی سرسویی) این بارش بسیار پایین است و تنها حدود ۵ شهاب در ساعت قابل مشاهده خواهد بود. علاوه بر این نور زیاد ماه پس از وضعیت بدر، امکان مشاهده این شهاب‌ها را برای رصدگران دشوار خواهد کرد.
بارش شهابی جباری
به گفته عتیقی، بارش شهابی جباری در سال ۱۴۰۴ از بهترین شرایط رصدی برخوردار است. این بارش شهابی که منشاء آن ذرات به جا مانده از دنباله‌دار مشهور هالی است، در صورت فلکی شکارچی (جبار) کانون دارد و معمولاً در اواخر مهرماه به اوج خود می‌رسد. آنچه بارش شهابی جباری سال ۱۴۰۴ را متمایز می‌کند، همزمانی اوج آن با زمان ماه نو است. در این شرایط، نبود نور مزاحم ماه به رصدگران اجازه می‌دهد تا تمامی شهاب‌های این بارش را، حتی کم‌نورترین آنها را، به راحتی مشاهده کنند.
برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از این فرصت، عتیقی توصیه کرد که علاقه‌مندان از آلودگی نوری شهرها دور شده و به مناطق تاریک‌تر و با آسمان صاف‌تر بروند. به گفته وی مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران زمان اوج بارش شهابی جباری، چهارشنبه ۳۰ مهر ۱۴۰۴ خواهد بود. عتیقی همچنین به رصد سیاره تیر (عطارد) اشاره کرد و گفت: «روز چهارشنبه مورخ ۷ آبان برای مرتبه دوم در سال ۱۴۰۴ سیاره تیر به بیشترین کشیدگی شرقی می‌رسد و طولانی‌ترین زمان رصد را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد.»
به گفته عتیقی، جدایی تیر از خورشید در این زمان ۲۳.۹ درجه خواهد بود. این بدان معناست که سیاره تیر در حدود ۲۴ درجه‌ای خورشید در آسمان قرار خواهد گرفت که این مقدار، امکان رصد آن را برای مدت طولانی‌تری پس از غروب خورشید فراهم می‌کند.
اولین اَبَرماه سال 1404 و اوج بارش شهابی اسدی
مهندس عتیقی اعلام کرد که چهارشنبه، ۱۴ آبان سال جاری اولین اَبَرماه سال که بدان ابرماه سگ آبی نیز گفته می‌شود، قابل مشاهده خواهد بود. در بامداد سه شنبه ۲۷ آبان سال جاری نیز بارش شهابی اسدی به عنوان یکی از پدیده های نجومی جذاب سال 1404 به اوج خود خواهد رسید و به گفته عتیقی، بهترین بارش سال برای رصد خواهد بود. دلیل این برتری، همزمانی اوج بارش با نزدیکی به زمان ماه نو است که باعث می‌شود آسمان تاریک‌تر باشد و شهاب‌های بیشتری قابل مشاهده باشند.
از دست ندهید:
حقایقی جالب درباره دمای هوا در کره ماه
با این حال، ZHR (نرخ ساعتی سرسویی) این بارش بین ۱۵ تا ۲۰ شهاب است. عتیقی پیش‌بینی کرد که با نزدیک شدن دنباله‌دار عامل این بارش (دنباله‌دار تمپل تاتل ۵۵P) در سال‌های آینده، تعداد شهاب‌های قابل مشاهده افزایش خواهد یافت. دنباله‌دار تمپل تاتل هر ۳۳ سال یک بار به دور خورشید می‌گردد و ذرات به جا مانده از آن در فضا، هنگام ورود به جو زمین، به صورت شهاب‌های بارش اسدی دیده می‌شوند.
علاوه بر ابرماه آبان، عتیقی از وقوع دومین اَبَرماه سال در روز پنجشنبه، ۱۳ آذر ۱۴۰۴ خبر داد و گفت: «دومین اَبَرماه با نام «ابرماه سرد» در شبانگاه این تاریخ قابل مشاهده خواهد بود.» نام‌گذاری اَبَرماه‌ها توسط بومیان آمریکا بر اساس ویژگی‌های فصلی و طبیعی هر ماه صورت می‌گرفته است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در ادامه به وضعیت رصدی سیاره عطارد اشاره کرد و گفت: «یکشنبه مورخ ۱۳ آذر نیز سیاره تیر برای سومین بار در سال، به حداکثر کشیدگی غربی با ۲۰.۷ درجه جدایی از خورشید در افق غرب آسمان و پس از غروب خورشید می‌رسد.»
آغاز انقلاب زمستانه در مهر تابان
عتیقی با بیان اینکه یکشنبه ۳۰ آذر سال جاری مهر تابان به نقطه انقلاب زمستانی می‌رسد و یکی دیگر از جذاب‌ترین پدیده های نجومی سال 1404 رقم خواهد خورد، گفت: «در ساعت ۱۲ و ۵۰ دقیقه ظهر این روز، آغاز زمستان در نیمکره شمالی است.» عتیقی با اشاره به اینکه در این ایام خورشید در کمترین فاصله با زمین قرار دارد، توضیح داد که به دلیل انحراف محوری زمین و تابش مایل خورشید بر سطح نیمکره شمالی، سرما بر این نیمکره مستولی خواهد شد. در همین زمان فصل گرم تابستان در نیمکره جنوبی آغاز می‌شود.
همچنین بامداد یکشنبه، ۳۰ آذر، بارش شهابی دُبی یا دب اصغری با ۱۰ شهاب در ساعت به اوج می‌رسد. این بارش شهابی که کانون آن در صورت فلکی دب اصغر قرار دارد، معمولاً در اواخر آذرماه فعال است. عتیقی در ادامه گفت: «شنبه، ۱۳ دی، سومین و آخرین اَبَرماه ۱۴۰۴ قابل مشاهده است. این ماه که در میان بومیان آمریکا با توجه به فصل سرما به نام «ماه گرگ» معروف شده است، در ساعت ۱۳ و ۳۴ دقیقه این روز، به وضعیت ماه کامل می‌رسد.»
بامداد یکشنبه، ۱۴ دی، زمان اوج بارش شهابی ربعی خواهد بود. با این حال، عتیقی متذکر شد که نور زیاد اَبَرماه، مزاحم مشاهده تعداد زیادی از شهاب‌های این بارش پر تعداد سالیانه است. بر خلاف بیشتر بارش‌های شهابی که منشاء آنها دنباله‌دارها هستند، عامل بارش شهابی ربعی ذرات به جا مانده از یک سیارک با نام ۲۰۰۳EH۱ است.
عتیقی در ادامه به رصد سیارات اشاره کرد و گفت: «شنبه، ۲۰ دی، سیاره گازی غول‌پیکر برجیس (مشتری) در این شب به وضعیت مقابله رسیده و در سراسر طول شب بهترین وضعیت را برای مشاهده با چشم و یا تلسکوپ دارد.» این محقق حوزه نجوم آماتوری، از وقوع یکی دیگر از پدیده های نجومی جذاب سال 1404، یعنی خورشیدگرفتگی حلقوی در روز سه‌شنبه مورخ ۲۸ بهمن خبر داد و گفت: «این خورشیدگرفتگی در قطب جنوب و جنوب اقیانوس هند قابل مشاهده است.»
لازم به ذکر است، روز پنجشنبه مورخ ۳۰ بهمن سومین و آخرین کشیدگی شرقی سیاره تیر در سال ۱۴۰۴ خواهد بود. مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در پایان به دومین ماه‌گرفتگی سال ۱۴۰۴ اشاره کرد و عنوان داشت که سه شنبه ۱۲ اسفند، دومین ماه گرفتگی سال ۱۴۰۴ رخ می‌دهد که از نوع کلی است. با این حال، وی تاکید کرد: «نیمی از کشورمان در پهنه این ماه گرفتگی آن هم در شرایط ماه‌گرفت نیمسایه که برای چشم انسان چندان قابل تشخیص نیست، قرار دارد.»