گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
با واکنش‌های شدید ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین، انگیزه کرملین برای اجرای طرح صیانت از اینترنت روسیه قوت گرفته است.
در روز 4 مارس زمانی که کاربران روسی توییتر در تلاش برای دسترسی به این سرویس بودند با معضل مهمی مواجه شدند؛ دسترسی امکان پذیر نبود. به بیان کامل‌تر در شش روز گذشته هر کس که در روسیه کوشیده به توییتر دسترسی پیدا کند، بدون در نظر گرفتن کیفیت اتصال اینترنتی، ناموفق بوده است. نهایتا قطع توییتر علنی شد. اما این تنها جنبه‌ای از طرح صیانت از اینترنت روسیه است که قرار است به زودی به اجرا درآید.
صیانت از اینترنت در روسیه
پیش از این برایتان از احتمال اجرای طراح صیانت از اینترنت در روسیه گفته بودیم و شرایط موجود و نشانه‌های مرتبط را بررسی کرده بودیم.
اما آفلاین شدن چند روزه توییتر در روسیه حکایت از این دارد که دولت روسیه تا چه از بابت نقش رسانه‌های اجتماعی در تقویت گرایشات مخالف جنگ روسیه و اوکراین نگران است. از سویی اقدام روسیه نشانگر پیشرفت فنی این کشور در ایجاد یک «اسپلینترنت» است که می‌تواند به طور موثری این کشور را از زیرساخت اینترنتی سراسر دنیا جدا کند.
این بستر که با احتمال اجرای طرح صیانت از اینترنت روسیه، در دسترس‌تر از هر زمان دیگری است، به دولت این کشور امکان می‌دهد مکالمات را با شدت بیشتری کنترل کرده، مخالفت‌ها را از بین ببرد.
نمونه موفق ایجاد یک فضای انحصاری اینترنتی برای کل کشور بی‌تردید دیوار آتشین چین است که باموفقیت خیره‌کننده‌ای این کشور را از بخش‌های دیگر دنیای دیجیتال جدا کرده است. داگ مادوری از Kentik، یک شرکت نظارت بر اینترنت مستقر در سانفرانسیسکو درباره اقدام برای اجرای طرح صیانت از اینترنت روسیه می‌گوید:
به نظر من آن‌ها می‌خواهند از چین تقلید کنند اما این فرایند برای چین هم اصلا آسان نبود.
چین در طول سال‌ها تعداد زیادی کارشنان فناوری را برای ایجاد نسخه ملی اینترنت خود استخدام و مبالغ هنگفتی را هزینه کرد. بنابر آماری که مرکز بین‌المللی حقوق بشر و توسعه دموکراتیک منتشر کرده است، چین از سال 2001 سالانه 20 میلیارد دلار برای تجهیزات مخابراتی سانسور کننده هزینه کرده است.
فایروال معروف بزرگ چین، حاصل این هزینه‌ها است، فایروالی که هر ذره از ترافیک ورودی به فضای سایبری چین را بررسی کرده و محتوای نامناسب را در لیست مسدودی‌ها قرار می‌دهد. تقلید از رویکرد چین در روسیه چیزی است که مادوری معتقد است ممکن است فراتر از توان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه باشد. مادوری می‌گوید:
بعید میدانم روسیه آن توان مهندسی و آن مبلغ لازم برای سرمایه‌گذاری در این حوزه را که چین صرف کرده در اختیار داشته باشد. کشورهایی هم که تاکنون خواسته‌اند نسخه اینترنت محدود شده چین را داشته باشند، موفق نبوده‌اند. به علاوه پیش از آن که روسیه مانند چین شود، راهکارهایی برای جلوگیری از این شرایط وجود دارد.
آیا اجرای طرح صیانت از اینترنت در روسیه ممکن است؟
حتی اگر فرض کنیم که روسیه قصد دارد طرح صیانت از اینترنت را اجرا کند، باز هم ایجاد موانعی در زیرساخت‌های اینترنتی نسبتا آزاد روسیه که در طول چند دهه شکل گرفته کار ساده‌ای نیست. کنترل اینترنت یک کشور مستلزم دو مولفه اصلی است: جدا کردن کشور از سایر نقاط جهان و سپس قطع دسترسی از درون. مدوری می‌گوید:
موارد زیادی در هر دو طرف ماجرا وجود دارد که گرچه قابل کنترل هستند، اما برای روسیه کار به مراتب سخت‌تر از چین است، چراکه این کشور بعد از سال‌ها تعامل با غرب، کار را با اینترنت نسبتا باز آغاز کرد.
این دقیقا برعکس چین است که از بدو ورود اینترنت، قوانینی برای کنترل و نظارت بر آن اعمال کرد. برای مثال باید به فرمان فوریه 1996 اشاره کرد که کنترل مطلقی را بر فرایند طراحی زیرساخت‌ها و اینترنت ورودی به کشور در جهت جلوگیری از «هر نوع عمل تحریک‌آمیز جهت سرنگونی دولت یا سیستم سوسیالیستی» برقرار کرد.
البته رگولاتوری اینترنت در روسیه Roskomnadzor، می‌تواند از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) در روسیه بخواهد که درخواست‌های دسترسی به تمام وب‌سایت‌هایی که از نظر این سازمان برای روس‌ها مضر است را مسدود کنند.
با وجود این، مشکل این است که روسیه بیش از 3000 ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی دارد که هر یک این دستورات را در شرایط مختلف و با سرعت متفاوتی اجرا می‌کنند. مدوری می‌گوید:
همه این شرکت‌ها بدون یک دستورالعمل مشخص به حال خود رها شده‌اند تا هر یک به روشی که خود انتخاب می‌کند از دستور دولت برای مسدود کردن بی‌بی‌سی یا دیگر موارد اعلام شده تبعیت کنند.
در این شرایط هر یک از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی ممکن است از روش‌های مختلفی برای مسدود کردن دسترسی به وب‌سایت‌هایی استفاده کنند که رگولاتوری روسیه اعلام کرده است. ماریا ژینو از سازمان OONI که در زمینه مطالعه سانسور اینترنتی در سراسر جهان فعال است می‌گوید:
بسته به تاکتیکی که ارائه‌دهندگان خدمات اینترتی اتخاذ می‌کنند، ممکن است فرایند دور زدن محدودیت‌ها آسان یا سخت باشد.
در صورت اجرای طرح صیانت از اینترنت روسیه، ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی در روسیه در زمان تلاش کاربران برای دسترسی به وب‌سایت‌های ممنوعه، اتصالات کاربر را بررسی کرده و آن را در یک حلقه خسته‌کننده از درخواست‌های رد شده به دام می‌اندازند. ماریا ژینو می‌گوید:
با تنظیم مجدد اتصال کاربران، ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی از اتصال کاربران به وب‌سایت یا سرویس مد نظر جلوگیری می‌کنند.
یک روش رایج، اتصالات TLS را متوقف می‌کند که مکانیزم رمزنگاری شده حاکم بر بخش عمده اتصالات اینترنتی است. با این روش می‌توان مانع از دسترسی به برخی وب‌سایت‌های خاص شد.
روش دیگر، ارسال اعلان مسدود بودن دامنه به کاربرانی است که می‌کوشند با دستکاری DNS که در واقع نوعی دفترچه تلفن اینترنتی است، به یک وب‌سایت دسترسی پیدا کنند. در صورتی که یک مروگر نتواند به این دفتر تلفن دسترسی داشته باشد، نمی‌تواند به وب‌سایت دسترسی داشته باشد. گرچه این روش کارآمد است اما نقایصی دارد. ژینو می‌گوید:
وقتی سانسور تا این حد غیرمتمرکز است، نسبت به زمانی که با روشی متمرکز اجرا می‌شود کارآیی کمتری دارد.
روسیه البته گام‌هایی در جهت اصلاح این فرایند برداشته و اخیرا کوشیده تا محدودیت‌ها یا نوارهای سراسری را در همه وب‌سایت‌هایی که نامناسب می‌داند اجرا کند.
بومی‌سازی زیرساخت‌ها
النا اپیفانووا، محقق شورای روابط خارجی آلمان که در حوزه سانسور و زیرساخت‌های اینترنتی روسیه مطالعاتی داشته می‌گوید:
اکوسیستم اینترنت روسیه به‌طور بدی در فضای جهانی تعبیه شده است. ما می‌دانیم که شرکت‌های خارجی زیادی در راه‌اندازی زیرساخت‌های خود، از مخابرات گرفته تا شبکه‌های تحویل داده، دخیل هستند.
در این مورد خاص می‌توان به نوکیا اشاره کرد که طبق گزارش‌ها، سخت‌افزار آن به نام SORM، عملیات گسترده جاسوسی از رسانه‌های اجتماعی روسیه را تامین می‌کند.
روسیه با اطلاع از این شرایط، در تلاش برای جدایی از زیرساخت‌های جهانی اینترنت است تا بتواند کنترل کامل‌تری بر جریان اطلاعات داشته باشد. اپیفانووا می‌گوید:
همه چیز مربوط به اهمیت کنترل اطلاعات است، آن‌ها از اطلاعات می‌ترسند.
با هدف جلوگیری از جریان انتقال اطلاعات، روسیه می‌کوشد تا قابلیت‌های خود را در فناوری‌های خاص توسعه دهد. برای مثال و در سال 2015 و بنابر استراتژی امنیت ملی روسیه، پیش‌بینی‌هایی برای «جایگزینی منطقی واردات» یا تولیدات داخلی یا تغییر سخت‌افزارهای فناوری اطلاعات ساخت کشورهای خارجی در نظر گرفته شد.
این اقدام تلاشی برای کاهش تاثیر تحریم‌ها بود که در نهایت هم منجر به خروج یکی از شرکت‌های خدماتی ارائه‌دهنده زیرساخت اینترنتی از روسیه شد. سیاست ملی‌گرایانه روسیه، جنبه دیگری هم داشت و آن واگذاری بیشتر قدرت به شرکت‌هایی بود که دسترسی به اینترنت را در داخل مرزهای این کشور تامین می‌کنند.
البته این استراتژی هنوز کاملا جواب نداده و روسیه همچنان برای تامین بخش‌های مهمی از اینترنت خود به شرکت‌های بین‌المللی متکی است.
RuNet چیست؟
حمایت از تولیدات داخلی در زمینه سخت‌افزاری تنها گامی نیست که روس‌ها برای دیوارکشی دور اینترنت خود برداشته‌اند. در ماه مه 2019، رئیس جمهور پوتین، طرح RuNet یا شبکه اینترنت داخلی و مستقل از سراسر دنیا را به عنوان بخشی از قانون اینترنت داخلی لازم‌الاجرا اعلام کرد.
RuNet سه رکن اساسی دارد: اول شامل نصب سخت‌افزارهای جاسوسی در شبکه‌های اینترنتی شرکت‌ها است که به دولت اجازه می‌دهد هر اتفاق آنلاینی را نظارت کند؛ دوم به مقامات اجازه می‌دهد تا کنترل اینترنت را به حالت متمرکز درآورند و سوم یک DNS ملی ایجاد می‌کند که به معنای یک نسخه بومی‌شده اینترنت جهانی در داخل مرزهای روسیه است، دقیقا مشابه با چیزی که در چین و تا حدی در ایران با طرح شبکه ملی اطلاعات اجرا شده است.
در تاریخ 24 دسامبر 2019، روسیه اعلام کرد که بدون نیاز به اتصال به اینترنت جهانی و با تکیه به 10 نقطه اصلی مبادله اینترنتی در روسیه، جدایی از اینترنت جهانی را با موفقیت آزمایش کرده است. البته درباره این ادعای روسیه و صحت، دقت و دامنه اجرای آزمایش تردید‌هایی وجود دارد چراکه روس‌ها اطلاعات دقیقی در این باره منتشر نکرده‌اند.
با وجود این همه، نشانه‌ها حاکی از پیشرفت در زمینه اجرای طرح صیانت از اینترنت در روسیه است. در مارس 2021، Roskomnadzor اعلام کرد که توییتر را به علت انتشار محتوایی که مصرف مواد مخدر، استفاده جنسی از کودکان و خودکشی را تشویق می‌کند، مسدود می‌کند.
در کمال تعجب این اقدام موفقیت‌آمیز بود و به جای اینکه از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی برای مسدودسازی موقت توییتر درخواست شود، از روش جدیدی به نام TSPU استفاده شد.
این روش تا آنجا که ناظران بین‌المللی گفته‌اند ازجعبه‌های بازرسی بسته عمیق استفاده می‌کند که ترافیک اینترنت را برای همه یو آر ال های مرتبط و موجود در لیست ممنوعیت‌ها نظارت می‌کند و نهایتا تمام بسته‌های حاوی درخواست دسترسی به آن‌ها را مسدود می‌کند. به عبارت ساده‌تر وقتی بخواهید از سایتی بازدید کنید که دولت روسیه نمی‌خواهد، به هیچ وجه نمی‌توانید به آن دسترسی پیدا کنید.
تنها یک مشکل در مسدودسازی توییتر در مارس 2021 پدید آمد و آن اینکه کدگذاری به دقت انجام نشده بود بدین شرح که مطابق فرایند مسدودسازی همه درخواست‌های مربوط به توییتر و سایت‌های مرتبط با آن ممنوع شده بود، اما هر سایتی که در هر بخشی از URL خود t.co داشت (یک URL کوتاه شده که توسط توییتر استفاده می‌شود) هم مسدود شد. حتی وب‌سایت‌هایی با دامنه .com هم گرفتار محدودیت شدند.
البته از آن زمان همه چیز پیشرفت کرده است و تلاش آخر روس‌ها برای محدود کردن دسترسی به توییتر که توسط OONI در روزهای بین 26 فوریه و 4 مارس شناسایی شد کاملا موفقیت‌آمیز بوده و از آن زمان توییتر در روسیه آفلاین است. چنین موفقیت‌هایی حاکی از آن است که روسیه به سمت اینترنت دلخواه خود در حرکت است. ژینو می‌گوید:
این طبیعتا بسیار نگران‌کننده است. اساسا سانسور در روسیه همیشه غیرمتمرکز بوده و کنترل متمرکز یک سرویس خاص تنها در سال گذشته رخ داده است.
این اقدام حاکی از این است که روسیه می‌تواند به سمت رویکردی همه‌جانبه مانند چین برای سانسور اینترنت حرکت کند. ژینو ادامه می‌دهد:
در نتیجه اجرای سانسور اینترنت بسیار کامل‌تر و کارآمدتر خواهد بود.
او همچنین اضافه می‌کند که در چنین سیستمی، دور زدن محدودیت‌ها برای همه روس‌ها دشوار خواهد بود. افزودن کشور سوم، بعد از چین و کره شمالی به فهرست کشورهایی که فضای آنلاین را شدیدا کنترل می‌کنند، می‌تواند تاثیرات مخرب بالقوه‌ای به همراه داشته باشد و کشورهای دیگری را هم تشویق کند که به این اقدام روی بیاورند.
