بزرگترین اجرام آسمانی کیهان به تفکیک نوع آن‌ها ؛ نبرد تایتان ها!

در این مقاله قصد داریم به صورت طبقه‌بندی شده، به معرفی بزرگترین اجرام آسمانی کیهان بپردازیم. پس در ادامه می‌توانید با بزرگترین کهکشان، ستاره، سیاره، سیاه چاله و دیگر رکوردداران کیهان آشنا شوید!

عظمت و وسعت کیهان چیزی است که دیگر همه ما از آن باخبر هستیم. اما با این حال، اکثر مردم دنیا در بهترین حالت ممکن، صرفا با اجرام آسمانی واقع در منظومه شمسی خودمان آشنا هستند و با اجرام آسمانی خارج از منظومه ما، کاملا بیگانه هستند. ولی همانگونه که ده ها سال پیش، کارل سِیگِن بزرگ (Carl Sagan) در مستند Cosmos خودش گفت، سیاره و تمام منظومه ما، در مقایسه با وسعت کیهان، تنها به اندازه یک پیکسل یا یک قطعه گرد و غبار است! پس با ما همراه باشید تا از مرزهای منظومه خودمان خارج شویم و نگاهی به بزرگترین اجرام آسمانی کیهان بیاندازیم؛ اجرامی که عظمت غیرقابل توصیفشان، حتی در عالم خیال ما هم نمی‌گنجد!

پیش از هرچیزی، ابتدا باید این موضوع را یادآوری کنیم که این اجرام آسمانی، صرفا بزرگترین اجرام آسمانی هستند که توسط بشر کشف شده‌اند. قطعا می‌دانید که عظمت کیهان انقدر بزرگ و غیرقابل تصور است که ما بخش عظیمی از آن را هرگز نخواهیم شناخت. در نتیجه ممکن است در این بخش‌های کیهان که تا ابد برای ما انسان‌ها ناشناخته باقی خواهند ماند، اجرام آسمانی بزرگتری هم نسبت به اجرامی که در این مقاله به آن‌ها پرداخته‌ایم، وجود داشته باشد.

بزرگترین سیاره کیهان

در این تصویر می‌توانید سیاره GQ Lupi b را که با نام b نمایش داده شده، در کنار ستاره منظومه خودش مشاهده کنید!

وقتی بحث سیاره های بزرگ پیش می‌آید، اکثر ما بلافاصله یاد سیاره مشتری می‌افتیم. سیاره‌ای که داخل منظومه شمسی خودمان است و 11برابر سیاره خودمان زمین، بزرگی دارد. اما جالب است بدانید سیاره‌ای در کیهان وجود دارد که بخاطر عظمت آن، دانشمندان هنوز هم نمی‌توانند با اطمینان بگویند که این جرم آسمانی یک سیاره است!

هنگامی که ستاره شناسان جرم آسمانی جی کیو لوپی بی (GQ Lupi b) را در سال 2005 کشف کردند، بخاطر ابعاد بسیار بزرگ آن نمی‌دانستند این جرم آسمانی را در چه طبقه‌بندی‌ای قرار دهند. برخی ستاره شناسان معتقد بودند که این جرم آسمانی، یک سیاره عظیم است و عده دیگری هم معتقد بودند که GQ Lupi b درواقع یک ستاره کوتوله است! همانطور که اشاره شد، هنوز هم ستاره شناسان و دانشمندان به طور قطعی از ماهیت این جرم آسمانی مطلع نیستند اما اکثر آن‌ها معتقدند که جی کیو لوپی بی، یک سیاره فراخورشیدی عظیم است. اگر این جرم آسمانی را واقعا یک سیاره درنظر بگیریم، آنگاه می‌توانیم بگوییم که این سیاره، بزرگترین سیاره کیهان است. برای درک بهتر عظمت این سیاره باید بگوییم که قطر سیاره GQ Lupi b حدودا سه و نیم برابر سیاره مشتری است. این سیاره انقدر عظیم است که کره زمین در مقابلش، مانند یک قمر به نظر می‌رسد!

بزرگترین ستاره کیهان

جسم عظیمی که تنها بخش کوچکی از آن را می‌توانیم در این تصویر مشاهده کنیم، ستاره UY Scuti است و آن پیکسل نارنجی رنگی که در سمت راست مشاهده می‌کنید هم، خورشید است!

ستاره منظومه شمسی، یا همان خورشید خودمان، قطعا جرم آسمانی بسیار بزرگی است. اگر قرار باشد خورشید را با اجرام آسمانی‌ای به اندازه کره زمین پر کنیم، به میلیون‌ها کره زمین نیاز خواهیم داشت. درواقع سیاره مشتری با آن عظمت خودش تنها 10درصد از حجم خورشید را می‌تواند پوشش دهد. اما با این حال، ستاره‌های دیگری هم در این کیهان پهناور وجود دارند که خورشید در مقابلشان، مانند یک شوخی بی معنی بنظر می‌رسد!

ستاره یو وای اسکاتی (UY Scuti) به معنی واقعی کلمه یکی از بزرگترین اجرام آسمانی کیهان است. این ستاره چیزی حدود 1,700برابر خورشید ما بزرگی دارد! اگر بخواهیم خورشید را از منظومه شمسی حذف کنیم و بجای آن یو وای اسکاتی را در مرکز منظومه خودمان قرار دهیم، آنگاه لَبه‌های این ستاره غول آسا، به مدار سیاره مشتری می‌رسد! این یعنی سیاره ما، در کنار سیاره های عطارد، زهره، مریخ و خود مشتری، به طور مستقیم توسط یو وای اسکاتی بلعیده می‌شدند! اما این تمام ماجرا نیست، چرا که گازها و گرد و غبار ساطع شده از سطح این ستاره، می‌توانست حتی از مدار پلوتو هم عبور کند. فراموش نکنید که در حال حاضر، فاصله مدار پلوتو از خورشید چیزی حدود 400برابر فاصله کره زمین از خورشید است!

بزرگترین سحابی کیهان

تصویری بسیار زیبا از سحابی رتیل

سحابی یا نبولا (Nebula) پدیده‌ای بسیار جالب و البته مهم در علم ستاره شناسی است اما اگر بخواهیم در تنها یک جمله آن را توضیح دهیم، می‌توانیم بگوییم که سحابی ها درواقع توده های ابر مانندی هستند که در فضای میان ستاره ها به چشم می‌آیند. نکته بسیار مهم در رابطه با سحابی ها این است که ‌آن‌ها محل تولد ستاره ها هستند!

بزرگترین سحابی کشف شده توسط بشر، سحابی رُتِیل یا تِرانتولا (Tarantula Nebula) است. جالب است بدانید که سحابی رتیل، فعال‌ترین کارخانه ستاره‌سازی در میان کهکشان‌های همسایه ما هم به شمار می‌رود! این سحابی عظیم، یا بهتر است بگوییم طویل، چیزی حدود 1,800سال نوری طول دارد! این یعنی اگر ما بتوانیم با سرعت نور هم حرکت کنیم، باز هم 1,800سال طول می‌کشد تا از ابتدای این سحابی، به انتهای آن برسیم. این سحابی که به 30 دورادوس (30 Doradus) هم شناخته می‌شود، حدودا 170هزار سال نوری از کره زمین فاصله دارد. اگر ترانتولا در کهکشان ما، یعنی کهکشان راه شیری حضور داشت، آنگاه سایه‌اش روی کره زمین می‌افتاد!

عظیم ترین خلاء کیهان

تنها اجرام آسمانی نیستند که می‌توانند عظمت غیرقابل تصوری داشته باشند، در فضای پهناوری که اطراف ما را در بر گرفته، حتی فضاهای خالی هم بسیار عظیم هستند! به عنوان مثال اَبَرخَلاء اِریدانوس (SuperVoid Eridanus) منطقه‌ای از فضا است که در آن هیچ ستاره یا حتی گاز و گرد و غباری هم وجود ندارد! این منطقه خالی عظیم که در سال 2004 کشف شد، چیزی حدود 1.8میلیارد سال نوری وسعت دارد! این یعنی حتی اگر شما با سرعت نور هم حرکت کنید، باز هم حدود 2میلیارد سال طول می‌کشد تا این فضای خالی را پشت سر بگذارید! پس واضح است که اگر این فضای خالی را یک جرم آسمانی تشکیل داده بود، بدون شک از آن می‌شد به عنوان یکی از بزرگترین اجرام آسمانی کیهان یاد کرد!

نکته بسیار عجیب و قابل تامل در رابطه با اریدانوس این است که در این منطقه، حتی ماده تاریک یا همان Dark Matter هم وجود ندارد! هنوز هم که هنوز است دانشمندان و ستاره شناسان با تعجب بسیار زیاد در حال بررسی بیشتر این فضای خالی هستند تا بتوانند دلیل عظمت غیر قابل تصور و البته خالی بودن غیرقابل توجیه آن را درک کنند.

بزرگترین کهکشان کیهان

کهکشان راه شیری که منظومه شمسی ما هم در آن قرار گرفته، درست است که جزو بزرگترین اجرام آسمانی کیهان به شمار نمی‌رود، اما باز هم به هیچ عنوان یک کهکشان کوچک قلمداد نمی‌شود. کهکشان ما با وسعتی به اندازه 100هزار سال نوری، در دنیای کهکشان های مارپیچی، یک کهکشان با اندازه متوسط به شمار می‌رود. اما بزرگترین کهکشان کشف شده توسط بشر، اصلا قابل مقایسه با ابعاد کهکشان راه شیری نیست!

کهکشان آی سی 1101 (IC 1101) با وسعت 5.5میلیون سال نوری، نه تنها بسیار عظیم‌تر از کهکشان ما است، بلکه لقب بزرگترین کهکشان کیهان، یا حداقل بزرگترین کهکشان کشف شده توسط بشر را نیز به دوش می‌کشد. اگر کهکشان راه شیری را از کیهان حذف می‌کردیم و کهکشان IC 1101 را جایگزین آن می‌کردیم، آنگاه لَبه‌های این کهکشان می‌توانست به آندرومدا (Andromeda) برسد! احتمالا می‌دانید که آندرومدا، نزدیکترین کهکشان مارپیچی به کهکشان راه شیری است.

بزرگترین سیاه چاله کیهان

مطمئنا تصور اینکه یکی از بزرگترین اجرام آسمانی کیهان، یک سیاه چاله باشد، چیزی است که می‌تواند خواب شب را از هر آدمی بگیرد! اما به هرحال یک ستاره برای اینکه بتواند به سیاه چاله تبدیل شود، باید به خودی خود بسیار بزرگ باشد. طبق دانش کنونی بشر، اگر یک ستاره پس از نابودی، دارای هسته‌ای به اندازه تقریبا 3برابر خورشید ما باشد، آنگاه حداقل روی کاغذ، توانایی این را دارد که به یک سیاه چاله تبدیل شود. پس یک سیاه چاله در کمترین حالت ممکن، بیش از 3برابر خورشید ما حجم دارد.

اما در مقابل بزرگترین سیاه چاله کشف شده توسط بشر، خورشید ما حتی از یک ذره گرد و غبار هم میلیون‌ها برابر کوچکتر است! سیاه چاله تان 618 (TON 618) که بزرگترین سیاه چاله کشف شده توسط بشر هم به شمار می‌رود، چیزی حدود 66میلیارد برابر خورشید ما بزرگی دارد! بخاطر بیاورید که خود خورشید، میلیون‌ها برابر، بزرگتر سیاره ما است. پس آیا ذهن بشر هیچگاه توانایی تصور عظمت این سیاه چاله را دارد؟ احتمالا خیر!

بزرگترین همنشینی گرانشی کیهان

هنگامی که کیهان چیزی حدود یک دهم سن کنونی خودش را داشت، 14کهکشان با یکدیگر برخورد کردند و عظیم‌ترین همنشینی گرانشی کیهان را ایجاد کردند. این 14کهکشان، چنان در هم تنیده شده‌اند که ناحیه‌ای به بزرگی تنها 3 برابر کهکشان راه شیری را در برگرفته‌اند. شاید برایتان سوال بوجود آمده باشد که چرا ما از این همنشینی گرانشی، به عنوان یک کهکشان یکتا یا یک خوشه کهکشانی یاد نکردیم؟ دلیلش این است که بقایای این 14کهکشان، هنوز موفق به ساخت یک خوشه کهکشانی یا یک کهکشان یکتا نشده‌اند و صرفا با کمک جاذبه‌ای که در میانشان وجود دارد، یک ناحیه در فضا را اشغال کرده‌اند.

به گفته ستاره شناسان، این کهکشان‌ها قرار است در نهایت تبدیل به یک کهکشان یکتا شوند. هنگامی که این اتفاق رخ دهد، جرم این کهکشان چیزی حدود 10تریلیون برابر جرم خورشید ما خواهد بود. ضمن اینکه 50کهکشان دیگر هم در حوالی این 14کهکشان مشاهده شده که پس از خلق شدن این کهکشان یکتا، می‌توانند با همدیگر یک خوشه کهکشانی را تشکیل دهند. اما فعلا ستاره شناسان به این همنشینی گرانشی، نام پیش‌خوشه SPT2349-56 یا Protocluster SPT2349-56 را داده‌اند.

بزرگترین همنشینی کهکشانی در کیهان

منظور از همنشینی کهکشانی، در واقع همان چیزی است که در علم به خوشه کهکشانی (Galaxy Cluster) مشهور است. واضح است هنگامی که مجموعه‌ای از کهکشان‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرند، ناحیه‌ای از فضا را اشغال خواهند کرد که حتی کلمه “غول‌پیکر” هم نمی‌تواند در رابطه با آن، حق مطلب را ادا کند! حال سعی کنید عظمت و ابهت غیرقابل تصور بزرگترین خوشه کهکشانی کیهان با نام اَبَرخوشه لانیاکا (Laniakea Supercluster) را تصور کنید!

برای اینکه بتوانیم اندکی به درک عظمت ابرخوشه لانیاکا نزدیک شویم، بهتر است کار را مرحله به مرحله جلو ببریم! قطعا می‌دانید که سرتاسر منظومه شمسی ما در کنار میلیون‌ها منظومه دیگر، عضوی از کهکشان راه شیری محسوب می‌شود. خود کهکشان راه شیری در کنار حداقل 100کهکشان و خوشه کهکشانی دیگر، داخل یک ابرخوشه به نام ویرگو (Virgo Supercluster) قرار دارند. این ابرخوشه با تمام عظمت خودش، تنها بخشی نسبتا کوچک از یک ابرخوشه عظیم‌تر با نام لانیاکا است. ابرخوشه لانیاکا انقدر عظیم است که هنوز بشر نتوانسته به طور قطعی، مرزهایی برای آن تعیین کند اما در کمترین حالت ممکن، گفته می‌شود که بیش از 100هزار کهکشان در این ابرخوشه وجود دارد!

ابرخوشه لانیاکا دارای وسعتی به اندازه 520میلیون سال نوری و جرمی به اندازه 100میلیون، میلیارد برابر خورشید است! بله درست است، هم کلمه میلیون و هم کلمه میلیارد در جمله قبلی بکار برده شدند! برای درک بهتر این عدد عجیب و غریب، باید بگوییم که اگر 100میلیون خورشید را در کنار یکدیگر قرار دهید و سپس این تعداد را ضربدر یک میلیارد کنید، آنگاه می‌توانید به جرم بزرگترین خوشه کهکشانی کشف شده توسط بشر پی ببرید؛ یعنی جرمی برابر با 10 به توان 14 خورشید که بر روی  یکدیگر قرار گرفته‌اند!

بزرگترین خوشه اختروشی کیهان

خوشه اختروشی Huge-LQG انقدر نورانی است که حتی از میلیاردها سال نوری دورتر هم نور آن توسط تلسکوپ های ما قابل رویت است!

اَختَروَش یا کوازارها که البته تلفظ صحیح آن، کوِیزار (Quasar) است، یکی از ناشناخته‌های کیهان به شمار می‌روند. علم ما راجع به این پدیده‌های آسمانی، بسیار اندک است اما به طور کلی چیزی که دانشمندان و ستاره شناسان در رابطه با اختروش ها می‌دانند، این است که آن‌ها اربابان سیاه چاله های کلان جرم (SuperMassive Black Hole) هستند! درواقع می‌توان گفت که این سیاه چاله های فوق العاده عظیم، موتورهای تامین انرژی اختروش ها هستند. نکته بسیار جالب در رابطه با اختروش ها این است که با وجود اینکه آن‌ها دورترین پدیده های آسمانی ای هستند که تاکنون توسط قوی‌ترین تلسکوپ های بشر ثبت شده، اما با این حال بخاطر روشنایی غیرقابل تصوری که دارند، حتی با تلسکوپ‌های ساده‌تر هم قابل مشاهده هستند!

یک اختروش به تنهایی هم می‌تواند بی‌نهایت بزرگ باشد اما هنگامی که آن‌ها با یکدیگر همنشینی می‌کنند و یک خوشه اختروشی را تشکیل می‌دهند، آنگاه محوطه‌ای از فضا را اشغال می‌کنند که حتی شمردن تعداد صفرهای عدد به دست آمده هم کار سختی بنظر می‌رسد! بزرگترین ساختار اختروشی کشف شده توسط بشر، Huge-LQG نام دارد که در مقالات علمی داخل ایران، به آن “گروه بزرگ اختروش سترگ” گفته می‌شود. این گروه اختروشی، شامل 73 اختروش گوناگون است. طول این اختروش ها در مجموع به 4میلیارد سال نوری می‌رسد! جرم آن هم چیزی حدود 6.1کوئینتیلیون (Quintillion) برابر جرم خورشید است! این یعنی باید عدد 6.1 را در نظر بگیرید، سپس 18تا صفر جلوی آن قرار دهید! وقتی این تعداد خورشید را روی هم بگذارید، به عظمت Huge-LQG پی خواهید برد!

بزرگترین پدیده کیهان

آخرین پدیده‌ای که در این مقاله قصد داریم به آن بپردازیم، بزرگترین چیزی است که تاکنون توسط بشر در سرتاسر کیهان کشف شده است. دیوار بزرگ هرکول-کورونا بوریلیس (Hercules-Corona Borealis Great Wall) نام این پدیده بی نهایت بزرگ و سترگ کیهان است! همانگونه که از نام آن هم مشخص است، این اَبَرساختار کیهانی، مانند یک دیوار عظیم، مثلا دیوار چین، در کیهان کشیده شده است. طول این دیوار عظیم، چیزی حدود 10میلیارد سال نوری است و در آن به احتمال بسیار زیاد، میلیاردها کهکشان مختلف قرار گرفته است.

جالب است این را هم بدانید که تا پیش از دیوار بزرگ هرکول-کورونا بوریلیس، از Huge-LQG که پیش از این به آن پرداختیم، به عنوان بزرگترین یافته بشر در سرتاسر کیهان یاد می‌شد اما این دیوار عظیم، با طول و وسعتی حدودا دو برابر Huge-LQG، توانسته تا این لحظه، لقب بزرگترین پدیده آسمانی کشف شده توسط بشر را از آن خود کند.

این‌ها بزرگترین اجرام آسمانی کیهان در شاخه‌های مختلف بودند که تاکنون توسط بشر کشف شده‌اند. برخی از آن‌ها اجرامی یکتا بودند و برخی دیگر هم به علت همنشینی اجرام مختلف با یکدیگر به وجود آمده بودند. یک چیز در رابطه با همه آن‌ها صدق می‌کند و آن هم این است که همه آن‌ها به مراتب عظیم‌تر از بزرگترین چیزهایی هستند که ما در تصوراتمان داریم. با وجود چنین اجرام و پدیده های عظیمی در کیهان، به خوبی درک می‌کنیم که چرا کارل سِیگن بزرگ، ده‌ها سال پیش گفت که علم ستاره شناسی، علمی شخصیت‌ساز است که انسان را فروتن می‌کند و او را از دغدغه‌های کوچک زندگی، رهایی می‌بخشد.