آمریکا سامانه پدافندی NASAMS را برای اوکراین خریداری کرده است

ایالات متحده آمریکا سامانه پدافند هوایی NASAMS را برای اوکراین خریداری کرده که در ادامه به طور کامل با آن آشنا خوهیم شد.

سامانه پدافند هوایی NASAMS از جمله تسلیحاتی بود که از همان هفته‌های اول نبرد احتمال داده می‌شد در صورت طولانی‌تر شدن درگیری‌ها، دیر یا زود پایش به جنگ باز می‌شود. حال ایالات متحده آمریکا که اصلی‌ترین پشتیبان اوکراین محسوب می‌شود، رسما اعلام نمود که سامانه مذکور را برای آن‌ها خریداری کرده و به زودی تحویلشان می‌دهد. این اقدام در راستای تقویت توان دفاع هوایی اوکراین در برابر جنگنده‌ها، پهپادها، هلیکوپترها و همچنین موشک‌های کروز است.

ناسمز توسط کمپانی هوافضا و دفاعی نروژی کونگزبرگ (Kongsberg) طراحی و با همکاری کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی ریتیان (Raytheon) که بزرگ‌ترین سازنده موشک در دنیا است، تولید می‌شود. نامش کوتاه شده عبارت “Norwegian Advanced Surface to Air Missile System” به معنی «سامانه موشکی پیشرفته سطح به هوای نروژی» است. البته در نسخه صادراتی واژه “Norwegian” به معنی «نروژی» با “National” به معنای «ملی» جایگزین شده است.

پروژه ناسمز در دهه 1990 به درخواست نیروی هوایی نروژ توسط کونگزبرگ و ریتیان آغاز و نسل اولش در 1998 وارد خدمت شد. در دهه بعد نمونه ارتقا یافته آن یعنی NASAMS 2 توسعه یافت که از 2006 وارد خدمت در نروژ و سپس فنلاند، هلند، شیلی، اسپانیا، عمان، اندونزی و یک کشور نامشخص شد. جدیدترین مدل نیز NASAMS 3 است که نروژ و لیتوانی آن در خدمت دارند و استرالیا، مجارستان و قطر نیز به زودی تحویل می‌گیرند. هند نیز خریداری احتمالی آن است.

آمریکا نیز پس از حملات 11 سپتامبر برای محافظت از ساختمان‌های مهم خصوصا در واشنگتن از ناسمز استفاده می‌کند. با این حال بر اساس اخبار این سامانه را برای اوکراین خریداری کرده و گویا قرار نیست از موجودی خود برای آن‌ها بفرستد. پیش از این پارلمان نروژ طرح انتقال این سامانه به اوکراین را مطرح کرده بود، گرچه اعلام نشده آمریکا از کجا سامانه‌ها را خریداری کرده است. پیشتر گزارش‌هایی از آغاز آموزش خدمه اوکراینی برای کار با این سامانه نیز منتشر شده بود.

این سامانه نروژی – آمریکایی می‌تواند خودکشش باشد؛ یعنی اجزایش شامل رادار و پرتابگر نیز مانند واحد فرماندهی روی خودرو سوار و توان جابجایی داشته باشند. همچنین می‌توان به عنوان یک سامانه کششی، اجزای مربوطه را روی شاسی چرخدار ولی فاقد موتور سوار و توسط خودرو کشیده تا منتقل شوند. حالت دیگر غیر متحرک است که در این وضعیت پرتابگر بدون چرخ بوده و برای محافظت دائم از یک منطقه خاص و با اهمیت به طور ثابت آن جا مستقر می‌شوند.

چشم اصلی NASAMS رادار آرایه فازی باند X و 3 بعدی AN/MPQ-64 Sentinel است که همزمان با توسعه این سامانه پدافندی، در سال 1997 توسط ریتیان ساخته شد. آنتن رادار دارای چرخش 360 درجه با سرعت 30 دور در دقیقه است. بیشینه برد آن 75 کیلومتر است و علاوه بر جستجو و کشف اهداف، آن‌ها را شناسایی، دسته بندی و به طور همزمان بیش از 50 هدف تعقیب می‌کند، ضمن اینکه خطر را اطلاع می‌دهد. تمامی این مراحل به صورت خودکار انجام می‌شوند.

رادار تمامی اهداف هوایی شامل هواپیماها به خصوص جنگنده‌ها، هلیکوپترها، پهپادها و موشک‌های کروز را از ارتفاع فوق پست تا بالا کشف، شناسایی و دسته بندی می‌کند و همچنین جهت، فاصله، سرعت و ارتفاعش را گزارش می‌دهد. رادار قابلیت تشخیص دوست از دشمن (IFF) داشته و در برابر جنگ الکترونیک و اخلالگری مقاومت بسیار بالایی دارد. همچنین طوری کار می‌کند تا محل اختفای خود را لو نداده و مانع هدف قرار گرفته شدن خود توسط موشک ضد رادار شود.

آنتن رادار از زاویه منفی 10 تا مثبت 55 درجه در راستای محور عمود حرکت کرده تا دامنه دید را افزایش دهد. رادار شاسی چرخدار دارد تا بتوان آن را کشیده و جابجا کرد. البته به لطف وزن کم و مصرف برق پایینی که دارد می‌توان آن را روی یک خودروی نظامی 4 چرخ سوار و با ژنراتوری که کنارش نصب می‌شود، انرژی الکتریکی مورد نیازش را تامین و یک رادار کاملا خودکشش داشت. تاکنون بیش از 300 رادار سنتینل برای سامانه‌های پدافندی متنوع ساخته و مستقر شده‌اند.

سامانه NASAMS همچنین دارای یک سیستم مدیریت نبرد توزیع شده با قابلیت فرماندهی، کنترل، ارتباطی، کامپیوتری و اطلاعاتی (C4I) به نام FDC است که توسط طرف نروژی ساخته شد. این واحد فرماندهی و مدیریت نبرد اطلاعات را از رادار دریافت می‌کند و به لطف ماهیت توزیع شده و شبکه‌ای خود، سبب بهبود توانمندی سامانه می‌شود. منظور از توزیع شده و شبکه در این است که از سنسورها و رادارهای متعدد تشکیل شده که از طریق یک شبکه به یکدیگر وصل هستند.

پس از شناسایی اهداف و اولویت بندی آن‌ها، واحد فرماندهی یکی از پرتابگرهای خود را برای شلیک موشک به سمت هدف مشخص می‌کند. پرتابگر NASAMS دارای چرخش 360 درجه با 6 لوله پرتاب است و می‌تواند ثابت یا خودکشش باشد. سامانه پذیرای موشک‌های زمین به هوا است که در اصل نمونه‌ای تغییر یافته از موشک‌های هوا به هوا هستند. سامانه ناسمز 1 نسخه سطح پرتاب موشک‌های AIM-120B آمرام (AMRAAM) موسوم به SLAMRAAM را شلیک می‌کند.

آمرام B هنگام شلیک از جنگنده تا 75 کیلومتر برد دارد، اما هنگام شلیک از سامانه پدافندی به دلیل نداشتن سرعت و ارتفاع اولیه بایستی مقدار زیادی از انرژی خود را صرف اوج گیری و سرعت گرفتن کند که این امر منجر به کاهش برد آن به 25 کیلومتر (یک سوم حالت هوا به هوا) و قابلیت رسیدن به ارتفاع 10 تا 11 کیلومتر می‌شود. با توجه به این موضوع NASAMS 1 یک سامانه پدافندی میان برد است که البته توان درگیری با اهداف پرنده گوناگون در برد نزدیک را نیز دارد.

موشک پس از دریافت اطلاعات و موقعیت هدف، به سمت آن شلیک شده و به با کمک سیستم هدایت داخلی خود پرواز می‌کند. پس از رسیدن به نزدیکی هدف نیز با راداری که در دماغه خود دارد روی آن قفل کرده و به روش هدایت راداری فعال به سویش می‌رود. البته با توجه به برد 25 کیلومتری موشک در حالت زمین به هوا می‌توان رادار موشک را پیش از شلیک روی هدف قفل و سپس شلیک کرد که سبب کاهش احتمال خطا رفتن یا منحرف شدن موشک به هر دلیل می‌شود.

سرعت آمرام به 4 ماخ (در شرایط SI استاندارد بیش از 4.6 ماخ) رسیده و از موتور راکتی سوخت جامد بهره می‌برد. این موشک در برابر جنگ الکترونیک مقاومت دارد و برای تغیر جهت خود هنگام پرواز به سطوح کنترلی متحرک مجهز است. جستجوگر راداری این موشک توان بسیار بالایی در تشخیص هدف اصلی از هدف کاذب یا همان پادکار چف دارد که از رشته‌های آلومنیومی تشکیل شده و با ایجاد یک توده فلزی در هوا سعی می‌کند رادار موشک را فریب داده و منحرفش کند.

مدل NASAMS 2 شامل مجموعه‌ای از ارتقاها در این سامانه بود که برجسته‌ترین آن‌ها افزوده شدن لینک 16 است که یک شبکه رمزنگاری شده و امن ارتباطی نظامی ناتو محسوب شده و نیروهای خودی با استفاده از آن اطلاعات را به صورت آنی و در لحظه با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و به ناسمز امکان شرکت در نبرد شبکه محور و عملکرد هماهنگ با دیگر سامانه‌های پدافندی و نیروهای خودی را می‌داد. از این رو یک واحد کنترل تاکتیکی نیز به اجزای سامانه افزوده شده است.

رادار سامانه نیز به مدل AN/MPQ-64F1 با برد 120 کیلومتر و قابلیت تعقیب همزمان بیش از 60 هدف ارتقا یافته است. علاوه بر این یک سیستم الکترواپتیکال جهت کشف اهداف به روش غیرفعال نیز به مجموعه آن اضافه شده است. منظور از غیرفعال این است که سامانه امواجی از خود نشر نداده و تنها امواج نشر داده شده از هدف را دریافت می‌کند. این موضوع سبب می‌شود جنگ الکترونیک کوچکترین اثری روی آن نداشته و ضمنا سبب لو رفتن محل اختفای پدافند نشود.

این سیستم مدل MSP500 ساخت کمپانی هوافضا و دفاعی آلمانی راین متال (Rheinmetall) است و یک برجک پایدار شده روی یک خودروی بنز کلاس G دارد که پذیرای دوربین تلویزیونی با بزرگنمایی و تصویرساز فروسرخ به منظور کشف اهداف در شب و از بین مه، دود و غبار توسط حرارت آن‌ها است. برجک که 360 درجه می‌چرخد، به صورت خودکار اهداف را کشف، شناسایی، دسته‌بندی و تعقیب می‌کند. همچنین دارای سیستم هدایت ماهواره‌ای GPS و قطب نما است.

سامانه NASAMS 2 می‌تواند با استفاده رادار یا سامانه MSP500 به انجام عملیات بپردازد اما برای افزایش دقت از هر دو سنسور به طور همزمان با روش ادغام اطلاعات استفاده می‌کند. استفاده از سنسور الکترواپتیکال که به تصویرساز فروسرخ مجهز است، برای درگیری با اهداف پنهانکار و رادارگریز که سطح مقطع راداری کمی دارند بسیار مناسب است. همچنین هواگرد هدف متوجه قفل سامانه روی خود و تعقیب شدنش نمی‌شود که این موضوع عاملی برای غافلگیری آن است.

در نسل دوم ناسمز علاوه بر استفاده از فیبر نوری، کابل یا خط ارتباطی دیجیتال، امکان ارتباط بین اجزای آن به صورت بی‌سیم از طریق شبکه امن و رمزنگاری شده با روش‌های مختلف خصوصا به واسطه سیستم لینک 16 نیز میسر شده است. این سامانه ماژولار و با معماری باز است که ارتقاپذیری و بهسازی بالایی دارد. همه اجزایش خصوصا سیستم کنترل و مدیریت آتش از نظر نرم افزاری و سخت افزاری ارتقا یافته و به قطب نما و GPS مجهز شدند تا موقعیتشان را سریعا پیدا کنند.

سامانه NASAMS 3 نیز از رادار AN/MPQ-64F1 و سیستم MSP500 استفاده کرده، اما کامپیوتر کنترل آتش آن ارتقا سنگینی یافته و موشک‌ کوتاه برد نیز شلیک می‌کند. در اکتبر 2021 ریتیان رادار دوربردتر جدید GhostEye MR با قابلیت IFF و چرخش 360 درجه را برایش معرفی کرد که آرایه فازی فعال است؛ این ویژگی مقاومت در برابر جنگ الکترونیک را افزایش می‌هد. این رادار در باند S کار کرده و با فناوری گالیم نیترید ساخته شد که عامل افزایش توان و کاهش مصرف است.

ناسمز 2 امکان شلیک نسخه زمین پرتاب از موشک AIM-120C-5 و AIM-120C-7 را دریافت کرده که تا 15 کیلومتر اوج می‌گیرند. C-5 در حالت هوا به هوا 105 و در حالت سطح به هوا 35 کیلومتر برد داشته و مدل C-7 نیز به ترتیب در حالت هوا به هوا و زمین به هوا بردش 120 و 40 کیلومتر است. این 2 موشک نیز دارای GPS بوده، ضمن اینکه چابکی آن‌ها افزایش یافته، رادار نیز بروز شده که سبب افزایش برد قفل و دقت و مقاومت آن‌ها مقابل جنگ الکترونیک می‌شود.

دیگر موشکی که از این سامانه به صورت آزمایشی شلیک شد، RIM-162 ESSM با سقف پرواز محرمانه است که می‌تواند هر هدف هوایی، از هواپیما، هلیکوپتر و پهپاد گرفته تا موشک کروز و حتی موشک‌های بالستیک کوتاه برد را شکار کنند؛ این موشک بیش از 50 کیلومتر برد و بالای 4 ماخ سرعت دارد. ESSM همزمان به روش راداری فعال و نیمه فعال هدایت می‌شود و همچون آمرام بسیار چابک با سرجنگی شدیدا مهلک است. البته تاکنون کشوری آن را برای ناسمز خریداری نکرد.

ناسمز 3 پرتابگر جدید دارد و موشک جدید AMRAAM-ER که نسخه دوربرد آمرام و حاصل ترکیب سرجنگی و جستجوگر آن با موتور راکتی سوخت جامد ESSM است را شلیک می‌کند؛ مجارستان و قطر خریدار آن هستند. برد و سقف پرواز این موشک به ترتیب 50 و 70 درصد از AIM-120C-7 بیشتر است که با این وجود 60 کیلومتر برد داشته و 25.5 کیلومتر ارتفاع می‌گیرد. این نسخه نیز همچون انوع آمرام قابلیت هدایت به روش فعال و غیرفعال (قفل روی منشا امواج) را دارد.

در سال 2011 موشک AIM-9X سایدوایندر (Sidewinder) با سرعت بیش از 2.5 ماخ نیز از NASMAS شلیک شد. این موشک که همچون آمرام و ESSM ساخت ریتیان است، از نوع کوتاه برد بوده و در دماغه خود جستجوگر تصویرساز فروسرخ دارد و از اثر گرمایی هدف تصویری می‌سازد تا کامپیوتر آن را دیده و به سویش برود. موشک مقابل پادکار فروسرخ (هدف کاذب) موسوم به فلیر (شراره) مقاومت دارد. برد و سقف پروازش هنگام شلیک از سطح به ترتیب 12 و 8 کیلومتر است.

موشک سایدوایندر آزمایش شده برای NASAMS 3 نسخه AIM-9X بلاک 2 است که همچون ESSM و خانواده آمرام از مدل AIM-120B به بعد، دارای سیستم پیوند داده (دیتا لینک) برای تبادل اطلاعات با نیروهای خودی است که با استفاده از آن می‌توانند اطلاعات هدف را به موشک مخابره و به سوی آن هدایتش کنند. این موشک آمریکایی علاوه بر سطوح کنترلی متحرک دارای خروجی متغیر (تراست وکتورینگ) است که سبب چالاکی و توان مانور فوق العاده بالای آن می‌شود.

این سامانه پدافندی قابلیت شلیک موشک هوا به هوای آلمانی IRIS-T را نیز دارد که مجددا از جستجوگر تصویرساز فروسرخ و پیوند داده در کنار سطوح کنترلی متحرک و تراست وکتورینگ بهره می‌برد. برد آن نیز تا 12 کیلومتر است و با سرعت 3 ماخ تا ارتفاع 8 کیلومتری اوج می‌گیرد. سرجنگی این موشک نیز مرگباری کافی برای نابودی سنگین‌ترین و بزرگ‌ترین هواگردها را داشته و مانند AIM-9X قابلیت قفل همه جهته (از هر زاویه روی هدف) و قفل پیش و پس از شلیک دارد.

موشک IRIS-T SLM که نمونه میان برد IRIS-T است نیز از نسل 3 شلیک می‌شود. این موشک تصویرساز فروسرخ در کنار پیوند داده و سیستم هدایت ماهواره‌ای GPS دارد. در IRIS-T SLM از موتور قدرتمندتری استفاده شده که برد و ارتفاع پرواز را به ترتیب به 40 و 20 کیلومتر افزایش داده و سرعت موشک نیز حداقل 3 ماخ است. این موشک نیز برای تغییر جهت علاوه بر سطوح کنترلی متحرک، موتورش دارای تراست وکتورینگ (خروجی متغیر) بوده و با فشار 60G مانور می‌دهد.

قفل پس از شلیک (LOAL) این امکان را می‌دهد تا پیش از هدف گیری موشک را شلیک و پرتابگر یا دیگر نیروهای خودی اطلاعات هدف را برای موشک در حال پرواز مخابره و یا در صورتی که موشک از قبل روی هدفی قفل بود، اطلاعات هدف جدید را برایش مخابره کرده تا موشک به سمتش رفته و رویش قفل کند؛ این قابلیت سبب افزایش برد نیز می‌شود. همه موشک‌های ناسمز این قابلیت را دارند. قفل پیش از شلیک (LOBL) نیز رایج‌ترین روش پرتاب موشک‌ کوتاه برد است.

بر اساس اخباری که رسما از سوی دولت آمریکا منتشر شد، این کشور 2 آتشبار NASAMS برای اوکراین تهیه کرده است. گرچه نوع آن‌ مشخص نیست، ولی نسل یک دیگر سامانه‌ای قدیمی به شمار رفته که از خدمت خارج شده است. پس می‌توان گفت NASAMS 2 برایشان فراهم شده که توان شلیک موشک‌های خانواده AIM-120C و بهره مندی از جستجوگر اپتیکال را دارد. این جستجوگر سبب می‌شود پدافند از دید موشک‌های ضد رادار روسی مخفی شده و دست به شکار بزند.

اوکراینی‌ها پیش از این رادار AN/MPQ-64A1 را برای جستجوی آسمان خود از آمریکا دریافت کرده و کار با آن را بلدند. همچنین کاربر خودروی نظامی هاموی هستند که مجددا آمریکا به آن‌ها اهدا کرد. این خودرو علاوه بر این که می‌تواند رادار را حمل کند، قابلیت مسلح شدن به 4 موشک آمرام و یا 4 موشک آمرام در کنار 2 موشک سایدوایندر را دارد تا بدین ترتیب پرتابگر نیز خودکشش با توان تحرک بالا باشد. البته باید صبر کرد و دید ناسمز را به چه صورت دریافت می‌کنند.

و اما هر آتشبار در نسل نخست دارای یک خودروی فرماندهی و 3 جوخه است که هر جوخه 3 پرتابگر و یک رادار AN/MPQ-64 دارد. هر جوخه (واحد آتش) می‌تواند در فاصله 25 کیلومتری از خودروی فرماندهی قرار گرفته و کمتر از 12 ثانیه تمام 54 موشک خود را به سمت 54 هدف مجزا شلیک کند؛ به لطف دقت و اعتمادپذیری بالای موشک‌های آمرام، می‌توان برای هر هدف یک تیر شلیک کرد. پرتابگرهای این سامانه نیز طوری قرار می‌گیرند که همه طرف را پوشش دهند.

در نسل دوم تعداد جوخه‌های آتش هر آتشبار به 4 عدد و هر کدام با 3 پرتابگر افزایش یافت که در مجموع 72 موشک داشته و می‌توان با شمار بالایی از هواگرد در کوتاه‌ترین زمان درگیر شد؛ ناسمز 2 می‌تواند کمتر از 15 ثانیه با 72 هدف درگیر شود. هر جوخه 2 رادار AN/MPQ-64F1 و یک سیستم الکترواپتیکال MSP500 دارد. فاصله اجزا سامانه با خودروی فرماندهی و مدیریت آتش (CTOC) تا 25 کیلومتر است. ناسمز 2 در کنار CTOC یک خودروی کنترل تاکتیکی‌ (TCC) نیز دارد.

سامانه NASAMS با معماری باز و ساختار ماژولار خود می‌تواند با رادارهای متنوعی کار کند. همچنین برای داشتن چتر پدافندی قوی‌تر، قابلیت یکپارچه‌ سازی بسیار بالایی با سامانه‌های پدافند هوایی دیگر دارد. دارندگان آن را با توپ ضد هوایی 40 میلی‌متری بوفورس، 2 سامانه کوتاه‌ برد AN/TWQ-1 اونجر (Avenger) و RBS-70 و سامانه دور برد MIM-104 پاتریوت (Patriot) یکپارچه کردند. حتی نسل اول آن نیز با سامانه پدافند میان برد MIM-23 هاوک (Hawk) یکپارچه شد.

ریتیان همچنین NASAMS را با سامانه دفاع لیزری HELWS یکپارچه و با موفقیت آزمایش کرده است که طی آن توپ لیزری 9 پهپاد کوچک را شکار کرد. کشف هدف و کنترل آتش توسط سامانه‌های ناسمز صورت گرفت. می‌توان از توپ لیزری برای نابودی پهپادهای کوچک و همچنین مهمات شامل راکت، خمپاره و گلوله توپ استفاده نمود و برای اهداف بزرگ‌تر همچون جنگنده نیز موشک‌ شلیک کرد؛ این سامانه تاکنون 230 تیر موشک متنوع در رزمایش‌ها شلیک کرده است.

سامانه NASAMS رکورد دار کم ارتفاع‌ترین رهگیری موشک کروز در کارنامه خود است. از قضا جنگنده‌های روسی برای در امان ماندن از سامانه S-300P/PMU اوکراینی در ارتفاع پست پرواز می‌کنند، اما باز شدن پای این سامانه نروژی به جنگ ارتفاع پست را خطرناک‌تر از ارتفاع بالا می‌کند که البته برد آن کمتر است. اوکراینی‌ها با این سامانه می‌توانند موشک‌های کروز و جنگنده‌های روسی را هدف قرار داده و مانع حمله آن‌ها به شهرها و دیگر مناطق با اهمیت خود شوند.

تحویل دو آتشبار از سامانه پدافند هوایی ناسمز بخشی از جدیدترین بسته کمک‌ نظامی آمریکا به ارزش 820 میلیون دلار است. این بسته شامل 150 هزار گلوله 155 میلی‌متری توپخانه، 4 رادار ضد آتشبار دیگر و راکت‌های 227 میلی‌متری برای سامانه راکت انداز چندگانه M142 HIMARS است. ماه گذشته نیز یک بسته 250 میلیون دلاری شامل 36 هزار گلوله توپ 105 میلی‌متری، 4 سامانه هیمارس دیگر، 18 قایق گشتی و هزاران قبضه سلاح نظیر نارنجک و… نیز تصویب شد.

با این دو کمک نظامی جدید، مجموع ارزش کمک‌های نظامی که آمریکا از زمان آغاز تجاوز نظامی همه جانبه روسیه به اوکراین تحویل داد، به رقم 28.77 میلیارد دلار می‌رسد. از 2014 که انقلاب اوکراین رخ داد و حکومت نزدیک به کرملین از کی‌یف رخت بر بست نیز این کشور 8.8 میلیارد دلار کمک‌های امنیتی از واشنگتن دریافت نمود. ناگفته نماند اروپا نیز کمک‌های بسیاری کرده و اخیرا آلمان و اسپانیا نیز وعده سامانه‌های پدافند هوایی IRIS-T SLM و SPADA 2000 را داده‌اند.