پروژه کتاب آبی چیست؟

پروژه کتاب آبی (Project Blue Book) یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های رسمی ارتش آمریکا برای تحقیق در مورد اشیا ناشناس پرنده یا همان یوفو (UFO) در اواسط قرن گذشته بود. در ادامه به بررسی این پروژه سری و شگفت‌انگیز خواهیم پرداخت.

پروژه کتاب آبی (Project Blue Book) سومین و معروف‌ترین رشته تحقیقاتی بود که ارتش و دولت ایالات متحده، در مورد بحث اشیا ناشناس پرنده یا همان یوفو (UFO) انجام دادند. این تحقیقات مخفیانه حدودا 50 سال پیش شروع شدند و اطلاعات شگفت‌انگیزی توسط اعضای پروژه در مورد بحث یوفوها جمع‌آوری شد. در ادامه با گجت نیوز همراه باشید تا این مجموعه تحقیقات رسمی و مخفیانه آمریکا را به دقت بررسی کنیم.

پروژه کتاب آبی

پروژه کتاب آبی اسم رمز تحقیقاتی بود که در دوران جنگ سرد و پس از گزارش‌های متعددی که از مشاهده اشیا پرنده ناشناس منتشر می‌شد، توسط نیروی هوایی ارتش آمریکا آغاز شد. این پروژه در سال 1952 استارت خورد و قبل از آن، دو پروژه مشابه با نام‌های علامت (Sign) و کینه (Grudge) در سال‌های 1947 و 1949 توسط نیروی هوایی انجام شده بودند. با این وجود کتاب آبی از سری تحقیقات پیشین گسترده‌تر بود و سر و صدای آن هم بیشتر از هر تحقیقات مخفیانه و دولتی دیگری تا دهه‌ها پس از توقفش هنوز به گوش می‌رسد.

هدف اصلی از آغاز این تحقیقات در اوایل دهه 50 توجیه و یا اثبات بی‌پایه و اساس بودن موارد مشاهده یوفو بود تا از بروز ترس و وحشت عمومی و همچنین، خطری مهم برای امنیت ملی آمریکا در آن سال‌ها جلوگیری شود؛ در آن زمان این تصور در بسیاری از شهروندان آمریکا که در قضیه مشاهده یوفوها درگیری بودند، به وجود آمده بود که نوعی تکنولوژی فوق‌العاده پیشرفته و ناشناخته متعلق به رقیب اصلی آمریکا، یعنی شوری، وجود دارد که دولت هیچ کنترلی بر روی آن ندارد.

یکی از تصاویر آرشیو پروژه کتاب آبی که نورهایی را در آسمان یک پایگاه نیروی هوایی ماساچوست آمریکا، در سال 1952 نشان می‌دهد.

در ابتدای این تحقیقات، نیروی هوایی ایالات متحده ستاره شناسی برجسته به نام جی آلن هاینک (J. Allen Hynek) را که در پروژه‌های علامت و کینه هم حضور داشت، به عنوان مشاور علمی کتاب آبی استخدام شد؛ در همان ابتدای ماجرا، هاینک هم مانند مدیران پروژه مصمم بود تا نادرستی گزارش‌ها در مورد تمامی موارد مشاهده شی ناشناس پرنده را نشان دهد و دلایل طبیعی یا خطاهای انسانی که باعث مشاهده این اشیا پرنده شده بودند را کشف کند. با این وجود، مدت زمان زیادی طول نکشید تا هاینک متوجه شد که پدیده مشاهده یوفو بسیار جدی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کرد.

در زمان فعالیت‌های هاینک، گزارش‌ها و مدارک مربوط به 12618 مورد مشاهده یوفو مورد بررسی قرار گرفت و با وجود تلاش‌های این دانشمند و سایر افراد دخیل در پروژه کتاب آبی، گفته شده که 701 مورد از گزارش‌ها تا به امروز به هیچ طریقی توجیه نشده‌اند.

آلن هاینک در دهه 60، در حال انجام یکی از آزمایش‌های مربوط به کتاب آبی

اولین تلاش‌های رسمی برای توجیه یوفوها

همان‌طور که اشاره شد، تحقیقات مخفیانه کتاب آبی اولین پروژه در نوع خود نبود و نیروی هوایی آمریکا قبل از این هم درگیر بحث اشیا ناشناس پرنده شده بود؛ در سال 1947، دو سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم که آمریکا هم درگیر آن بود و تقریبا تمامی توجه مقامات نظامی این کشور را درگیر خود کرده بود، یکی از مقامات بلندپایه نیروی هوایی به نام ناتان توینینگ (Nathan Twining) یکی از اولین نامه‌های مربوط به یوفوها را برای مقام ارشدتر خود نوشت.

توینینگ که خود فرمانده یک پایگاه هوایی بود، در نامه مخفیانه‌اش به فرمانده کل نیروی هوایی در پنتاگون در مورد بشقاب پرنده‌ها مطالبی نوشته بود و در این نامه توینینگ اطمینان داده بود که مشاهده این اشیا پرنده ناشناس اتفاقی ساختگی و یا خطای دید نیست.

توینینگ در یادداشتش نوشته بود که بر اساس گفته‌های ارتشی‌ها و کسانی که این اشیا پرنده را در آسمان مشاهده کردند، بشقاب پرنده‌های بی‌ سر و صدای مورد نظر نرخ افزایش ارتفاع فوق‌العاده بالایی داشتند و توانایی آن‌ها در مانور و انجام حرکات غیرعادی، شگفت‌انگیز است. این فرمانده ارشد گفته بود که بشقاب پرنده‌ها در مواجه با هواپیماهای آمریکایی به سرعت فرار می‌کنند و ثبت آثار آن‌ها توسط رادارها کار دشواری به شمار می‌رود.

به این ترتیب، در همان سال نامه توینینگ پروژه علامت در پایگاهی در ایالت اوهایو آمریکا، با هدف جمع‌آوری و ارزیابی دقیق گزارش‌های اشیا ناشناس پرنده شروع شد. همان‌طور که از چنین پروژه‌های نظامی انتظار می‌رود، اولویت نخست کارشناسان پروژه ارزیابی خطر یوفوها برای امنیت ملی کشور بود. بعد از اینکه ارتباطی بین روسیه و اشیا پرنده مورد نظر پیدا نشد، مدیران پروژه علامت در گزارشی فوق سری اعلام کردند که به احتمال قوی یوفوها به منابع بین سیاره‌ای مربوط هستند!

بر اساس صحبت‌های مقامات دولتی آن زمان، ژنرال هویت وندنبرگ (Hoyt Vandenberg)، رئیس ستاد نیروی هوایی این نتیجه‌گیری را قبول نکرد و از آن زمان به بعد، استدلال ارتباط یوفوها با موجودات فضایی اعتبار خود را از دست داد و وندنبرگ و سایر مقامات دستور دادند که توجیهی قابل‌قبول و مرتبط با منابع زمینی و بشری برای این پدیده‌ها پیدا شود.

بنابراین پروژه علامت در ادامه تحقیقات به پروژه کینه و سپس، به پروژه کتاب آبی تکامل یافت و هدف اصلی آن، یعنی متقاعد کردن عموم مردم که یوفو پدیده‌ای طبیعی و قابل توجیه است، مرکز توجه دست‌اندرکاران تحقیقات قرار گرفت.

با این وجود شواهدی که در طول سال‌ها جمع‌آوری شد، باور بسیاری از همین دست‌اندرکاران را متزلزل کرد و برخی از آن‌ها را به طرفداران نظریه فرازمینی بودن اشیا پرنده تبدیل کرد. شواهدی مثل گزارش رویت یوفو توسط متخصصان و تماشاچیان دوره‌دیده و قابل‌اعتماد، تصاویر، داده‌های راداری، علامت‌ها و آثاری که روی زمین به جا ماندند و همچنین، تاثیر مواجهه با یوفوها بر روی بدنه هواپیماها!

بر اساس اسناد دولتی، در سال 1952 ژنرال جان سمفورد (John Samford)، رئیس بخش اطلاعات نیروی هوایی در جلسه‌هایی مدیران اف بی آی را در جریان ماجراها گذاشت و اعلام کرد که احتمال ارتباط یوفوها با موجودات فضایی آن‌قدرها هم بعید نیست. در این جلسه‌ها احتمال مریخی بودن بشقاب پرنده‌ها مطرح شد و همچنین، اسناد اف بی آی نشان می‌دهند که بخش اطلاعاتی نیروی هوایی به طور جدی زمینی بودن اشیا پرنده ناشناس مشاهده شده را رد می‌کرد.

در آن دوران توجه روز افزون مقامات به بحث یوفوها باعث شده بود تا موضوع خطر یوفوها برای امنیت ایالات متحده بیشتر از قبل مرکز توجه قرار بگیرد و در سال 1952 یک مورد دیگر از پرواز اشیا پرنده نورانی در آسمان پایتخت آمریکا، واشینگتن و همچنین ثبت نشانه‌های راداری از این اشیا باعث شد تا خود ژنرال سمفورد برای آرام کردن افکار عمومی کنفرانسی را برگزار کند.

عکسی از کنفرانس خبری سال 1952 ژنرال جان سمفورد

سمفورد در بیانیه‌اش گفت که بین هزار تا دو هزار مورد مشاهده یوفو توسط نیروی هوایی آنالیز شده و دلیل وقوع اکثر این اتفاقات هم پیدا شده است. با این حال درصد کوچکی از وقایع هنوز مجهول هستند و به همین دلیل او و همکارانش در آینده سعی خواهند کرد تا اطلاعات بیشتری را در مورد این یوفوهای مرموز جمع‌آوری کنند. سمفورد در ادامه گفت که نتیجه‌گیری خاصی در مورد این وقایع صورت نگرفته، اما این اشیا پرنده خطری برای امنیت ملی آمریکا به حساب نمی‌آیند.

در همان دوران، دستیار رئیس بخش داده‌های علمی آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا در یادداشتی به رئیس سی آی ای اعلام کرد که پرواز اشیا ناشناس پرنده در ارتفاع‌های بسیار بالا و با سرعت زیاد که در نزدیکی مناطق اصلی دفاعی ایالات متحده دیده شده‌اند، نمی‌تواند به پدیده‌های طبیعی مربوط باشد و چنین خصوصیاتی از پرنده‌ها در هواپیماهای عادی هم دیده نشده است.

جزئیاتی در مورد پروژه کتاب آبی

اصطلاح کتاب آبی برگرفته از اسم نوعی جزوه‌ها و کتاب‌های دانشگاهی است که در اواسط قرن گذشته به عنوان منابع درسی در بین دانشجویان مورد استفاده بودند و از آنجایی که نارضایتی‌های زیادی با نتایج به دست آمده از پروژه قبلی، کینه، بین فرماندهان نیروی هوایی به وجود آمده بود، توجه ویژه‌ای در بین افسرهای ارشد ارتش به پروژه بعدی نیروی هوایی در مورد اشیا ناشناس پرنده به وجود آمده بود؛ انتخاب عنوان کتاب آبی هم کنایه‌ای به این توجه ویژه افسران داشت.

اولین سرپرست پروژه کتاب آبی، کاپیتان ادوارد جی روپلت (Edward J. Ruppelt) بود که به عنوان شخصی که اصطلاح اشیا ناشناس پرنده یا همان یوفو (Unidentified Flying Object) را ابداع کرد، شناخته می‌شود. این اصطلاح برای جایگزینی اسم‌هایی مانند بشقاب پرنده و یا دیسک‌های پرنده که به صورت غیرمستقیم به موجودات فضایی اشاره داشتند، ابداع شده بود.

چند سال بعد روپلت از مدیریت پروژه استعفا داد و سپس کتابی را از تحقیقات رسمی نیروی هوایی در بین سال‌های 1947 تا 1955، در مورد یوفوها منتشر کرد. روپلت اقدامات مهمی در راستای افزایش کارایی تحقیقات کتاب آبی انجام داد و در کنار طراحی نمونه سوالات روتینی که از شاهدان یوفو پرسیده می‌شد، نوعی سیستم خاص را برای بررسی موارد مشاهده اشیا پرنده ناشناس ابداع کرد.

در حالی که روپلت همیشه تلاش داشت تا با دیدی بی‌طرف موارد مشاهده یوفو را بررسی کند، جلو رفتن تحقیقات و انتخاب سرپرست‌های بعدی برای پروژه در طول سال‌ها این تحقیقات را از حالت بی‌طرف خارج کرد؛ در نهایت، چون تهدیدی از طرف یوفوها برای امنیت ملی وجود نداشت، شرایط به گونه‌ای تغییر کرد که هدف اصلی کتاب آبی، بی‌پایه و اساس کردن مدارک و شواهد برخورد با اشیا پرنده ناشناس و پیشگیری از ایجاد ترس و وحشت در عموم مردم شد.

در این راستا اعضای پروژه سختگیری‌های گذشته را برای آنالیز داده‌های موجود اعمال نمی‌کردند. سرپرست‌های بعد از روپلت هم به اندازه این کاپیتان پرافتخار ارتش بی‌طرف نبودند و از طرف دیگر، چون بودجه تحقیقات هم به شدت کاهش یافته بود، دیگر امکان اعمال سختگیری برای اعضا وجود نداشت. برخی از این اعضا بعدها گفتند که بدترین کار ممکن در میان همکارانشان، نسبت دادن عنوان «غیرقابل توضیح» به موردی از مشاهده شی ناشناس پرنده بود.

برای حدود 20 سال این اقدامات ادامه داشت و در سال 1968 و پس از تغییر 4 سرپرست پروژه، کمیته‌ای متشکل از متخصصان نیروی هوایی و محققان دانشگاه کلورادو در یک جلسه رسمی به این نتیجه رسیدند که تمامی نمونه‌های برخورد با یوفوها توهمات انسانی، دروغ و یا مرتبط با پدیده‌های طبیعی و زمینی بودند. این کمیته پس از دسته‌بندی تمامی مشاهدات در گروه خیالات و توهمات، به نیروی هوایی پیشنهاد کرد تا پروژه کتاب آبی را متوقف کرده و از تحقیق در مورد اشیا ناشناس پرنده دست بردارد.

نیروی هوایی این پیشنهاد را با اشتیاق قبول کرد و در پایان تحقیقات نتایج زیر را به عنوان حاصل دو دهه تحقیقات جامع در مورد یوفوها و بررسی هزاران مدارک مربوط به این پدیده، به صورت رسمی منتشر کرد:

• هیچ یک از یوفوهایی که توسط نیروی هوایی گزارش شدند، مورد تحقیق قرار گرفته و آنالیز شدند، برای امنیت ملی آمریکا خطری نداشتند.
• هیچ شواهدی مبنی بر وجود تکنولوژی‌های ناشناخته و پیشرفته نسبت به فناوری حال حاضر جامعه علمی مدرن، در موارد مشاهده یوفوئی که به عنوان «غیرقابل توضیح» دسته‌بندی شدند، وجود ندارد.
• هیچ مدرکی از فرازمینی بودن موارد اشیا پرنده‌ای که به عنوان ناشناس دسته‌بندی شده بودند، پیدا نشده است.

با وجود اینکه تنها حدود 700 مورد از مشاهدات یوفو پروژه کتاب آبی به عنوان موارد غیرقابل توجیه دسته‌بندی شدند، برخی متخصصان معتقدند که از بین 12 هزار پرونده مورد بررسی، چیزی بین 3 تا 5 هزار نمونه برخورد با یوفو در بین پرونده‌ها قابل توجیه نیستند!

فعالیت‌های خارج از کتاب آبی

البته تلاش‌ها برای بی‌پایه و اساس جلوه دادن موارد مشاهده یوفو تنها به محدوده پروژه کتاب آبی ختم نمی‌شد و سی آی ای آمریکا از همان ابتدا توجه خود را به خطر احتمالی گزارش‌های متعدد مربوط به اشیا پرنده ناشناس جلب کرده بود. در آن زمان این نگرانی به وجود آمده بود که ممکن است آمادگی نیروهای دفاعی کشور با وجود توجه بیش از اندازه به بحث یوفوها کاهش یابد و کشوری مثل روسیه با استفاده از این کمبود آمادگی، به فکر وارد کردن ضربه‌ای به ایالات متحده بیافتد.

به این ترتیب این آژانس اطلاعاتی تلاش کرد تا با استفاده از کمک روانشناسان، متخصصان تبلیغات، ستاره شناسان آماتور و حتی شخصیت‌های کارتونی دیزنی علاقه عموم مردم را به یوفوها کم کرده و این پدیده را بی‌ارزش و حتی خنده‌دار جلوه دهد.

اطلاعات مربوط به این فعالیت‌ها تا سال 1975 و بعد از اتمام پروژه کتاب آبی در دسترس عموم قرار نگرفت، اما تاثیرات این اقدامات حتی تا امروز هم به شکل فضای تمسخرآمیز و حتی مجنون‌وار اطراف تحقیقات یوفو ادامه دارد. اقدامات مورد نظر و جلساتی که سی آی ای با متخصصان در مورد یوفوها برگزار می‌کرد باعث شد تا ارزش انجام تحقیقات علمی در مورد این موضوع کاهش یابد. حتی خود هاینک هم که بعدها حقیقت مرموز پشت بحث اشیا پرنده ناشناس را تایید کرد و دائما در مورد نیاز شدید به تحقیقات علمی گسترده در این رابطه صحبت می‌کرد، در یادداشت‌هایش گفت که پژوهش در این رابطه به نوعی سرشکستگی در مجامع علمی تبدیل شده است!

تصویر معروفی از اسناد پروژه کتاب آبی که توسط یک کشاورز تهیه شد، اما دلیل وجود شی پرنده داخل آن هیچ‌گاه مشخص نشد.

هاینک تا دهه 70 اجازه صحبت در مورد کتاب آبی را نداشت و پس از برداشتن محدودیت‌های اطلاعاتی، این دانشمند اعلام کرد که صدها مورد از نمونه‌های گزارش شده این تحقیقات سری نیروی هوایی، نیازمند توجه شدید مجامع علمی هستند، چرا که دلیل وقوع آن‌ها قابل توجیه نیست؛ از طرف دیگر بسیاری از پرونده‌هایی هم که توسط هاینک و همکارانش بسته شدند و به عنوان موارد قابل توجیه بایگانی شدند، شامل توضیحاتی مضحک و غیرمنطقی بودند که تنها برای کاهش تعداد موارد برخورد با یوفو جعل می‌شدند!

از زمان توقف پروژه کتاب آبی تاکنون تلاش‌های زیادی در راستای روشن شدن ابهامات پدیده اشیا پرنده ناشناس صورت گرفته است؛ بعد از اعلام نتایج نیروی هوایی در مورد نتایج پروژه در سال 1969، به دفعات اثبات شد که این بخش از ارتش ایالات متحده در گزارش خود دروغ گفته است.

به عنوان مثال، در رابطه با بی‌خطر بودن یوفوها برای امنیت ملی کشور، تنها اشاره به یک مورد که در سال 1967 اتفاق افتاد کافی است؛ در این سال یک شی نورانی بیضی مانند در بالای پایگاه هوایی مالمستورم (Malmstrom) ایالت مونتانا آمریکا ظاهر شد که در لحظه حضور یوفو، موشک‌های هسته‌ای تمامی 10 بخش این پایگاه هم‌زمان از کار افتادند؛ جزئیات این مورد برخورد با یوفو در گزارش‌های رسمی دولت و همچنین مصاحبه‌های انجام شده با شاهدان وجود دارند و کارشناسان هنوز هیچ توضیحی برای اتفاق آن سال ارائه نکرده‌اند.

هر اطلاعات و نتیجه‌ای که توسط نیروی هوایی در اواخر دهه 60 ارائه شد، به معنی توقف تحقیقات در مورد یوفوها نبود؛ مدتی بعد یادداشتی سری که توسط یکی از مقامات ارشد نیروی هوایی، قبل از اتمام کتاب آبی تهیه شده بود، نشان می‌داد که پروسه دریافت و بررسی گزارش‌های برخورد با یوفوها بعد از اتمام تلاش‌های رسمی ارتش آمریکا در قالب پروژه کتاب آبی، همچنان ادامه خواهند یافت.

این نمونه‌های مشاهده اشیا ناشناس پرنده تا به امروز ادامه داشته‌اند و با اینکه تحقیقات رسمی و آشکار ارتش آمریکا در سال 1969 پایان یافت، اسناد محرمانه‌ای که در سال 2017 توسط روزنامه نیویورک تایمز منتشر شد نشان داد که وزارت دفاع در سال 2007 بودجه تحقیقاتی مشابه پروژه کتاب آبی را تامین کرده است.

این تحقیقات پنج ساله چیزی در حدود 22 میلیون دلار بودجه داشت و بر اساس اطلاعاتی که توسط دست‌اندرکاران پروژه و همچنین، خبرنگاران منتشر شده، متخصصان تحت نظر پنتاگون آمریکا در پروژه‌ای به نام «برنامه شناسایی تهدیدهای پیشرفته هوایی» (AATIP)، رسما در مورد یوفوها تحقیق می‌کردند.

البته شرایط در حال حاضر نسبت به پنجاه سال پیش تغییر کرده و با اینکه هم‌اکنون اطلاعات فوق‌العاده بیشتری برای بررسی یوفوها داریم، دانشمندان و عموم مردم هم دید روشنفکرانه‌تر و بازتری نسبت به این پدیده پیدا کرده‌اند. با این وجود به نظر می‌رسد تنها چیزی که پس از گذشت پنج دهه تغییری نکرده، برخورد مقامات دولتی با موضوع اشیا پرنده ناشناس و مخفی‌کاری دولت‌ها در این رابطه است.

این روزها با وجود پخش فصل دوم سریالی مربوط به این تحقیقات سری آمریکا در دهه 50 و 60 میلادی که با همان نام پروژه کتاب آبی، توسط شبکه معروف هیستوری ساخته شده، علاقه مخاطبان به پروژه مورد نظر و بحث یوفوها جلب شده است.

تصویری از سریال پروژه کتاب آبی؛ بازیگر معروف ایرلندی، آیدان گیلن، نقش جی آلن هاینک را ایفا کرده است.

البته برخی از صحنه‌هایی که در سریال ساخته شده دیده می‌شوند، بیشتر برای جذب مخاطبان و بالا بردن هیجان ماجرا ساخته شده‌اند. در حالی که شخصیت اصلی سریال، دکتر جی آلن هاینک هرگز موجودات فضایی معلق داخل محفظه شیشه‌ای را ندید و یا در هواپیمایی که برای شبیه‌سازی تعقیب و گریز یوفو پرواز می‌کرد، سقوط نکرده بود، بخش زیادی از این سریال جذاب حقایق پروژه کتاب آبی آشکار می‌کند.

بسیاری از منتقدان سازندگان سریال را برای اضافه کردن مطالب خیالی و عامه‌پسند به منظور جذب بیننده، سرزنش کرده‌اند، اما با وجود اینکه قسمت‌های کوچکی از این سریال با حقایق پروژه کتاب آبی اصلی متفاوت هستند، می‌توان گفت که تماشای برنامه مورد نظر برای کسانی که حوصله جستجو در آرشیوهای از طبقه‌بندی خارج شده و خواندن گزارش‌های مربوط به تحقیقات را ندارند، بسیار جذاب و لذت‌بخش است. از طرف دیگر طرفداران دو آتیشه یوفوها هم می‌توانند ورژنی هیجانی، تلویزیونی و دراماتیک از مقاله‌ها و داستان‌هایی را که از یوفوها شنیده‌اند، در سریال پروژه کتاب آبی شبکه هیستوری تماشا کنند.