جنگنده جی-20 ؛ با جدیدترین جنگاور نیروی هوایی چین آشنا شوید

به گفته سخنگوی وزارت دفاع چین، جنگنده چندمنظوره پنهانکار و رادارگریز نسل 5 چینی جی-20 رسما وارد خدمت در نیروی هوایی این کشور شده است.

جی-20 (J-20) یک جنگنده دو موتوره و بزرگ ساخت کمپانی هوافضای چینی چنگدو است که اولین پروازش را در سال 2011 انجام داد و در همان سال به نمایش عموم در آمد. البته پروژه ساخت این جنگنده به دهه 1990 میلادی باز می‌گردد؛ زمانی که دولت چین تصمیم به ساخت جنگنده‌ای بزرگ با دو موتور گرفت. اولین عکس‌های این جنگنده اواخر سال 2010 میلادی منتشر شدند، اما معرفی آن در اوایل 2011 میلادی صورت گرفت.

انتظار می‌رفت جی-20 در سال 2018 وارد خدمت شود. البته ورود به خدمت فعلی آن را نمی‌توان کاملا رسمی دانست. چرا که در وهله اول، شمار جی-20های عملیاتی تولید شده به اندازه تشکیل یک اسکادران (گردان هوایی) نیز نیست؛ هر اسکادران دست‌کم 12 جنگنده دارد. این جنگنده همچنین موتور اصلی خود را همچنان دریافت نکرده است.

جی-20 چینی سومین جنگنده نسل پنجی است که وارد خدمت می‌شود. اولین آن‌ها اف-22 رپتور (F-22 Raptor) ساخت آمریکا است که یک جنگنده برتری هوایی پنهانکار و رادار گریز است. دومین جنگنده نسل 5 عملیاتی نیز دیگر هموطن رپتور یعنی اف-35 لایتنینگ 2 (F-35 Lightning II) بود. اما آیا جی-20 واقعا نسل 5 است؟‌ مواردی وجود دارد که سبب می‌شود جی-20 در باطن نسل 5 نباشد و فقط اسما نام جنگنده نسل 5 را به دنبال خود بکشد!

بدون شک عاشقان دنیای هوانوردی نظامی با دیدن جی-20 چینی سریعا به یاد طرح جنگنده میگ 1.44 ساخت شوروی و سپس روسیه می‌افتند. میگ 1.44 پروژه ساخت جنگنده‌ای نسل 5 بود که در اواخر عمر اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد اما در زمان فدراسیون روسیه به نفع طرح ساخت جنگنده نسل 5 کمپانی هوافضای سوخوی متوقف شد.

شباهت جی-20 به میگ 1.44 انکار ناپذیر است. مقامات کمپانی میکویان (میگ) نیز همواره انتقال اطلاعات میگ 1.44 به چین را تکذیب کرده‌اند، اما به گفته برخی منابع از وزارت دفاع روسیه و البته کارشناسان، جی-20 بر اساس میگ 1.44 ساخته شده است. البته مشخص نیست این انتقال فناوری به صورت قانونی صورت گرفته یا خیر. برخی کارشناسان نیز معتقد هستند چین در ازای این فناوری‌ها هزینه‌هایی پرداخته است.

البته این بار اولی نیست که چین دست به کپی‌برداری و یا دست‌کم الهام گیری از جنگنده‌های دیگر کشورها زده است. دیگر جنگنده‌های ساخت چین نیز تقریبا همگی از روی جنگنده‌های روسی کپی شده‌اند. برای نمونه، جنگنده‌های نسل 4 و 4.5 چینی خانوده جی-11 همگی از روی خانواده جنگنده‌های روسی سوخوی-27 معروف به فلانکر کپی شده‌اند.

جنگنده چندمنظوره نسل 4/4.5 چینی جی-10 نیز در اصل بر اساس جنگنده چندمنظوره نسل 4 لاوی ساخت اسرائیل ساخته شده است. اسرائیل این جنگنده را با الهام گیری از جنگنده چندمنظوره نسل 4 آمریکایی اف-16 فایتینگ فالکون (F-16 Fighting Falcon) طراحی کرد. اما در نهایت در همان دهه پروژه ساخت آن را به دلیل فشارهای شدید آمریکا متوقف کرد.

اما گفته می‌شود اطلاعات مربوط به لاوی به چینی‌ها فروخته شد و در ساخت جی-10 به کار رفتند. گرچه طراح اصلی جی-10 این موضوع را قویا تکذیب کرده و مدعی است جی-10 از طرح جگنده چینی جی-9 الهام گرفته شده است.

تنها جنگنده‌ای که چین می‌تواند مدعی طراحی بومی آن شود، جنگنده چندمنظوره نسل 4 جی‌اف-17 ثاندر (JF-17 Thunder)‌ است که با همکاری پاکستان طراحی و توسعه یافته است.

البته جی-20 کاملا شبیه میگ 1.44 نیست. شباهت‌های ظاهری این جنگنده در بخش‌های گوناگون همچون دماغه و شیشه اتاقک (کانوپی) با جنگنده اف-22 آمریکایی نیز مشهود است. همچنین شباهت‌هایی به اف-35 نیز دارد. برای نمونه، ورودی هوای موتورهای جی -20 شبیه ورودی هوای موتور اف-35 است.

همچنین پنجره موجود در زیر دماغه جی-20 کاملا شبیه پنجره موجود زیر دماغه اف-35 است. در اف-35 این پنجره که ساختاری پنهانکار و رادارگریز دارد و از جنس یاغوت کبود ساخته شده، پذیرای سیستم هدف‌گیری الکترواپتیکی AN/AAQ-40 EOTS است. پنجره موجود زیر دماغه جی-20 نیز احتمالا به سیستمی مشابه واگذار شده، اما تنها از روی عکس نمی‌توان کارایی دقیق و کیفیت کاری آن را تخمین زد.

روی بدنه جی-20 پنجره‌های کوچک دیگری نیز دیده می‌شود که آن‌ها نیز کاملا کپی پنجره‌های سیستم روزنه پخش شده AN/AAQ-37 DAS هستند که در اف-35 به کار رفته است. وظیفه AN/AAQ-37 فراهم کردن دید کاملا سراسری و کروی پیرامون جنگنده برای خلبان، کشف موشک‌های مهاجم و همچنین هواگردهای گوناگون و هدف‌گیری آنان و… است. دوباره نمی‌توان تنها از روی عکس درباره کاربری دقیق و کیفیت کاری سیستم مشابه چینی اظهار نظر کرد.

همچنین دزدی اطلاعاتی چندسال پیش از وزارت دفاع آمریکا سبب ربوده شدن برخی اطلاعات نظامی این کشور شد که گفته می‌شود برخی اطلاعات مربوط به F-35 نیز در بین آن‌ها بوده است. حال آیا این دزدی توسط چین صورت گرفته و یا چین اطلاعات مربوط به F-35 را از حمله کنندگان خریده است، اصلا مشخص نیست. همچنین مشخص نیست که حمله صورت گرفته به همان صورتی است که رسانه‌ها اعلام کرده‌اند یا حقیقت چیز دیگری‌ است که همچنان محفوظ مانده! با این حال به نظر حمله با آلوده کردن کامپیوترها از داخل صورت گرفته است. یک تاجر چینی به نام سو بین (Su Bin) نیز به جرم دست داشتن در این سرقت بازداشت و روانه زندان شد.

موتورهای جی-20 نیز بر اساس موتورهای توربوفن روسی AL-31 ساخته شده‌اند. جی-20 در پیش‌نمونه‌های خود از موتور جت توربوفن چینی WS-10 و AL-31F روسی استفاده می‌کرد. موتور WS-10 به کار رفته در جی-20 بر اساس موتور روسی AL-31 ساخته شده. همچنین گفته می‌شود در طراحی اولیه این موتور، پایه طراحی آن موتور توربوفن آمریکایی CFM-56II در نظر گرفته شده بود.

البته موتور WS-10 کارایی بالایی ندارد و برای جی-20 مناسب نیست. از این رو چینی‌ها تصمیم به ساخت موتوری جدید به نام WS-15 برای جی-20 گرفتند. توسعه این موتور نیز از دهه 1990  آغاز شده است و در آینده تکمیل و روی جی-20 نصب می‌شود.

البته در سال 2015 چین قرارداد خرید 24 فروند جنگنده چندمنظوره نسل 4.5 روسی سوخوی Su-35S را با روسیه به امضا رساند و اولین دسته 4 فروندی از این جنگنده‌های را اواخر سال 2016 میلادی دریافت کرد. به گفته کارشناسان، دستیابی به موتور توربوفن AL-41F1S که در Su-35 به کار رفته است از دلایلی بود که چین اقدام به خرید Su-35 کرد. رادار و سیستم جنگ الکترونیک SU-35 نیز از دیگر بخش‌هایی هستند که چین به آن‌ها علاقه‌مند است.

اما از مقوله شترگاوپلنگ بودن جی-20 که بگذریم، برخی ویژگی‌های ذاتی جی-20 نیز چندان به جنگنده‌های نسل 5 نمی‌خورد. به گفتی کارشناسان،‌ جی-20 فاقد توان مانور بالا، سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته و پنهانکاری همه جهته است. گذشته از این هنوز مشخص نیست این جنگنده با موتورهای WS-15 به توان ابر پیمایشی (سوپر کروز: پرواز پیوسته با سرعت فراصوت بدون استفاده از پس سوز) دست می‌یابد یا خیر.

به گفته ریچارد ابولافیا، از کارشناسان هوانوردی نظامی، برخلاف جنگنده‌های اف-22 و اف-35، جی-20 تنها از جلو دارای پنهانکاری و رادارگریزی است، درحالی که اف-22 و اف-35 دارای پنهانکاری همه جهته هستند؛ یعنی از هر زاویه‌‌ای در برابر امواج رادار دارای خاصیت رادارگریزی هستند. وی معتقد است این ویژگی‌ها به شکل هواپیما، خروجی‌های موتور آن، مواد ترکیبی به کار رفته در ساخت بدنه و حتی مشخصه پروازی هواپیما بستگی دارد و بر این باور است که طراحان جی-20 دانش لازم برای رعایت اصول گفته شده را ندارند.

البته باید نقش در نظر گرفته شده برای جی-20 را نیز در نظر گرفت. گفته می‌شود جی-20 برای نفوذ به منطقه زیر پوشش راداری دشمن در نظر گرفته شده. به نظر این جنگنده برای نفوذ به ناحیه زیر پوشش راداری هواپیماهای پیش اخطار و کنترل هوابرد موسوم به آواکس و سرنگونی هواپیماهای غیر رزمی اما حیاتی همچون آواکس، هواپیمای سوخت رسان،‌ هواپیمای مدیریت میدان نبرد و… که پشت خط مقدم مشغول پرواز هستند، در نظر گرفته شده که برای انجام این ماموریت، پنهانکاری محدود جی-20 کافی است.

چینی‌ها همچنین موشک هوا به هوای بسیار دوربردی به نام PL-15 نیز طراحی کرده‌اند که تخمین زده می‌شود بین 200 تا 300 کیلومتر برد داشته باشد و در ترکیب با پنهانکاری محدود جی-20، برای هدف قرار دادن هواپیمای بزرگی همچون آواکس از دور کافی است. البته اگر پیش از شلیک توسط جنگنده‌های دشمن سرنگون نشود. اگر جی-20 بخواهد وارد نبرد هوایی با دیگر جنگنده‌ها به ویژه نسل پنجم آنها شود، شانس چندانی برای پیروزی نخواهد داشت.

ناگفته نماند دست آمریکا نیز خالی نیست. اصلی ترین آواکس‌های آمریکا در منطقه نزدیک به چین، آواکس‌های ناو نشین E-2C هاوک آی (Hawkeye) و E-2D ادونسد هاوک آی (Advanced Hawkeye) متعلق به نیروی دریایی آمریکا هستند که اَبر ناوهای هواپیمابر آمریکایی به همراه خود دارند. E-2D توان کشف اهداف پنهانکار و رادارگریز و همچنین هدایت موشک‌های پدافند هوایی فرا افق و موشک‌های هوا به هوای دوربرد به سمت اهداف را دارد. رادار این آواکس مدل AN/APY-9 با برد بیش از 555 کیلومتر است. E-2D یکی از برگ برنده‌های اصلی نیروی دریایی آمریکا در مقابل هواگردهای پنهانکار همچون جی-20 است. همچنین تابش امواج راداری از دیگر جهت‌ها به جنگنده نیز می‌تواند آن را زودتر کشف کند.

در پایان باید افزود گرچه جی-20 هم سطح نسل 5های آمریکایی نیست، اما تولید آن برای چین بسیار کم هزینه‌تر است. به گفته کارشناسان دفاعی روسی، چین می‌تواند جی-20 را با هزینه‌ای 50 تا 80 درصد کمتر از هزینه نسل 5های آمریکایی و روسی تولید کند. این یعنی چین توان تولید شمار بالایی از این جنگنده‌ را دارد که این موضوع به نوبه خود برای آمریکا و متحدانش در منطقه دردسر ساز است. به بیانی دیگر چین سعی دارد کمبود کیفیت را با افزایش کمیت جبران کند! گرچه همچنان مشخص نیست چین قصد تولید چند فروند جی-20 را دارد.