مقایسه قدرت نظامی آذربایجان و ایران

به بهانه تنش های اخیر بین ایران و جمهوری آذربایجان، در این مطلب قصد داریم قدرت نظامی آذربایجان و ایران و تجهیزات و تسلیحات آنها را با هم مقایسه کنیم.

در روزهای اخیر تنش‌ها و منازعه بین ایران و آذربایجان افزایش یافته و مقامات باکو نیز اقدامات و اظهارات تحریک‌آمیزی داشتند که البته به نظر می‌رسد این اقدامات و اظهارات ناشی از تحریک کشورهای ثالثی است که دشمنی دیرینه‌ای با ایران دارند. در سال گذشته، درگیری‌هایی بین دو همسایه شمال غربی ایران یعنی ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره باغ رخ داد و حالا پس از گذشت یک سال، دوباره تنش‌هایی در این منطقه به وجود آمده است.

دلیل تنش های میان ایران و آذربایجان

تنش‌های به وجود آمده میان ایران و آذربایجان در روزهای اخیر، سه دلیل داشته است:

1. روابط آذربایجان با اسرائیل و حضور نیروهای رژیم صهیونیستی در این کشور
2. رزمایش نظامی مشترک نیروهای آذربایجانی با همتایان ترکیه‌ای و پاکستانی در فاصله 500 کیلومتری مرز ایران
3. محدودیت‌های آذربایجان برای دسترسی رانندگان کامیون ایرانی به ارمنستان و بازداشت دو راننده ایرانی

مقامات نظامی ایران در واکنش به این اتفاقات گفته‌اند تغییرات ژئوپلتیک در حوالی مرزهای کشور را برنمی‌تابیم. فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران نیز می‌گوید ایران تحمل نمی‌کند که همسایگانش به پناهگاهی امن و پایگاهی برای حضور و فعالیت ضد امنیتی رژیم صهیونیستی تبدیل شوند. حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران هم از حضور جنگنده‌ها و پهپادهای احتمالا اسرائیلی که آذربایجان در نبردهای سال گذشته بر سر منطقه قره باغ از آنها استفاده کرده بود، ابراز نگرانی کرد. وی همچنین اظهار کرد ایران هرگز تهاجمی را آغاز نکرده است، اما در جنگ سال گذشته بر سر قره باغ، تعداد قابل توجهی از تروریست‌های داعش به منطقه فراخوانده شدند که ما واقعا مطمئن نیستیم که آنها منطقه را ترک کرده باشند.

تقریبا یک هفته پیش یعنی درست در روز اول اکتبر، رزمایش نظامی ایران در نزدیکی مرز شمال غربی برگزار شد و قبل از آن نیز تجهیزات نظامی سپاه پاسداران در منطقه مستقر شدند تا به این ترتیب ایران به آذربایجان و تحریک‌کنندگان آنها یعنی ترکیه، اسرائیل و پاکستان هشدار صریحی داده باشد. الهام علی اف،‌ رئیس جمهور آذربایجان نیز از این اقدامات تهران ابراز نگرانی کرده بود. وی در این باره گفت هر کشوری می‌تواند رزمایش نظامی در خاک خود انجام دهد و این حق حاکمیت آنها است؛ اما چرا اکنون و چرا در مرز ما؟

امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در اواخر ماه سپتامبر، ضمن تاکید بر حق تهران برای برگزاری رزمایش و همچنین لزوم همکاری ایران و آذربایجان، در دیدار با سفیر جدید آذربایجان گفت ما حضور و فعالیت رژیم صهیونیستی در کنار مرزهای خود علیه امنیت ملی ایران را تحمل نمی‌کنیم و هرگونه اقدام لازم را در این زمینه انجام خواهیم داد. رزمایش‌های ایران که شامل توپخانه، پهپادها و هلیکوپترهای مختلف می‌شد، پاسخی به رزمایش نظامی مشترک آذربایجان، ترکیه و پاکستان بود که در 12 سپتامبر در باکو آغاز شد. هدف این رزمایش که با نام مانورهای سه برادر 2021 معرفی شد، تقویت بیشتر روابط موجود بین ارتش‌های این سه کشور اعلام شده است.

تورج اتابکی، کارشناس مسائل خاورمیانه و آسیای مرکزی در دانشگاه لیدن هلند می‌گوید ترکیه دومین ارتش بزرگ ناتو را دارد و پاکستان یک قدرت هسته‌ای در منطقه است. وقتی این دو کشور در مانورهای نظامی به جمهوری آذربایجان می‌پیوندند، روسیه و ایران را نگران می‌کنند و تهران نگران است که در حاشیه قرار بگیرد.

چند روز پیش، یک روزنامه ترکی با یکی از نمایندگان پارلمان آذربایجان مصاحبه کرد و از قول او نوشت: «ایران از نقشه ناپدید می‌شود.» برخی از نمایندگان مجلس ایران نیز در واکنش به این ادعا تهدید کردند که کشورمان برای جنگ و تصرف باکو آماده است. این ادعاها به تنش‌های به وجود آمده اضافه کرد و البته این سوال را به وجود آورد که آیا جمهوری آذربایجان در حد و اندازه‌ای هست که بخواهد ایران را از نقشه ناپدید کند؟ به همین بهانه قصد داریم مقایسه مختصری بین قدرت نظامی ایران و آذربایجان داشته باشیم تا ببینیم کدام‌یک از این دو کشور همسایه، نیروهای نظامی و ارتش و همچنین تسلیحات نظامی بیشتر و قدرتمندتری دارد.

قدرت نظامی ایران بیشتر است یا آذربایجان؟

پس از فروپاشی شوروی، نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان با استفاده از جنگ افزارهای باقی مانده از شوروی، در سال 1992 میلادی مجددا احیا شد. نیروهای مسلح آذربایجان شامل سه زیرمجموعه نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی می‌شود. نیروهای گارد ملی، نیروهای داخله و نیروی مرزبانی هم نیروهای وابسته به ارتش این کشور هستند. جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی شوروی، همواره تلاش کرده نیروهای مسلح خود را به ارتشی حرفه‌ای، مجهز و آموزش دیده تبدیل کند. به همین دلیل در سال‌های اخیر علاوه بر تلاش برای نوسازی و توسعه توانمندی ارتش، بودجه نظامی این کشور افزایش قابل توجهی یافته و در کنار آن همکاری با نیروهای نظامی کشورهایی مانند ترکیه، پاکستان و اسرائیل و خرید تسلیحات از آنها در دستور کار ارتش جمهوری آذربایجان قرار گرفته است.

همکاری‌های نظامی و فنی بین آذربایجان با اسرائیل تقریبا سابقه 20 ساله دارد. در سال 2004 میلادی قراردادی بین آذربایجان و اسرائیل برای تهیه تسلیحات اسرائیلی تولید شده در ترکیه به امضا رسید. همچنین در سال 2008 میلادی، توافق‌نامه‌ای بین اسرائیل و آذربایجان امضا شد تا بر اساس آن تولید و تحویل خمپاره‌اندازها و مهمات آنها و همچنین موشک‌ها و سیستم‌های هدایت برای نیروهای نظامی آذربایجان در دستور کار قرار بگیرد.

یک سال بعد یعنی در سال 2009 هم شرکت دفاعی اسرائیلی Elbit Systems یک نمایندگی را در جمهوری آذربایجان افتتاح کرد و در سال 2011 کارخانه‌های مشترک آذربایجان و اسرائیل با نام AZAD Systems Co که در سال 2009 افتتاح شده بودند و 51 درصد آن متعلق به جمهوری آذربایجان است، تولید پهپادهای Orbiter و Aerostar را شروع کردند. خرید تجهیزات نظامی آذربایجان از رژیم صهیونیستی در سال 2012 به بیش از 1.6 میلیارد دلار افزایش پیدا کرد و این رقم در سال 2016 به 6 میلیارد دلار رسید. در همین سال، نخست وزیر نتانیاهو به باکو سفر کرد و توافق‌نامه همکاری در زمینه دفاع و امنیت بین آنها امضا شد و بر اساس آن توافق شد که متخصصان نظامی اسرائیل و پرسنل موساد به طور دائم در آذربایجان حضور داشته باشند.

در بین تجهیزات نظامی تحویل داده شده از سوی رژیم صهیونیستی به باکو، هواپیماهای بدون سرنشین یا پهپادها رتبه اول را به خود اختصاص داده‌اند و نیروهای مسلح آذربایجان کاملا به پهپادهای اسرائیلی مجهز شده‌اند. همچنین در سال گذشته و در جریان جنگ قره باغ، آذربایجان پهپادهای TB2 Bayraktar و مولتی کوپترهای STM Kargu را از ترکیه دریافت کرد. سلاح‌های اسرائیلی Tavor TAR-2، سلاح‌های Uzi، مسلسل‌های سبک Negev، سیستم‌های موشکی ضد تانک Spike و Lahat، سامانه‌های موشکی عملیاتی تاکتیکی Lora، راکت اندازهای Lynx، توپخانه خودران 155 میلی‌متری Atmos-2000، خمپاره‌های خودران 120 میلی‌متری Cardom و Spear MK2-47 از دیگر تسلیحاتی هستند که آذربایجان خریداری کرده است.

علاوه بر این‌ها، اسرائیل رادارهای مدرن، سیستم دفاع هوایی باراک-8، قایق‌های مرزی و ناوچه سبک را به آذربایجان تحویل داده و Elbit Systems، تانک‌های T-72 و T-55 آذربایجانی ساخت روسیه و نفربر زرهی BMP-2 را نوسازی و مدرن‌تر کرده است. می‌توان گفت در طول 5 سال اخیر، اسرائیل 46 درصد تسلیحات جدید را در اختیار آذربایجان قرار داده و همچنین شرکت‌های نظامی اسرائیلی، آموزش‌های ویژه پرسنل ارتش آذربایجان را انجام داده‌اند.

بودجه نظامی جمهوری آذربایجان 5.4 درصد تولید ناخالص ملی این کشور، معادل 2.73 میلیارد دلار است. این کشور 660 هزار و 940 نفر نیروی نظامی فعال، 300 هزار نفر نیروی نظامی رزرو و 3 میلیون نفر نیروی نظامی مردمی قابل استفاده دارد که از این نظر تقریبا قابل مقایسه با نیروهای نظامی ایران نیست.

جمهوری آذربایجان در مجموع حدود 140 هواپیما در اختیار دارد که شامل 5 جنگنده میگ 21، سیزده جنگنده چند منظوره میگ 29، یازده جنگنده تهاجمی سوخو 25 و 75 بالگرد می‌شود، اما در زمینه پهپادها و هواپیماهای بدون سرنشین، این کشور با خرید انواع پهپادها از ترکیه و اسرائیل، نیروی قدرتمندی را دست و پا کرده است. نیروی دریایی آذربایجان نیز تعریف چندانی ندارد و این کشور یک ناوچه کلاس پتیا و چهار زیردریایی در اختیار دارد. همچنین این کشور همسایه، توان هسته‌ای در حوزه نظامی ندارد.

در مجموع، قدرت نظامی آذربایجان در مقایسه با کشورهای منطقه قفقاز جنوبی بیشتر است و این کشور قوی‌ترین ارتش منطقه مذکور را دارد. آذربایجانی‌ها با خرید تسلیحات از اسرائیل و ترکیه، تجهیزات نظامی مدرن و قدرتمندی را در اختیار دارند، اما از نظر کمیت حتی توان نزدیک شدن به ایران را نیز ندارد. نیروهای نظامی ایران، چه در زمینه تعداد نفرات و چه در زمینه تعداد تسلیحات، دست بالاتر را دارد.

ایران چه از نظر بودجه نظامی و چه از نظر قدرت نظامی جزو 25 کشور قدرتمند جهان محسوب می‌شود و رتبه کشور ما با جمهوری آذربایجان اختلاف زیادی دارد. طبق آخرین رتبه‌بندی قدرتمندترین نیروهای نظامی جهان در سال 2021 میلادی که توسط Global Firepower منتشر می‌شود، جمهوری آذربایجان در میان 140 کشور در رتبه 63 جهان قرار گرفته، در حالی که ایران در رتبه چهاردهم این فهرست حضور دارد.

طبق اعلام مراکز ارزیابی کننده بین‌المللی، بودجه نظامی ایران در سال 2019 حدود 17 میلیارد دلار بوده است. یکی از تفاوت‌های قدرت نظامی ایران با آذربایجان، در اتخاذ استراتژی‌ها است. همانطور که اشاره کردیم، جمهوری آذربایجان با خرید تسلیحات از کشورهای دیگر از جمله اسرائیل و ترکیه، نیروهای نظامی خود را تقویت کرده، در حالی که ایران به دلیل تحریم‌ها، سعی کرده روی پای خودش بایستد و تلاش خود را معطوف به تولید و ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت استفاده از دانش متخصصان بومی با هدف طراحی و تولید تسلیحات و تجهیزات روز کرده است. طبق همین رتبه‌بندی گلوبال فایرپاور، ایران حتی از اسرائیل نیز در رتبه بالاتری ایستاده است، اما اختلاف اندکی با ترکیه دارد؛ ترکیه در این فهرست در جایگاه یازدهم و اسرائیل در جایگاه بیستم قرار گرفته‌اند.

جدول مقایسه قدرت نظامی آذربایجان و ایران

در ادامه جدولی از مقایسه قدرت نظامی و فاکتورهای دیگر میان ایران و جمهوری آذربایجان را مشاهده می‌کنید. بیشتر آمار منتشر شده در این جدول از وبسایت معتبر Global Firepower استخراج شده است. بر اساس آمارهایی که در زیر می‌بینید، کشور ما تقریبا در تمام بخش‌ها نسبت به نیروهای نظامی آذربایجان برتری دارد.

کشور	ایران	جمهوری آذربایجان
رتبه نظامی در گلوبال فایرپاور	14	63
کل جمعیت	بیش از 84 میلیون و 923 هزار نفر	بیش از 10 میلیون و 205 هزار نفر
کل نیروهای نظامی در دسترس	بیش از 47 میلیون و 557 هزار نفر	بیش از 5 میلیون و 840 نفر
کل نیروهای آماده برای خدمت	بیش از 39 میلیون و 947 هزار نفر	بیش از 3 میلیون و 750 هزار و 630 نفر
کل پرسنل نظامی	1 میلیون و 925 هزار نفر	440 هزار نفر
کل پرسنل نظامی فعال	525 هزار نفر	125 هزار نفر
کل پرسنل نظامی رزرو	350 هزار نفر	300 هزار نفر
تعداد جت جنگنده	161	12
جت تهاجمی	23	12
هواپیماها	516	145
هواپیماهای ترابری	85	1
هواپیمای سوخت رسان	1	0
هلیکوپترها	111	102
پهپاد (هواپیمای بدون سرنشین)	بیش از 800	بیش از 60
تانک‌ها	3709	1052
وسایل نقلیه زرهی	8500	1450
توپخانه خودران	770	242
توپخانه یدک	2108	307
راکت‌انداز	2475	245
مجموع تجهیزات نیروی دریایی	398	31
حمل کننده هواپیما	0	0
حمل کننده هلیکوپتر	0	0
ناو و ناوچه	15	1
زیردریایی	29	4
قایق تندرو	بیش از 1000	کمتر از 50
کشتی‌های گشتی	20	13
موشک بالستیک	بیش از 1000	کمتر از 10
نیروی کار	بیش از 30 میلیون و 500 هزار نفر	بیش از 4 میلیون و 939 هزار نفر
فرودگاه	319	23
بودجه دفاعی	14 میلیارد و 100 میلیون دلار	2 میلیارد و 735 میلیون دلار

ویدیوی مقایسه قدرت نظامی آذربایجان و ایران