آیا خودروسازان خارجی در حال بازگشت به بازار ایران هستند؟

با روی کار آمدن جو بایدن بر مسند ریاست جمهوری ایالات متحده، این طور به نظر می‌رسد که خودروسازان خارجی در حال بازگشت به بازار ایران هستند.

پس از روی کار آمدن بایدن مذاکرات امیدوارکننده‌ای با خودروسازان خارجی شروع شده است. آغاز تحریم‌های بین‌المللی از سال ٩٧ باعث شد تا خیلی از خودروسازان خارجی قرارداد خود را با خودروسازان ایرانی به طور یک طرفه فسخ کنند و تهدیدهای آمریکا دلیلی بر پایان این همکاری بود.

اما حالا و با روی کار آمدن بایدن بعضی از اتومبیل‌سازان خارجی که از قدیم با اتومبیل سازان داخلی شراکت داشته‌اند شرایط را برای ادامه‌ی همکاری مناسب می‌دانند و مذاکرات خود را با خودروسازان داخلی به صورت علنی و غیر علنی شروع کرده‌اند. خودروسازان چینی پیشگامان مذاکره هستند ولی تولید کنندگان اروپایی هم مشتاق به مذاکره هستند. خودروسازان خارجی طرح‌های پیشنهادی متفاوتی ارائه کرده‌اند که برای احتیاط قصد دارند تا در گام اول به جای ورود سرمایه، خودرو‌های ایرانی را مونتاژ کنند در این برهه از زمان اگر طرف‌های خارجی احساس اطمینان کنند سرمایه‌گذاری را آغاز خواهند کرد.

خودروسازان خارجی با چه هدفی به ایران می‌آیند؟

این روزها خودروسازان داخلی خود را آماده می‌کنند تا در صورت لغو تحریم‌ها با شرکای خارجی وارد شراکت شوند ولی این دفعه مشارکت خارجی‌ها متفاوت خواهد‌ بود. پیش‌بینی می‌شود این بار خودروسازان خارجی با احتیاط بیشتری وارد مذاکره شوند زیرا صنعت خودروسازی ایران تا الان دو بار تحریم شده و آن‌ها مجبور به ترک ایران شده‌اند. بعضی از شرکای خارجی قبل از تحریم‌های اولیه و ثانویه در صنعت خودروسازی ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند ولی به نظر می‌رسد این بار قصد مونتاژ خوردرو‌های ایرانی را داشته و قصد سرمایه‌گذاری مستقیم در ایران را نداشته‌ باشند. اگرچه این اتفاق خیلی خوب به نظر نمی‌رسد ولی می‌تواند امکان صادرات شرکت‌های خارجی را محیا سازد و زمینه‌ساز حضور اتومبیل سازان ایرانی در زنجیره جهانی فروش بشود.

کشورهایی نظیر ترکیه و چین با طی کردن اصولی همین مسیر به موفقیت دست پیدا کرده‌اند. با این تفاسیر حضور بدون سرمایه‌گذاری خارجی‌ها می‌تواند برای صنعت خودروی ایران مفید باشد. البته این فرصت زمانی فراهم می‌شود که از نظر هسته‌ای و برجام با آمریکا به توافق برسیم و تحریم‌ها لغو شود. آغاز دوران ریاست جمهوری بایدن موجب امیدواری ایران به توافق هسته‌ای و احیای برجام شده است. این موضوع موجب امیدواری‌ به رونق صنعت خودروسازی به ویژه در قسمت مشارکت با خوردروسازان خارجی می‌شود. اردیبهشت ٩٧ یعنی زمان خروج آمریکا از برجام و تحریم صنعت خودروسازی ایران ، شرکای خارجی قرارداد خود را رها کرده و از کشور خارج شدند. جرایم مادی و معنوی آمریکا دلیل خروج خودروسازان خارجی از ایران بود. شرکت‌هایی مانند رنو، پژو و چینی‌ها قرار داد خود را با اتومبیل سازان ایرانی فسخ کردند زیرا ترسیدند آمریکا آن‌ها را هم تحریم کند.

امروزه امیدواری‌ها به بازگشت خودروسازان خارجی به بازار ایران بیشتر شده زیرا صحبت از احیای برجام و لغو تحریم‌ها قوت گرفته است ولی خودروسازان خارجی دچار تردید شده‌اند که به بازار ایران برگردند یا نه؛ زیرا در دهه 90، در ایران تجربیات مثبتی نداشتند. خودروسازان خارجی از ترس تحریم‌های آمریکا و به دلیل این که ایران یک‌ بار اوایل دهه 90 و بار دوم تابستان 97 تحریم شد از حضور در ایران اجتناب می‌کنند. اکنون حرف و حدیث‌هایی راجع به شروع دوارن جدیدی از مشارکت‌های خودروسازان خارجی با خودروسازان داخلی به گوش می‌رسد زیرا رئیس جمهور جدید آمریکا (بایدن) نسبت به مذاکرات هسته‌ای بی‌میل نیست.

به نظر می‌‌رسد بعضی از شرکت‌های بخش خصوصی قصد دارند به صورت پنهانی شرایط را برای مذاکره با خارجی‌ها آماده کنند تا در صورت لغو تحریم‌ها مذاکرات دوباره آغاز شود. اگرچه به نظر می‌رسد شرکت‌های دولتی هنوز قصدی برای مذاکره با خودروسازان خارجی ندارند و آن‌ها در صورتی به سمت مذاکره با خارجی‌ها می‌روند که برجام احیا و تحریم‌ها لغو شود. شکی نیست که اگر تحریم‌ها لغو شود مشارکت با خودروساز‌ان خارجی آغاز می‌شود اما احتمالا خودروسازان خارجی این بار به شکل متفاوتی به مذاکره با ایران راضی بشوند.

با توجه به این که خارجی‌ها قصد مونتاژکاری در ایران را دارند، در این مورد برخورد‌های متفاوتی از سوی وزارت صنعت، معدن، تجارت و خودروسازان ایرانی وجود دارد: نظریه‌ی اول این است که ایرانی‌ها مونتاژکاری را نپذیرند و تنها در صورت سرمایه‌گذاری مستقیم مذاکره کنند و نظریه‌ی دوم این است که مونتاژکاری را قبول کنند و مذاکره انجام دهند. البته این دو برخورد دارای نتایج مثبت و منفی خواهد بود. کشور‌های خارجی معتقدند تا زمانی که رابطه‌ی ایران و آمریکا پایدار نشود همواره امکان دارد آن‌ها به دلیل تحریم مجبور به ترک ایران بشوند. خارجی‌ها معتقد هستند حتی اگر توافق‌های بین‌المللی معتبر باشد ممکن است به دلایل غیر قابل پیش‌بینی فسخ شود. برجام سندی بین‌المللی بود که پنج کشور غربی به همراه اوباما آن را به امضاء رساندند؛ اما دونالد ترامپ برجام را قراردادی بی‌اعتبار می‌دانست. خودروسازان خارجی در صورت مذاکرات خود با طرف ایرانی احتمالی برای وجود تحریم‌ها قرار خواهند داد. با در نظر گرفتن این احتمال که خارجی‌ها به قصد مونتاژکاری و فروش محصول حاضر به مذاکره با ایران خواهند شد، دو راه جلوی پای وزارت صمت و خودروسازان داخلی وجود دارد: راه اول این که با خارجی‌ها همکاری نکنند و راه دوم این که شرط خارجی‌ها یعنی مونتاژکاری و عدم سرمایه گذاری مستقیم را بپذیرند.

به اعتقاد کارشناسان پذیرش راه اول از سوی خودروسازان و وزارت صمت موجب می‌شود تا روند نزولی صنعت خودروی کشور ادامه پیدا کند و موجب ضرر مشتریان و خودروسازان ایرانی می‌شود. همچنین آن‌ها اعتقاد دارند همکاری با خارجی‌ها جدا از این که مونتاژکاری یا سرمایه‌گذاری مستقیم باشد به نفع مشتریان و خودروسازی است. این کارشناسان اعتقاد دارند که مونتاژکاری قادر است ارزش افزوده ایجاد کند. به طور مثال اگر فولکس واگن راضی شود تا محصولاتش را از ایران مونتاژ کند و بپذیرد ایران صادر کننده‌ی محصولات آن شرکت به بازار‌های دیگر شود این امر موجب پیوستن ایران به زنجیره‌ی جهانی فروش فولکس واگن می‌شود و ایران‌ نیز از محصولات جدید بهره‌مند خواهد شد.

صنعت خودروسازی در ترکیه

کشور ترکیه در حدود 20 سال پیش شرایط را برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی محیا کرد و با توجه به موقعیت جغرافیایی ترکیه شرکت‌های خودروسازی و قطعه‌سازی از این موقعیت استفاده کردند. این حضور باعث شد تا کشور ترکیه به صادر کننده‌ی خودرو و قطعات تبدیل شود و با گذشت سال‌ها صادرات ترکیه به قدری پیشرفت کرد که بیش از 30 میلیارد دلار قطعه صادر کرد و شرکت‌هایی مانند رنو، فیات، فورد و هیوندای به دلیل تسهیلات ویژه‌ای که ترکیه برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته خطوط مونتاژ خود را در این کشور احداث کردند.

از هر ١٠٠ دستگاه خودرویی که در ترکیه تولید می‌شود ٨٣ دستگاه صادر می‌شود. با وجود این که ترکیه مونتاژ کار است و سازنده نیست ولی از بزرگ‌ترین صادر کنندگان در منطقه به شمار می‌رود. در صورت لغو تحریم‌ها و حضور خارجی‌ها در صنعت خودروسازی ایران این کشور می‌تواند همان مسیر ترکیه را طی کند. در دوارن پسابرجام ایران گزینه‌های سرمایه‌گذاری و داخلی‌سازی را جلوی راه خارجی‌ها قرار داد و این امر موجب شد آن‌ها از همکاری با ایران پشیمان بشوند و اگر خودروسازان ایرانی مونتاژکاری را بپذیرند احتمال مشارکت با خودروسازان خارجی بیشتر می‌شود.