در کمال تعجب باید بگوییم که ایجاد توهم بدون استفاده از مواد روانگردان و مخدرهای مختلف بسیار ساده بوده و مغز انسان با تمامی شگفتیهایش به راحتی گول میخورد.
ایجاد توهم کار چندان سختی نیست؛ در حالی که مغز انسان به عنوان پیچیدهترین عضو بدن در تمامی موجودات زنده شناخته میشود، هیچ ماشین ساخت دست بشری نمیتواند به تواناییهای آن در خودآگاهی و تفکر پیچیده برسد. از طرف دیگر گول زدن مغز ما به راحتی عملی بوده و حتی بدون استفاده از مواد مخدر روانگردان و ترکیبهای شیمیایی و طبیعی توهمزا این امکان وجود دارد تا عملکرد مرکز سیستم عصبی انسان را تحت تاثیر قرار داد.
مغز ما در حدود 80 میلیارد نورون دارد و با این حال، اگر کوچکترین مشکلی در عملکرد این سلولهای عصبی به وجود بیاید و به عنوان مثال یک عصب اشتباهی پیامی را ارسال کند و یا راه عصبی سلولی مسدود شود، کارایی مغز میتواند در مدت کوتاهی فوقالعاده تغییر کرده و مشکلاتی جدی در شخص پدیدار شوند.
اما نکتهای که ما را امروز به این مطلب رسانده، سادگی شگفتانگیز ایجاد توهم در مغز انسان بدون آسیب رساندن به آن و یا استفاده از مواد مخدر است. اینطور که به نظر میرسد، گول زدن مغز در شنیدن و دیدن چیزهایی که واقعا وجود ندارند فوقالعاده راحت بوده و تجهیزات زیادی برای این کار نیاز نخواهد بود.
ایجاد توهم بدون مواد مخدر
در واقع نکته اصلی برای چنین کاری محروم کردن خود از تمامی حواسی بوده که به صورت عادی آنها را تجربه میکنیم؛ حواسی مانند شنیدن، دیدن، لمس کردن و بو کشیدن که در صورت نبود آنها، مغز انسان شروع به خلق احساسات مشابهی میکند تا خلأ موجود را پر کند.
این کار با استفاده از وسایل در دسترس همه مانند کاغذ و کش و هندزفری امکانپذیر بوده و از طرف دیگر، وقتی برخی افراد به دنبال الهام گرفتن و مراقبه به غارها پناه میبرند و یا وقتی زندانیان در اتاقهایی بدون پنجره و سر و صدا نگهداری میشوند، چنین سیستمی از ایجاد توهم بدون مواد مخدر به راه میافتد.
به عنوان شما میتوانید با استفاده از کاغذ و کش نوعی ماسک را برای پوشاندن چشمان خود بسازید و در نهایت با دانلود کردن ویدیوهایی که در یوتیوب و یا سایر سایتها با اسم نویز سفید (white noise) یافت میشوند، مغز خود را گول بزنید. برای این کار درست همانند تجربه زندانیان لازم است تا در محلی ساکت قرار گرفته و پس از پوشاندن چشمان، صدای نویز سفید را به کمک هندزفری یا وسایل مشابه در گوش خود پخش کنید.
گفته شده که مغز انسان در چنین شرایطی بین 10 تا 30 دقیقه زمان لازم دارد تا شروع به دیدن و شنیدن چیزهایی کند که واقعا وجود ندارند.
کسانی که چنین آزمایشی را تجربه کردهاند میگویند معمولا در دقیقه بیستم جلوی چشمان اشکالی غنچه مانند از رنگ و نور پدیدار میشوند که شبیه به زمانی که پلکها را میمالیم، شکل خود را تغییر میدهند. سپس این غنچهها تبدیل به اشکال آشنایی مانند دایناسور، عروس دریایی یا هر شکل دیگری میشوند که کمی رویایی هستند.
به دنبال الگوها
البته این روش ایجاد توهم تنها به تصاویر ختم نمیشود و معمولا افراد صداهایی مانند خنده، فریاد و یا هر صدای آشنا و عجیب دیگری را میشنوند.
در واقع چنین کاری بر اساس اصول علمی انجام میشود که علاقهمندان آن را با نام پدیده «اثر گانزفلد» (Ganzfeld effect) میشناسند. بر اساس اطلاعات موجود در مورد اثر گانزفلد، وقتی میدانی پیوسته مانند نور مداوم و ملایم سفید و یا تاریکی مطلق در جلوی چشمان قرار بگیرد و صداهایی ثابت مانند صدای برفک تلویزیونهای قدیمی در گوشها پخش شوند، مغز انسان به دنبال الگوهایی در این تصاویر و صداها میگردد.
وقتی الگوی خاصی پیدا نمیشود، مغز شروع به ایجاد توهم کرده و خود به خود الگوهایی را میسازد تا به شرایط بدون تحریک و پیوستهی اطراف خود نوعی منطق اضافه کند.
البته همانطور که میدانیم مغز تمامی ما با هم یکسان نبوده و هرکسی در چنین شرایطی بسته به خاطرات، تفکرات، ترسها و باورهای خود توهمات مختلفی را تجربه میکند.
با این وجود روش دیگری هم برای محروم کردن مغز از حواس معمولی وجود دارد؛ همانطور که در ویدیو پایین خواهید دید، اتاقی به نام «محفظه ضد اکو» (anechoic chamber) در آمریکا وجود دارد که به عنوان ساکتترین نقطه روی زمین شناخته میشود و رکورد بیشترین زمان دوام آوردن یک شخص در آن 45 دقیقه است.
یک ساعت در ساکتترین اتاق دنیا
شایعههای زیادی در مورد این اتاق وجود دارد و برخی میگویند که هیچ کس نمیتوان برای بیشتر از 45 دقیقه در آن باقی بماند بدون اینکه کاملا دیوانه شود. با این تفاسیر، درک مولر (Derek Muller)، یوتیوبری که ویدیوی بالا را تهیه کرده برای نزدیک به یک ساعت در محفظه ساکت و تاریک مورد نظر باقی میماند و به تمام شایعههای موجود در رابطه با نقش محفظه ضد اکو در ایجاد توهم و خیالات عجیب و غریب و حتی دیوانه شدن افراد پایان میدهد.
شایعه شده بود که این محفظه و به صورت کلی قطع کردن تمامی تحریکهای حسی وارده به مغز انسان از طریق شنوایی، بینایی و حواس دیگر، باعث بروز توهم میشود، اما اینطور که مولر نشان داده، وجود عواملی مانند نویز سفید و همچنین صفحهای پیوسته از نور سفید در جلوی چشمها نقش مهمی در ایجاد توهم دارند.
مولر میگوید که عجیبترین حس او در داخل محفظه ضربان قلبش بود که در کنار صدای مخصوصش نوعی حس عجیب از پمپاژ خون و انرژی در سراسر بدن را به وجود میآورد.
تحقیق در مورد ایجاد توهم
میتوان گفت که مولر درون محفظه توهم خاصی را تجربه نکرد، اما همین حس مخصوص مرتبط با ضربان قلب نشان میدهد که مغز مولر در تلاش برای پر کردن خلأ به وجود آمده به هنگام محروم شدن از حواس گوناگون، سعی داشته تا صدا و حس تپش قلب را تا حد ممکن تشدید کند.
در سال 2015 هم آزمایش جالبتوجهی انجام شد؛ در آن زمان محققان از داوطلبان خواستند تا برای ده دقیقه مداوم به درون چشمان هم خیره شوند. گفته شده که این داوطلبان حسی متفاوت نسبت به تمامی احساسات پیشین خود تجربه کردند و همین کار ساده تجربهای عجیب و غیر منتظرهای را در آنها به وجود آورده بود.
با این تفاسیر دانش ما در مورد ایجاد توهم با محروم کردن مغز از حواس معمولش تا حد زیادی ناقص بوده و تحقیقات بیشتری باید در این رابطه انجام شود. از طرف دیگر تجربه هر شخص با توجه به سرگذشت او متفاوت خواهد بود و نمیتوان گفت که هر کسی توهمات یکسانی را میگذراند. در نهایت شما هم میتوانید با وسایل سادهای که گفتیم تجربه خود را از توهمات ساده و بدون نیاز به مواد مخدر با ما به اشتراک بگذارید.