با وجود شیوع گسترده سرطان در سایر نقاط بدن، چرا این بیماری در قلب انسان نادر است؟ پژوهشگران به تازگی دلایل این پدیده را کشف کردهاند.
احتمالاً شما نیز فردی را میشناسید که با بیماری سرطان درگیر است. این بیماری زمانی پدید میآید که سلولها به شکلی مهارنشده تقسیم میشوند و میتواند موجب بیماری در فرد گردد و گاهی این وضعیت بسیار وخیم میشود.
دلیل رایج نبودن سرطان قلب در بین مردم چیست؟
سرطان قادر است در هر نقطهای از بدن ایجاد شود، زیرا تمامی بافتها و اندامها از میلیاردها یا حتی تریلیونها سلول تشکیل شدهاند. با این حال، برخی اندامها مانند قلب کمتر دچار سرطان میشوند. پژوهشها نشان میدهند که از هر 10 هزار نفر تنها 3 نفر به سرطان قلب مبتلا میگردند. در حالی که احتمال ابتلای زنان به سرطان پستان 1 در هر 20 نفر است. دلیل این تفاوت چیست؟ در واقع، سلولهای قلب دارای ویژگیهایی منحصر بهفرد هستند که آنها را در برابر بروز سرطان بسیار مقاوم میسازد.
سلولها برای رشد و جایگزینی سلولهای فرسوده یا ترمیم بافتهای آسیبدیده، سلولهای جدید تولید میکنند. این فرآیند، تقسیم سلولی نامیده میشود. نرخ تقسیم در انواع مختلف سلولهای بدن، بسته به عوامل گوناگون از جمله کارکرد آنها و سن فرد، متفاوت است.
- ارتباط شوکه کننده بین مصرف نوشیدنیهای انرژی زا و ابتلا به سرطان خون
- انقلابی در تشخیص سرطان؛ دانشمندان راهی برای شناسایی زودهنگام تومورها پیدا کردند
- دانشمندان به کمک هوش مصنوعی، احتمال سرطان را از روی مدفوع انسان تشخیص میدهند
برای نمونه، سلولهای جنین انسان در حال رشد، با سرعتی بسیار زیاد تقسیم میشوند؛ بهطوریکه طی سه روز، چهار بار تقسیم رخ میدهد. سلولهایی که ساختار پوست، مو و ناخن را شکل میدهند، در طول زندگی همواره در حال جایگزینیاند. سلولهای استخوان با سرعتی تقسیم میشوند که تقریباً هر 10 سال یک اسکلت جدید برای فرد ساخته میشود.
اینکه آیا یک سلول تقسیم شود یا نه، و همچنین تعداد دفعات تقسیم، توسط مجموعهای از بازبینیهای مولکولی بهدقت کنترل میشود. طی تقسیم، ژنهای موجود در DNA تکثیر شده و بهطور مساوی در دو سلول جدید توزیع میشوند. آسیب به این ژنها که میتواند در اثر قرارگیری در معرض مواد شیمیایی خطرناک، نور فرابنفش یا پرتوهای مضر باشد، ممکن است به جهشهایی منجر شود که بیماریزا هستند. گاهی نیز این جهشها کاملاً تصادفی پدید میآیند. هنگامی که ژنهای تنظیمکننده تقسیم سلولی دچار جهش شوند، احتمال بروز سرطان افزایش مییابد.
چه چیزی از سلولهای قلب در برابر سرطان محافظت میکند؟
اگرچه قلب نخستین اندامی است که در دوران رشد جنینی شکل گرفته و فعالیت خود را آغاز میکند، اما در دوران بزرگسالی سلولهای قلب پس از تولد تنها چند بار تقسیم میشوند و این روند با عبور از سن 20 سالگی بهطرز چشمگیری کاهش مییابد. در واقع، در طول عمر معمول انسان، کمتر از 50 درصد سلولهای قلب جایگزین میشوند. این بدان معناست که نیمی از سلولهای قلبی که فرد با آنها متولد میشود، تا پایان زندگی به پمپاژ خون ادامه خواهند داد.
کاهش نرخ تقسیم سلولی در قلب بزرگسال، احتمالاً مهمترین عامل محافظت این اندام در برابر سرطان است. هر چه سلول کمتر تقسیم شود، احتمال بروز خطا هنگام همانندسازی DNA نیز کمتر خواهد بود. همچنین موقعیت فیزیکی قلب در ناحیه قفسه سینه، آن را از تماس مستقیم با عوامل سرطانزا مانند نور فرابنفش یا مواد استنشاقی مضر دور نگه میدارد. البته این نرخ پایین تقسیم سلولی در قلب، معایبی نیز بههمراه دارد؛ از جمله کاهش توانایی آن در ترمیم یا جایگزینی سلولهایی که در اثر بیماری، آسیب یا پیری از بین رفتهاند.
چرا با وجود مقاومت قلب، سرطان در آن رخ میدهد؟
با آنکه قلب در برابر سرطان مقاومت قابل توجهی دارد، گاهی تومورها در آن پدید میآیند. در اغلب مواردی که سرطان در قلب یافت میشود، منشأ آن سلولهای سرطانی هستند که از بخش دیگری از بدن به قلب مهاجرت کردهاند؛ فرآیندی که متاستاز نامیده میشود. برخی انواع خاص از سرطانهای پوست یا سرطانهایی که در قفسه سینه ایجاد میشوند، بیشتر مستعد گسترش به قلباند، اگرچه این اتفاق همچنان نادر است.
در مواقعی که چنین تومورهایی در قلب ظاهر میشوند، ممکن است از انواع مهاجمتر و خطرناکتر سرطان باشند. بررسی بیش از 100 هزار مورد سرطان قلب در ایالات متحده، نشان داد بیمارانی که تحت عمل جراحی و شیمیدرمانی قرار گرفتهاند، نسبت به دیگران مدت زمان بیشتری زنده ماندهاند. درمان مؤثر سرطان، نیازمند مشارکت حوزههای گوناگون پزشکی است. این درمانها شامل مراقبت تسکینی و پزشکی تلفیقی میشود.
سرطان قلب سرنخهایی برای بازسازی قلب ارائه میدهد
درک چگونگی تقسیم سلولهای قلبی و عوامل مؤثر بر تغییر این روند، اطلاعاتی ارزشمند درباره بیماریها فراهم کرده و پایهای برای توسعه روشهای درمانی نوین فراهم میسازد.
برای مثال، مطالعات در زمینه تقسیم سلولهای قلب، به پژوهشگران کمک کرده تا بهتر دریابند چرا قلب پس از سکته قلبی توانایی ترمیم چندانی ندارد. نتایج نشان میدهد که هرچند در قلبهای نارس تعداد سلولهای در حال تقسیم بیشتر از قلبهای سالم است، اما این سلولها برای بازیابی کامل نیازمند کمکهای بیشتر هستند.
فنّاوریهای نوین مانند توانایی برنامهریزی مجدد سلولهای خونی به سلولهای قلبی، به دانشمندان امکان دادهاند مدلهای جدیدی برای بیماریهای قلبی طراحی کنند که هدف نهایی آنها دستیابی به بازسازی قلب است. این نوآوریها مسیر را برای درمانهای تازه در حوزه بیماریهای قلبی، از جمله سرطان، هموار میسازند.
شناخت دلایل عدم بروز سرطان به اندازه بررسی علل پیدایش آن، برای توسعه روشهای درمانی مؤثر اهمیت دارد. پاسخ هر دو پرسش بهراستی در قلب نهفته است.