کشت برنج تراریخته مخالفان خاص خود را دارد؛ با این وجود به تازگی گروهی از مهندسین ژنتیک با آگاهی از پتانسیل بالای این گیاهان برای افزایش تولید جهانی غذا، اقدام به ایجاد واریتهای جدید با بهروهوری مضاعف کردهاند. اما برای کشت تجاری ارقام بهنژاد شده چه موانعی وجود دارد؟
برنج از جمله گیاهان زراعی است که به وفور در اقصی نقاط کره زمین کشت و کار میشود؛ اما هر چه که باشد مقدار محدودی دانهی برنج از هر گیاه به دست میآید. راه میانبر برخی دانشمندان برای فایق آمدن بر این محدودیت، ایجاد برنج تراریخته است یعنی اصلاح ژنتیکی گیاهان و وادار ساختن آنها به تولید محصول بیشتر.
اخیرا تیمی تحقیقاتی از دانشگاه پوردو (واقع در ایالت ایندیانای امریکا) و آکادمی علوم چین با اصلاح ژن بر پایهی روش CRISPR/Cas9 یک رقم (واریته) برنج تراریخته را خلق کردهاند که نرخ تولید دانهی آن بسیار بیشتر از مقداری است که با روشهای طبیعی اصلاح نباتات میتوان به دست آورد. در واقع آزمایشهای انجام شده تحت شرایط واقعی، بیانگر افزایش تولید دانه در هر گیاه به میزان 25 الی 31 درصد بوده است.
کاربرد این تکنیک موجب غیر فعال شدن یا به اصطلاح خاموش شدن ژن هایی میشود که مقاومت گیاه در برابر تهدیدهایی چون تنش خشکی یا شوری را افزایش میدهند اما در عوض رشد گیاه را سرکوب میکنند. از این رو کاربرد چنین روشی شاید فکر خوبی به نظر نرسد؛ اما اغلب گیاهان سیستمهای دفاعی مازاد بر نیاز یا به عبارتی «ژنتیک محافظهکاری» دارند و عملی که با اصلاح ژن انجام میشود دستورزی در ژنتیک آنهاست به گونهای که تمامی نقاط قوت حفظ شود و تمامی ضعفها دفع گردد.
با این وجود، این برنجهای «الیت» هنوز آماده ورود به مزارع در سطح تجاری نیستند؛ زیرا محققین همچنان در حال انجام آزمایشهای لازم و بررسی نحوه تعامل کشاورزان با این گیاهان بهنژاد شده هستند. در صورت موفقیت پروژه، شاید بتوان آن را در مناطقی از جهان که کمبود غذا مشکلی بنیادین است پیاده سازی کرد.
البته هماکنون نیز چندین واریته برنج تراریخته وجود دارد که دانه بیشتری تولید میکنند اما عموماً آنها با ژن وارد شده از گیاهان دیگری چون جو تحت اصلاح ژنتیکی قرار گرفتهاند.
فارغ از موانع تکنیکی، مانع دیگری که پیش روی کمپانیهای فعال در این عرصه قرار گرفته، عدم وجود اتفاق نظر در مجامع علمی برای استفاده از گیاهان تراریخته است. چرا که علاوه بر نگرانیهای پزشکی، برخی ظنّ این را دارند که یک کمپانی مالکیت واریتهای خاص را در دست گرفته و از آن به عنوان اهرم فشار استفاده کند. به همین دلیل شرکتهای بزرگ کشاورزی میبایست پیش از وارد کردن گیاهان بهنژاد شده به مزارع، این نگرانیهای اخلاقی و پزشکی را برطرف ساخته و سالم و قابل دسترس بودن محصولات را تضمین کنند.