کشورهای مختلف انواع اژدرهای مدرن و مرگبار را برای زیردریاییهای خود توسعه دادهاند. اما این سلاح خاموش و خطرناک چگونه عمل میکند؟
از قرن 19 میلادی، اژدر به شکل امروزی در جنگهای مختلف به کار گرفته شده است. جنگهای جهانی اول و دوم تاثیر مخرب این سلاح را در کنار زیردریاییها به خوبی نشان دادند که به تبع آن در دوران جنگ سرد، کشورهای بلوک شرق و غرب سرمایه گذاری زیادی را در زمینه تولید زیردریاییها و اژدرهای مختلف انجام دادند.
اما اژدرهای مدرن چگونه عمل میکنند؟ آیا مانند آنچه در فیلمها به نمایش در میآید، بین اژدر و هدفش تعقیب و گریز در میگیرد؟
اغلب اژدرهای مدرن به دو دسته تقسیم میشوند. دسته اول اژدرهای حرارتی هستند و از سوختهایی که برای احتراق بی نیاز از اکسیژن هستند استفاده میکنند. یک توربین گازی و یا پمپ پیستونی محوری با استفاده از انرژی حاصل از این سوخت، دو پره متقاطع-دوار (دو پره روبه روی هم که در خلاف جهت یکدیگر گردش میکنند) را به گردش در میآورد و سرعت اژدر را به بیش از 60 گره دریایی (حدود 111 کیلومتر در ساعت) میرساند. با اضافه کردن ماده کلرید هیدروکسیل آمونیوم به عنوان اکسید کننده در حین فرایند احتراق سوخت، میتوان به سرعتهای بالاتر نیز دست یافت. ترکیب سوخت مایع و پیشرانهای توربین گازی جدید که از راندمان بالایی برخوردارند، به زیردریاییها اجازه میدهند که در خارج از محدوده کشف دیگر شناورها با آنها درگیر شوند. از دیگر مزایای توربینهای گازی کم صداتر بودن نسبت به پمپ پیستون محوری است که در کنار طراحی خاص بدنه و خروجی گاز پیشران، اژدرهای مدرن را به اندازه زیردریایی شلیک کننده آنها کم صدا میکند.
دسته دوم اژدرهای مدرن ، اژدرهای الکتریکی هستند که همانطور که از نامشان مشخص است از پیشران الکتریکی استفاده میکنند. این اژدرها نسبت به اژدرهای حرارتی برد و سرعت کمتری دارند، اما در مقابل از مزایایی برخوردارند که باعث شده بیشتر مورد توجه قرار بگیرند. برای مثال نگهداری و تعمیر این اژدرها سادهتر و کم خطرتر است. همچنین به دلیل عدم وجود سوخت و تاخیر اولیه در سرعت گرفتن، این اژدرها در زمان کمی به حداکثر سرعت خود دست پیدا میکنند. دیگر مزیت این اژدرها مقیاس پذیری آنها است. باطریهای این اژدرها به صورت سری نصب میشوند و میتوان با کم و اضافه کردن باطریها، برد اژدر را نسبت به نیاز تغییر داد. هر چه تعداد باطریها بیشتر باشد، برد اژدر نیز افزایش مییابد.
حال سوال اینجاست که دوئل بین دو زیردریایی چگونه خواهد بود؟ بر خلاف تصویری که در فیلمها از چنین نبردی به نمایش در میآید، تعقیقب و گریز بین اژدر و زیردریایی در نبردهای امروز اتفاق نمیافتد. بی صدا بودن اژدرها و زیردریاییها باعث شده است که معمولا هدف تا لحظه برخورد متوجه شلیک شدن اژدر نشود. تجربه حاصل از رزمایشهای دریایی مختلف نشان داده است که دو زیردریایی در فاصله چند صد متری از یکدیگر، به شکل همزمان متوجه حضور رقیب میشوند و سپس هرکدام تلاش میکنند که پیش از دیگری شلیک اول را انجام دهند. در شرایطی که یک زیردریایی در فاصله بیشتر و زودتر زیردریایی دیگر را کشف کند، اولین شلیک را انجام داده زیردریایی هدف شانسی نخواهد داشت. بنابراین دوئلهای زیردریایی در سکوت کامل انجام میشود و زمان کمی برای واکنش وجود دارد.
اژدرهای مدرن با استفاده از سیمی که آن را به زیردریایی متصل میکند کنترل میشوند. از طریق این سیم خدمه زیردریایی اطلاعات مربوط به هدف را به اژدر ارسال میکنند. با استفاده از این سیم میتوان جهت حرکت اژدر را تعییر داد و یا حتی در صورت نیاز آن را متوقف کرد. همچنین میتوان با استفاده از اطلاعات حاصل از سونار قدرتمندتر زیردریایی، اقدامات متقابل الکتریکی دشمن را شناسایی کرده و به اژدر کمک کرد که هدف اصلی را پیدا کند. اژدرهای مدرن پیش از شلیک باید اطلاعات مربوط به سه مورد را در اختیار داشته باشند. عمق و جهت حرکت پس از شلیک شدن، فاصله که اژدر در آن باید به دنبال هدف بگردد و ابعاد منطقه هدف. پس از شلیک، اژدر کمی به سمت پایین شیرجه میزند تا سیمهای هدایتی با گیر کردن به بدنه یا دکل زیردریایی پاره نشوند. سپس بر اساس مختصات دریافتی به سمت منطقه هدف حرکت میکند. در این بین اژدر با بررسی شرایط صوتی محیط، میزان قدرت سونار خود را برای این که بدون اختلال حاصل از صداهای پس زمینهای عمل کند، محاسبه میکند. منطقه هدف یک مکعب فرضی است که اندازه آن توسط مرکز کنترل آتش زیردریایی تعیین شده و اژدر با هیچ هدفی خارج از این محدوده درگیر نخواهد شد. بنابراین ریسک برخورد به هدف اشتباه به حداقل میرسد. اگر اژدر از منطقه هدف خارج شود، خود به خود کلاهکش را غیر فعال و موتورش را خاموش کرده و به قعر دریا سقوط میکند.
پس از رسیدن به منطقه هدف، اژدر سونار خود را فعال میکند و به جست و جوی هدف میپردازد. سونار اژدرهای مدرن سه نوع هستند. نوع اول سونارهای فعال هستند که با ارسال امواج صوتی و گوش دادن به بازتاب آنها به دنبال هدف میگردند. نوع دوم سونارهای غیر فعال هستند که خود تنها گیرنده هستند و هیچ گونه صدایی تولید نمیکنند. این نوع سونار به دنبال علائم صوتی تولید شده توسط زیردریایی یا کشتی میگردد و پس از پیدا کردن این علائم، اژدر را به سمت منبع هدایت میکند. نوع سوم اژدرهای دنبال کننده آشفتگی آب هستند. کشتیها در هنگام حرکت ردی از خود بر روی آب به جا میگذارند که حاصل از فعالیت پیشران آنها است. سونار دنبال کننده آشفتگی آب، این رد را دنبال میکند. البته اژدرهای دارای این گونه سونارها فقط بر علیه کشتیهای جنگی به کار میروند.
در نهایت پس از این که اژدر هدف را پیدا کرد، اطلاعات مربوط به آن را به زیردریایی ارسال میکند تا با اطلاعات سونار قدرتمند زیردریایی مقایسه و درست بودن هدف تایید شود. سپس سرعت آن به حداکثر رسیده و به هدف حمله میکند. در این مرحله هیچ راهی برای فرار و جلوگیری از برخورد اژدر وجود نخواهد داشت و هدف محکوم به نابودی است. اژدرها داری فیوز مجاورتی هستند که یا با برخورد مستقیم و یا به صورت مغناطیسی و در فاصله اندک از هدف کلاهک را منفجر میکند. بهترین حالت انفجار در فاصله 1 متری از هدف است، اما برخورد مستقیم هم صدمه شدیدی را حتی به بزرگترین اهداف وارد میکند.
اژدرهای مدرن بسیار مرگبار و حاصل ترکیب علم و تجربه دوران جنگ سرد با تکنولوژی و مهندسی امروزی هستند. اژدرهای Spearfish، F21، Sea Hake Mod 4 و UGST-M مثالهایی از این اژدرها هستند و نشان میدهند که چقدر این تسلیحات پیشرفته شدهاند.