ابزار حیرت‌انگیزی که ۱۸ قرن پیش زلزله را ثبت می‌کرد!

بشر نزدیک به ۲۰۰۰ سال پیش دستگاهی برای تشخیص زلزله ساخت که دقت آن هنوز هم شگفت‌انگیز است. با اولین لرزه‌نگار تاریخ و مخترع نابغه آن آشنا شوید.

شاید باورکردنی نباشد اما فرایند تشخیص و ثبت امواج زلزله قدمتی تقریبا ۲۰۰۰ ساله دارد. این دستاورد بزرگ به لطف یک دانشمند و مخترع چینی به نام ژانگ هنگ (Zhang Heng) ممکن شد.

او در سال ۱۳۲ میلادی اولین دستگاه لرزه‌نگار تاریخ را اختراع کرد؛ دستگاهی که حتی امروز نیز دقت قابل توجهی در تشخیص زمین‌لرزه‌ها از فواصل دور دارد.

در قرن دوم میلادی چینیان باستان تصور درستی از علت وقوع زمین لرزه نداشتند. آن‌ها این پدیده را ناشی از فعالیت گسل‌های زمین‌شناسی یا فرآیندهای آتشفشانی نمی‌دانستند. در عوض باور عمومی این بود که زمین‌لرزه‌ها نتیجه درگیری بین انرژی‌های کیهانی یین و یانگ هستند.

این اتفاق همچنین هشداری از سوی آسمان‌ها به دلیل نارضایتی از اعمال طبقه حاکم تلقی می‌شد. به همین دلیل برای حاکمان آن دوران بسیار مهم بود که از وقوع چنین حوادثی آگاه شوند.

عملکرد دقیق اولین دستگاه تشخیص زلزله جهان

مشهورترین اختراع ژانگ هنگ، لرزه‌نگار باستانی او بود که حدود ۱۷۰۰ سال پیش از نمونه‌های اروپایی ساخته شد. این دستگاه به قدری دقیق بود که می‌توانست وقوع یک زلزله را از فواصل بسیار دور تشخیص دهد. این ویژگی برای دربار امپراتوری اهمیت زیادی داشت. دستگاه ظاهری شبیه یک گلدان بزرگ داشت که روی بدنه آن چندین سر اژدها قرار گرفته بود.

هر یک از این اژدها یک گوی برنزی کوچک در دهان خود نگه می‌داشتند. ژانگ هنگ در پایین گلدان و زیر هر اژدها یک قورباغه برنزی با دهان باز قرار داده بود.

بیشتر بخوانید

• سیستم هشدار زلزله به گوشی‌های اندرویدی آمد، اما نه برای ما ایرانی ها
• پیش‌بینی زلزله ماه ها قبل از وقوع به طور دقیق ممکن شد
• پیش گویی جدید زمین لرزه شناس هلندی؛ زلزله‌ای بزرگ در راه است

هنگامی که دستگاه لرزشی را ثبت می‌کرد، یکی از گوی‌های برنزی به طور خودکار از دهان اژدها رها می‌شد و دقیقا درون دهان قورباغه پایینی می‌افتاد. موقعیت قورباغه‌ای که گوی را دریافت می‌کرد، جهت وقوع زمین‌لرزه را نشان می‌داد.

بر اساس اسناد تاریخی، یک بار یکی از گوی‌ها بدون هیچ لرزش قابل درکی سقوط کرد. پس از گذشت چند روز پیکی از راه رسید و خبر وقوع یک زلزله بزرگ در منطقه کاسو را آورد. این منطقه در فاصله ۶۰۰ کیلومتری از محل دستگاه قرار داشت و جهت آن دقیقا با چیزی که لرزه‌نگار نشان داده بود مطابقت داشت.

ژانگ هنگ؛ دانشمندی فراتر از زمان خود

ژانگ هنگ که در شهر نانیانگ متولد شد یک دانشمند، مهندس، ستاره‌شناس، نقاش و نویسنده ماهر بود. او برای مدت طولانی به‌عنوان منجم سلطنتی در دربار سلسله هان شرقی خدمت کرد.

یکی از دستاوردهای بزرگ او ایجاد یکی از اولین نقشه‌های ستاره‌ای جهان است. این نقشه با نمونه‌ای که هیپارخوس در سال ۱۲۹ پیش از میلاد تهیه کرده بود رقابت می‌کرد.

ژانگ هنگ در نقشه خود موقعیت دقیق ۲۵۰۰ ستاره را مشخص کرد و حدود ۳۲۰ ستاره را نام‌گذاری نمود. او همچنین پدیده ماه‌گرفتگی را با دقتی حیرت‌انگیز توضیح داد. این دانشمند بزرگ زمین را کره‌ای کوچک معلق در فضا تصور می‌کرد که توسط فضایی کروی و بی‌کران احاطه شده است.

بازسازی و آزمایش دوباره پس از قرن‌ها

نکته جالب اینجاست که در سال ۲۰۰۵، دانشمندان در شهر ژنگژو یک نمونه کاملا مشابه از لرزه‌نگار باستانی را بازسازی کردند. آن‌ها از این دستگاه برای تشخیص زمین‌لرزه‌های شبیه‌سازی‌شده بر اساس چهار رویداد واقعی در چین و ویتنام استفاده کردند.

نتیجه شگفت‌انگیز بود، دستگاهی که بر اساس طراحی ۱۸ قرن پیش ساخته شده بود، توانست هر چهار زلزله را با موفقیت تشخیص دهد و کارایی بی‌نظیر خود را بار دیگر اثبات کند.