آلمان ممکن است سامانه پدافندی IRIS-T SLM را به اوکراین تحویل دهد (بروزرسانی)

آلمان اخیرا حمایت خود از اوکراین را افزایش داده و حال مشغول بررسی ارسال سامانه پدافند IRIS-T SLM است که در ادامه به معرفی‌ آن می‌پردازیم.

با شروع تجاوز نظامی روسیه به خاک اوکراین، کشورهای غربی شروع به ارسال تسلیحات متنوعی به اوکراین کردند که در ابتدا به انوع پهپاد، سلاح‌های انفرادی و سبک نظیر راکت انداز ضد زره، موشک ضد تانک و ضد هوایی، انواع تفنگ شامل تیربار، تهاجمی، دوربین‌دار و همچنین کمک‌های غیرمرگبار شامل جیره غذایی، بسته‌ کمک‌های اولیه، جلیقه و کلاه ضد گلوله محدود بود. با گذر زمان تسلیحات سنگین همچون هویتزرهای خودکشش و کششی، تانک، نفربر، خودروی رزمی پیاده نظام، امرپ، خودروی نظامی، هلیکوپتر و… نیز به لیست ارسال افزوده شد.

در این بین آلمان نیز که قصد ارسال 7 سامانه هویتزر خودکشش PzH 2000 و 50 سامانه پدافند هوایی خودکشش گپارد را به اوکراین دارد، اخیرا اعلام کرد مشغول بررسی شرایط و امکان ارسال سامانه پدافند هوایی موشکی IRIS-T SLM است که در صورت تایید و انجام این انتقال، آسمان اوکراین به قتل‌گاه هواگردهای روسی اعم از جنگنده‌های پرسرعت تا هلیکوپترها و پهپادهای کم سرعت‌تر تبدیل می‌شود. علاوه بر این سامانه مذکور نقش ضد موشک را نیز ایفا کرده و می‌تواند با موشک‌های کروز نیز به خوبی درگیر و مانع اصابت آن‌ها شود. گرچه این سامانه برای مقابله با موشک‌های بالستیک طراحی نشده و مشخص نیست چه عملکردی در برابر آن‌ها داشته باشد.

پدافند IRIS-T SL توسط کمپانی هوافضا و دفاعی آلمانی دیل دیفنس (Diehl Defence) طراحی و در اصل سامانه‌ای برای استفاده و شلیک موشک هوا به هوای کوتاه برد IRIS-T از پرتابگر متحرک زمین پایه است. 3 نمونه از این سامانه با نام‌های IRIS-T SLM ،IRIS-T SLS و IRIS-T SLX طراحی و تولید شده که به ترتیب کوتاه برد، میان برد و دوربرد بوده و همگی از موشک IRIS-T ساخت خود دیل استفاده می‌کنند. در نسخه کوتاه برد موشک مورد استفاده عینا مشابه نمونه هوا به هوا است، اما در دو مدل دیگر موشک دستخوش تغییرات شده است.

موشک هوا به هوای IRIS-T در سال 2005 وارد خدمت در نیروی هوایی آلمان شد و یکی از بهترین‌‌ها در کلاس خود است. نیروی هوایی آلمان وقتی متوجه توانمندی بالای این موشک شد، تصمیم گرفت تا نمونه زمین پرتاب آن را نیز به خدمت بگیرد و اینگونه شد که دیل دیفنس نخستین نمونه‌های IRIS-T SL را در دو مدل کوتاه برد و میان برد را تا 2014 آماده و آزمایش‌های ارزیابی آن‌ها را تا سال 2015 به اتمام رساند. حال آلمان قصد دارد آن‌ را به عنوان مکملی در کنار سامانه پاتریوت (Patriot) مدل MIM-104F PAC-3 MSE به خدمت بگیرد.

موشک IRIS-T در نسخه هوا به هوا بیش از 25 کیلومتر برد دارد و تا 20 کیلومتر بالا می‌رود. اما هنگامی که از سامانه IRIS-T SLS شلیک می‌شود، بردش تقریبا نصف و به 12 کیلومتر کاهش می‌یابد و تا 8 کیلومتر اوج می‌گیرد. زیرا بر خلاف حالت شلیک از هواپیما، در حالت زمین پرتاب موشک فاقد سرعت و ارتفاع اولیه است و از این رو بخشی از رانش تولید شده توسط موتور راکتی سوخت جامد آن صرف سرعت گرفتن و اوج گیری می‌شود. با این حال سرعت موشک در هر دو حالت بیش از 3 ماخ است که به هر هدف پرسرعتی می‌رسد.

دو نمونه پرتابگر برای نسخه کوتاه برد توسعه یافته که نمونه اول یک خودروی زرهی شنی دار چندمنظوره BvS 10 ساخت انگلیس است که 4 موشک را روی یک واگن به دنبال خود می‌کشد. در این مدل موشک‌ها هنگام استقرار و آماده شدن برای شلیک به حالت عمودی می‌روند. بالای کشنده یک رادار کوچک باند X مدل Giraffe 1X ساخت کمپانی سوئدی ساب قرار دارد که 3 بعدی بوده و 75 کیلومتر برد دارد. این رادار آرایه فازی فعال که چرخش 360 درجه دارد، محیط را پیوسته پویش می‌کند و به قابلیت تشخیص دوست از دشمن مجهز است.

در صورتی که رادار هدفی را کشف و مشخص شود دشمن است، اطلاعات آن نظیر سرعت،‌ موقعیت و فاصله هدف را برای موشک ارسال می‌کند. این موشک پس از شلیک با کمک سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای به سمت هواگرد مورد نظر پرواز و پس از آنکه هدف در دید سنسور تصویرساز فروسرخ موجود در دماغه‌اش قرار گرفت، روی آن قفل کرده و به سمتش می‌رود. سنسور با استفاده از حرارت هواگرد، تصویری ازش ایجاد و بدین ترتیب آن را می‌بیند؛ این موضوع سبب می‌شود موشک مقاومت بسیار بالایی مقابل هدف کاذب فلیر (شراره) داشته باشد.

موشک انعطاف پذیری خود را مدیون دو قابلیت قفل پس از شلیک و همه جهت بودن جستجوگر خود است که ضمن برطرف کردن نیاز به قفل روی هدف پیش از شلیک، می‌تواند از هر زاویه‌ای هواگرد مورد نظر را تشخیص داده و روی آن قفل کند تا به آن نزدیک شود. در برخی موشک‌های هوا به هوا با هدایت حرارتی، موشک تنها از پشت روی حرارت موتور قفل می‌کند. در حالی که IRIS-T از هر زاویه این کار را انجام می‌دهد. موشک پس از شلیک اطلاعات هدف را از طریق سیستم پیوند داده (دیتا لینک) دریافت و با رفتن به سمتش روی آن قفل می‌کند.

دیگر نمونه‌ای که از IRIS-T SLS طراحی شد، IRIS-T SLS Mk III نام دارد و یک خودروی 6 چرخ Eagle V است که در بخش پشتی خود یک پرتابر با ظرفیت 4 موشک دارد،‌ با این تفاوت که موشک‌ها با زاویه قرار دارند و در صورتی که نوک موشک رو به هدف باشد، می‌توان پیش از شلیک نیز موشک را روی آن‌ها قفل کرد. مجددا در این مدل از رادار Giraffe 1X استفاده شده که البته امکان استفاده از رادار آرایه فازی فعال باند X و 3 بعدی Hensoldt Spexer نیز وجود دارد که در این مدل آنتن دارای 3 وجه و هر وجه 2 دیش آرایه فازی دارد.

در این حالت رادار چرخش ندارد اما چینش پنل‌ها پوشش 360 درجه فراهم می‌کند. آنتن سیستم تشخیص دوست از دشمن بالای آنتن رادار قرار داشته و دائما می‌چرخد. این سامانه نیز قابلیت شلیک هنگام حرکت را دارد که سبب افزایش بقاپذیری و همچنین توانمندی آن در درگیری با اهداف می‌شود. دو نسخه سامانه IRIS-T SLS قابلیت یکپارچه سازی با شبکه پدافند هوایی و بهره بردن از رادارهای دوربرد را نیز دارند. موشک‌ها نیز همچون نسخه قبلی به لطف سیستم پیوند داده این قابلیت را دارند تا توسط دیگر نیروهای خودی نیز هدایت شوند.

و اما نسخه‌ای که اعلام شده آلمان احتمالا ارسال کند IRIS-T SLM است که نمونه میان برد می‌باشد. در این مدل موشک دستخوش تغییر شده اما همچنان جستجوگر تصویرساز فروسرخ دارد که پس از نزدیک شدن موشک به هدف، جستجوگر به صورت مستقل روی آن قفل و به روش آشیانه یابی فروسرخ که روشی غیرفعال است، هدایت می‌شود. در این مدل پرتابگر چرخدار بوده و 4 الی 8 لوله پرتاب برای شلیک عمودی موشک‌ها دارد. خودروی پرتابگر 8 چرخ متحرک بوده که آنتن مربوط به دریافت اطلاعات جهت انتقال به موشک نیز روی قرار دارد.

موشک پس از دریافت اطلاعات هدف از رادار اصلی و یا دیگر رادارها و سامانه‌های خودی که از طریق پیوند داده اطلاعات را برایش می‌فرستند، همچون نسخه SLS به لطف پرتاب عمودی به صورت 360 درجه شلیک و با کمک سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای به نزدیکی هدف می‌رود تا به برد لازم برای قفل روی آن برسد. در این بین به طور مستمر اطلاعات هدف را از سامانه‌های خودی دریافت می‌کند تا در مسیر درست بماند. پس از آنکه موشک به نزدیکی هدف رسید، جستجوگر روی آن قفل و موشک در فاز پایانی حمله به این روش هدایت می‌شود.

در IRIS-T SLM از موتور قدرتمندتری استفاده شده که برد و ارتفاع پرواز را به ترتیب به 40 و 20 کیلومتر افزایش داده و سرعت موشک نیز حداقل 3 ماخ است. همچون موشک IRIS-T که روی جنگنده و IRIS-T SLS استفاده می‌شود، در مدل SLM نیز برای تغییر جهت علاوه بر سطوح کنترلی متحرک، موتور دارای تراست وکتورینگ (خروجی متغیر) بوده که با تغییر جهت مسیر گازهای خروجی، سبب افزایش چشمگیر چالاکی و توان مانور موشک شده و آن را قادر می‌سازد مانورهایی با فشار گرانی 60G انجام دهد که بسیار بیشتر از توان مانور جنگنده است.

در IRIS-T SLM رادار روی یک خودروی 8 چرخ متحرک مشابه پرتابگر سوار است. این رادار آرایه فازی فعال که در باند C عمل کرده و چرخش 360 درجه دارد، مدل TRML-4D ساخت HENSOLDT است که راداری 4 بعدی محسوب می‌شود؛ بدان معنا که علاوه بر اندازه گیری سرعت، فاصله، جهت و مختصات 3 بعدی هدف، مشخصات داپلر آن را نیز بدست آورده که در تشخیص و نظارت هوایی بسیار موثر است. این رادار که با فناوری نوین گالیوم نیترید ساخته شده، همچنین قابلیت تشخیص دوست از دشمن و کشف اخلال و جنگ الکترونیک دارد.

حداکثر برد رادار 250 کیلومتر است و یک جنگنده مدرن را از فاصله 120 و موشک فراصوت را از فاصله 60 کیلومتری کشف می‌کند. ارتفاع تحت پوشش آن تا 30 کیلومتر از سطح زمین است و می‌تواند بیش از 1500 هدف را به طور همزمان شناسایی کند. بازه دمای کاری آن نیز منفی 40 تا مثبت 71 درجه سلسیوس است و از آن جا که توان تشخیص و تمایز بسیار بالایی دارد، می‌تواند در همه شرایط آب و هوایی به خصوص در حالات بد جوی، اهداف را کشف و تعقیب کند. همچنین می‌تواند مهمات شلیک شده را تعقیب و صحت اصابت را تایید کند.

یک آتشبار این سامانه حداقل 3 خودروی پرتابگر و بارگذار مجدد به همراه یک رادار و یک خودروی فرماندهی و کنترل آتش (TOC) دارد که ضمن دریافت اطلاعات از رادار اصلی و دیگر نیروهای خودی، اهداف را برای درگیری به ترتیب اولویت دسته بندی و با آن‌ها درگیر می‌شود. علاوه بر رادار TRML-4D که قابلیت تعقیب همزمان 180 هدف را دارد، می‌توان از رادارهای دیگر نیز به عنوان رادار اصلی استفاده کرد که به خریدار بستگی دارد. برای مثال این سامانه با رادار Saab Giraffe AMB که 100 کیلومتر برد دارد و در باند C کار می‌کند نیز آزمایش شد.

در حال حاضر دیل دیفنس با همکاری کمپانی آلمانی HENSOLDT که رادارهای مورد استفاده در دو سامانه IRIS-T SLS و IRIS-T SLM را ساخته، مشغول کار روی نسخه دوربرد این سامانه موسوم به IRIS-T SLX هستند که مجددا موتور قدرتمندتری داشته و برد موشک به 80 کیلومتر و ارتفاع پرواز آن به 30 کیلومتر افزایش می‌یابد. این موشک نیز که حداقل 3 ماخ سرعت دارد، بر خلاف دو نمونه دیگر دارای جستجوگر راداری دو حالته است که به طور همزمان در حالت فعال و نیمه فعال کار کرده و احتمالا رادار دماغه آن توسط HENSOLDT ساخته می‌شود.

این موشک نیز از پرتابگر 4/8 عددی به صورت عمودی شلیک و مجددا شاهد استفاده از سطوح کنترلی متحرک در کنار خروجی متغیر خواهیم بود. هدایت موشک تا رسیدن به نزدیکی هدف نیز با سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای و همچنین هدایت توسط دیگر نیروهای خودی با کمک سیستم پیوند داده صورت می‌گیرد. این موشک نیز همچون دو عضو دیگر خانواده IRIS-T SL می‌تواند با انواع هواگرد با و بدون سرنشین، موشک موشک کروز مانند نمونه ضد تششع (ضد رادار)، راکت و حتی پهپادهای کوچک و مهمات نیز درگیر شود.

سامانه پدافند هوایی زمین پایه موسوم به GBAD نیز محصولی از دیل دیفنس است که 3 نمونه IRIS-T SL را به صورت یکپارچه با یکدیگر به کار برده و یک چتر پدافندی چند لایه ایجاد می‌کند که قادر است با هر نوع هدف پرنده در فاصله کوتاه تا دور،‌ چه در ارتفاع پست و چه در ارتفاع بالا باشند درگیر شود. در حال حاضر مصر تنها کشوری است که GBAD را خریداری کرده و سفارشش شامل 10 پرتابگر IRIS-T SLX و 7 پرتابگر IRIS-T SLM در کنار 6 پرتابگر IRIS-T SLS است که در نیمه دوم سال 2021 نخستین پرتابگرهای IRIS-T SLM را دریافت کرد.

دیگر کشورها نسخه‌های IRIS-T SLS/M را برگزیده‌ و اوکراین نیز قصد خرید 10 سامانه میان برد داشت که البته ساخت آن‌ها برای این کشور 3 الی 4 سال زمان می‌خواهد. تنها راهی که آلمان می‌تواند پدافند را به موقع به اوکراین برساند این است که کشورهای سفارش دهنده نظیر مصر را متقاعد کند که اجازه دهند سامانه‌های تولیدی برای آن‌ها به اوکراین منتقل شود. البته خود آلمان نیز قصد به خدمت گیری آن را دارد و چندین پرتابگر در حال ساخت برای ارتش این کشور هستند. سوئد نیز کاربر آن است که البته دارایی این کشور نسخه SLS است.

باید در نظر داشت که در این صورت نیز اوکراینی‌ها مدتی را برای آموزش کار با این سامانه نیاز دارند. به تازگی وزیر دفاع اوکراین اظهار داشت جنگ تا پایان 2022 ادامه دارد و بنابر تخمین روزنامه آلمانی بیلد که خود خبر احتمال ارسال سامانه مذکور به اوکراین را منتشر کرد، نخستین تحویل این سامانه به کی‌یف در ماه نوامبر (یازدهمین ماه میلادی) صورت می‌گیرد که به نظر کافی نیست. باید صبر کرد و دید برلین در نهایت چه تصمیمی می‌گیرد و آیا صرفا برای خودنمایی این خبر را اعلام کرده و یا نمونه‌های ساخته شده برای خود یا مصر را به اوکراین می‌دهد.

بروزرسانی

به گفته وزیر دفاع اوکراین، نخستین آتشبار از این سامانه تحویل داده شد.