پهپادهای کوچک و ارزان قیمتی که برای تفریح میخریم، این پتانسیل را دارند تا با تبدیل به یک پهپاد تک تیرانداز ، از یک وسیله سرگم کننده به یک قاتل و سلاحی مرگبار تبدیل شوند!
پهپاد تک تیرانداز جدیدی که با نام تیکَد (TIKAD) شناخته شده است، یک پهپاد شکارچی ساخت کمپانی آمریکایی دوک رباتیکس (Duke Robotics) است. تیکد پهپادی متفاوت از دیگر پهپادهای تهاجمی است که پیشتر دیدهایم. زیرا برخلاف پهپادهای تهاجمی و بزرگی همچون MQ-9 ریپرر (Reaper به معنی دروگر)، این هواگردهای چند پروانهای، موسوم به مالتیکاپتر (Multicopter)، همچون سربازان قادر به حمل تفنگ دوربیندار و دورزَن، تفنگ تهاجمی، نارنجک انداز خودکار و یا تیربار هستند. با توجه به گسترش روزافزون اتوماسیون به ویژه در صنایع نظامی، ایدههایی همچون تبدیل پهپادهای تفریحی به پهپادهای نظامی نیز اجتناب پذیر است و پدیدهای دور از انتظار محسوب نمیشود.
پهپادهای بزرگ مانند ریپر و نمونههای قدیمیتر از آن همچون MQ-1 پردتور (Predator به معنی شکارچی، درنده) را میتوان از هزاران کیلومتر دورتر کنترل کرد. این هواگردهای بدون سرنشین قادر هستند در ارتفاع 1 تا 3 کیلومتری بر فراز زمین گشت زده و هرآنچه که روی زمین رخ میدهد را با دوربینها و سنسورهای قدرتمند و دقیق خود رصد کنند. برای حمله به اهداف نیز میتوانند از موشکهایی با هدایت نیمه فعال لیزری مانند نمونهای از موشک AGM-114 هلفایر (Hellfire به معنی آتش جهنمی) و بمبهای هدایت ماهوارهای و لیزری استفاده کنند.
اما مشکلی که این مهمات دارند این است انفجار قدرتمندی داشته که موجب بروز آسیب ناخواسته و جانبی نیز میشود. یک راه استفاده از مهمات کوچک و دقیق مانند هچت است که این راه نیز دارای انفجار است؛ هرچند انفجارش کوچک و ضعیف است، اما باز میتواند سبب آسیب دیدن افرادی که به شدت نزدیک و کنار هدف مورد نظر هستند شود. لیزر نیز راهکاری دیگر است که البته بر اساس قوانین بین المللی جنگ، استفاده از لیزر علیه اهداف انسانی ممنوع است. تنها راهی که باقی میماند، رایج ترین راه موجود برای از میان برداشتن افراد است، یعنی استفاده از تفنگ و گلوله! پهپاد تک تیرانداز تیکد با این انگیزه طراحی شده است. این پهپاد در سال 2016 موفق به کسب جایزه بهترین اختراع خلاقانه در زمینه امنیتی و ضد تروریست از وزارت دفاع آمریکا شد.
نبرد در محیط شهری ظرافت و دقت خاص خود را میطلبد. از پنجره یک اتاق دشمن شروع به تیراندازی میکند، درحالی که در همان اتاق و یا اتاق کناری افراد بیگناه هستند و نمیتوان با یک موشک همه را هدف قرار داد. درحالی که یک تک تیرانداز تنها با شلیک یک گلوله، بدون آنکه شخص بیگناه دیگری آسیب ببنید، میتواند تیرانداز دشمن را از بین ببرد. با پیشرفت تکنولوژی، پهپادهای جدید این روش قدیمی را اجرا میکنند. گرچه این اولین بار است که چنین پهپادهایی وارد میدان نبرد خواهند شد، اما ایده مسلح کردن پهپادها به تفنگهای انفرادی چندین سال پیش مطرح شد.
در سال 2012، نیروی دریایی آمریکا اقدام به آزمایش یک کوادکاپتر مسلح به یک تفنگ شاتگان کرد که وظیفه آن عملیات علیه تک تیراندازن بود؛ گرچه این پروژه ناتمام ماند و رها شد. در همان زمان ارتش این کشور پهپاد گشت و انتحاری سوئیچبِلید (Switchblade) را وارد خدمت کرد که دارای سر جنگی سبک و بردی در حدود چند کیلومتری بود. این پهپاد توسط سرابازن حمل و با کمک لوله پرتاب به پرواز در میآمد.
البته تنها نیروهای نظامی به استفاده از پهپادهای کوچک برای از میان برداشتن دشمنانشان رو نیاوردند. گروه تروریستی داعش نیز کوادکاپترهای کوچک را به نارنجکهای 40 میلیمتری مسلح کرده و اقدام به هدف قرار دادن اهداف از ارتفاع کم میکند. تنها راه توقف این پهپادهای کوچک استفاده از اخلالگرهای قدرتمند آمریکایی بود.
ساخت پهپاد بمب افکن کوچک مشابه آنچه که تروریستهای داعش داشتند کاری ساده است. اما ساخت پهپاد تک تیرانداز چالشی سخت برای مهندسان است. کوادکاپترهای کوچک همانند کوادکاپترهای تفریحی توان بلند کردن بارهای سنگین همچون تفنگ را ندارند. اما خوشبختانه امروزه مالتیکاپترهای بزرگتر و سنگینتر وجود دارند که بیش از چهار موتور داشته و از پس بلند کردن بارهایی سنگینتر از 20 کیلوگرم نیز بر میآیند. پس این پهپادها قدرت کافی برای حمل یک تفنگ تک تیراندازی را دارند، اما لگد هنگام شلیک همچنان یک مسئله است.
در سال 2015 ویدیویی در یوتیوب منتشر شد که در آن شاهد یک کوادکاپتر مسلح به تپانچه (اسلحه کمری که در ایران با نام کلت میشناسیم) بود. این پهپاد مسلح که کاملا دستساز و خانگی بود، پس از شلیک توسط لگد تفنگ به اطراف منحرف شده و شاسنی برای شلیک دقیق دوم نداشت.
اما این مشکل نیز حل شدنی است. پهپاد تک تیرانداز جدید تیکد دارای راهکاری منحصر به فرد برای مهار نیروی لگد و پایدار نگه داشتن تفنگ است. یک برجک نگهدارنده رباتیک زیر پهپاد تک تیرانداز تیکد وجود دارد که پذیرای تفنگ مورد نظر میشود. این برجک ضمن آنکه قابلیت چرخش به پیرامون را دارد، هنگام شلیک لگد وارده با به کمک بازوها و صفحات انعطاف پذیری پخش کرده و از شدت کلی آن میکاهد؛ در نتیجه پهپاد منحرف نشده و پس از شلیک، مجددا تفنگ را به سمت محل هدف نشانه میگیرد. البته باید توجه داشت نیروی لگد از بین نمیرود، بلکه از شدت آن کم میشود. ناگفته نماند سازنده مدعی است که تیکد مسلح به تفنگ دوربیندار در نقش پهپاد تک تیرانداز پیشتر در سال 2015 در میدان نبرد واقعی با موفقیت آزمایش شده است.
یک راهکار دیگر برای استفاده از تیکد، نصب توپ و راکتانداز بدون لگد روی آن است. در جنگ افزارهای بدون لگد، تقریبا تمام گازی که هنگام شلیک تولید میشود از عقب پرتابگر خارج شده و تکانهای به شلیک کننده وارد نمیشود. این جنگ افزارها ضمن بدون لگد بودن، به لطف سرجنگی قدرتمندشان، توان تخریب بالایی دارند. از سوی دیگر امکان ساخت راکتهای کوچک با توان تخریب کمتری نیز وجود دارد. در دهه 1960 آمریکا موفق به ساخت تپانچهای کوچک به نام جایروجت مدل بی (Gyrojet Model B) شد که قادر به شلیک راکتهای 13 میلیمتری بود. این تفنگ راکتانداز دقت پایینی داشت و تعداد انگشت شماری از آن در ویتنام بکار رفت. اما امروزه به توجه به سطح تکنولوژی فعلی، میتوان به راحتی راکتهایی کوچک و البته بسیار دقیق تولید کرد.
کمپانی دوک معتقد است نباید سربازان به میدان نبرد اعزام شده و جنگنیده را میبایست به رباتها واگذار کرد. این کمپانی معتقد است رباتها میتوانند به مکانهایی که سربازان نمیتوانند یا نباید بروند اعزام شده و بدین ترتیب از تلفات انسانی جلوگیری میشود. گرچه این ایده منحصر به صنایع رباتیک دوک نیست، بلکه چندین سال است که شاهد چنین چیزی هستیم. از رباتهای رزمی زمینی گرفته تا رباتهای دریایی و هوایی. در این بین نمونههای پرنده مزیتی نسبت به گونههای دیگر رباتها دارند و آن توان تحرک بالایشان است. پهپادها میتوانند از هر نوع مانع و مسیری عبور کنند و به سرعت به منطقه مورد نظر برسند.
البته همه از توسعه چنین جنگ افزارهایی راضی نیستند! تاکنون کمپینهایی علیه جنگ افزارهای رباتیک و کنترل از راه دور تشکیل شده و چهرههای برجسته بسیاری درباره چنین جنگ افزارهایی هشدار دادهاند. پروفسور نوئل شارکی (Noel Sharkey)، رئیس کمیسیون بین المللی کنترل جنگ افزارهای رباتیک موسوم به ICRAC، در گفتگو با رسانههای اظهار داشت که تیکد با وجود اینکه یک ربات حمله دقیق به نظر میرسد، قرار نیست از کشته شدن غیرنظامیان بیگناه جلوگیری کند، به ویژه هنگامی که در مناطقی بکار میروند که به صورت رسمی به عنوان منطقه جنگی شناخته نشدهاند. وی میگوید:
ما شاهد اشتباهات بسیاری بودهایم. برخی معتقدند استفاده از تیکد همچون اعزام سربازان است. درحالی که اعزام سربازان نیازمند برنامهریزی، منابع و پذیرفتن ریسک از دست رفتن جان آنها است، اما اعزام تیکد این مشکل را ندارد. تیکد موجب بالا رفتن انعطاف پذیری عملیات شده، هزینه کمتری دارد و بدلیل نبود خطر کشته شدن انسانها، به آسانی میتوان به مناطق خطرناک حمله کرد.
معنی حرف او این است که با محو شدن مشکل کشته شدن سربازان، حمله به مناطقی که پیشتر خطرناک فرض میشد افزایش مییابد که این امر به خودی خود موجب بالا رفتن شمار قربانیان غیرنظامی میشود؛ زیرا شمار درگیریها و تیراندازیها افزایش یافته که در نتیجه شمار گلولههایی که ممکن است خطا روند نیز افزایش خواهد یافت که این امر میتواند منجر به کشته شدن غیرنظامیان بیشتری شود.
پروفسرو شارکی همچنین متذکر میشود که:
طولی نخواهد کشید که دیگران نیز دست به تولید چنین پهپادهایی خواهند زد و نمونههایی ارزانتر و ناپایدارتر خواهند ساخت. ما پیشتر شاهد استفاده داعش از پهپادهای تجاری کوچک به منظور انجام حملههای انفجاری بودهایم.
بانی دوکتی (Bonnie Docherty)، از اساتید دانشکده حقوق هاروارد و پژوهشگر ارشد در بخش نظامی از سازمان دیدبان حقوق بشر، نگرانی خود از این قضیه که پهپاد تک تیرانداز تیکد گامی دیگر به سمت خودمختارسازی جنگ افزارها است را ابراز میدارد. این جنگ افزارها به صورت کاملا مستقل از کاربر و کنترل کننده انسانی، دست به انتخاب هدف خود میزنند، بیآنکه دارای احساسات انسانی و درکی از مفاهیم اخلاقی، قانونی و اجتماعی داشته باشند. در حال حاضر سازمان ملل آرام آرام در تلاش است تا تفاهمنامهای برای محدود کردن چنین جنگ افزارهایی را به تصویب برساند. خانم دوکتی در این باره میگوید:
قوانین بین المللی بسیار آهسته هستند و گاهی اواقت تکنولوژی با سرعت آنها پشت سر میگذارد.
توسعه پهپاد تک تیرانداز تیکد میتواند هشداری دیگر برای جهانیان باشد. گرچه این پهپاد درحال حاضر از راه دور توسط کاربر انسانی کنترل میشود، اما ممکن است تنها با یک بروزرسانی نرمافزاری به قابلیت خودمختاری نیز دست یابید. خانم دوکتی معتقد است باید پیش از آنکه دیر شود، نظارت نزدیکی روی توسعه چنین جنگ افزارهایی اعمال شده و کار ساخت چنین جنگ افزارهایی متوقف شود.
به این نکته نیز باید توجه داشت که برخلاف پهپادهای نظامی بزرگ، پهپادهای کوچک به سادگی در دست همه هستند و گروههای تروریستی همچون داعش نیز ثابت کردهاند استفاده از پهپادهای تفریحی کوچک در نقش شکارچیان قاتل، تنها منحر به نیروهای نظامی و مشروع کشورها نیست. پهپادهای قاتل قرار نیست در آینده معرفی شوند، چراکه از مدتها پیش حضور دارند.