انقراض موجودات زندهی زمین نظیر دایناسورها در گذشته نیز اتفاق افتاده است و باید این مسئله را طبیعی برشمرد. عوامل بسیاری میتوانند این فاجعه را بر سر راه گونهی انسان نیز قرار دهند، اما در میان آنها برخورد سیارک یکیاز اصلیترین احتمالات است که میتواند انقراض بشر را بهارمغان بیاورد.
بررسی سابقه حیات در کره زمین نشان میدهد تقریباً همه گونههایی که در این سیاره زندگی میکنند، سرانجام نابود شده و از صحنه هستی پاک میشوند. بشر نیز استثنا نیست و روزی وجودش به تاریخ خواهد پیوست.
انقراض بشر یکی از فرضیات برای ادامه حیات گونه انسانهاست که تاکنون در حالات مختلفی از جمله به شیوه علمی، در فرهنگ عامه و همچنین در ادیان مختلف مورد بحث و توجه واقع شده است.
انسانها به صورت گسترده و با شرایط محیطی مختلفی بر روی زمین در حال زندگی هستند و در شرایط متفاوتی نیز ممکن است بتوانند به زندگی خود ادامه دهند؛ در نتیجه برای انقراض بشر باید کل سیاره زمین را نابود و غیرقابل زیستن کرد تا دیگر کسی نتواند برای زندگی کردن دوام بیاورد.
چند سالی میشود که نتایج تحقیقات دانشمندان هشدار از یک فاجعه بزرگ زیستی در آینده را میدهند. فاجعهای بهنام انقراض ششم که شاید از آنچه که فکرش را میکنیم به ما نزدیکتر باشد.
برخورد یک سیارک بزرگ با زمین، نابودی حیات بشر
انسانها میتوانند مسیر دایناسورها را پیش بگیرند و در جاده انقراض قدم گذارند. بشریت در لبه فاجعه زندگی میکند و عوامل بسیاری میتواند به زندگی گونه انسانی برای همیشه پایان دهد.
آسمان معلق و آرامِ بالای سر ما گونه بشر را برای هزاران سال هدایت کرده است و بهعنوان منبع داستانها، شگفتیها و مسیریابی عمل میکند. اما آسمان نیز پر از تهدید است. سیارکها، ستارههای دنبالهها و شهاب سنگها، همه با سرعت دهها هزار مایل در ساعت بهصورت کاملاً بیصدا و تقریباً نامرئی، از منظومه شمسی و مدار زمین عبور میکنند.
هنگامی که کوچکترین آنها که بزرگتر از یک دانه شن است وارد جو زمین شود، ما با خوشحالی شاهد پرواز یک ستاره تیرانداز در آسمان خواهیم بود که وجودش هیچ خطری را بهدنبال ندارد. اما هنگامی که اشیاء بزرگتر وارد جو شوند، مرگ و ویرانی را بهارمغان میآورند.
هنگامی که 66 میلیون سال پیش یک سیارک به سواحل شمالی شبه جزیره یوکاتان در خلیج مکزیک برخورد کرد، برخورد حاصل از آن زمین را به هسته آهنی آن تکان داد، مواد پوسته را بالا آورد و آتش جهنمی را در سراسر جهان فرو برد. اینجا بود که سیاره ما وارد یک زمستان یخی شد و برای همیشه بهدودمان همه دایناسورهای غیر پرنده پایان داد.
احتمال برخورد یک سیارک بزرگتر از 3 مایل با زمین تقریباً هر 6 میلیون سال یک بار است. حدود 50 هزار سال پیش، یک شهاب سنگ با عرض حدود 160 فوت (کمتر از نیمی از طول زمین فوتبال) با سرعت 29 هزار مایل در ساعت بهزمین برخورد کرد. انرژی آزاد شده در این برخورد معادل 600 بمب هیروشیما بود.
در میان اثرات فاجعهآمیز دیگر، این ضربه را میتوان به شکل یک انفجار بادی با سرعت 1000 مایل در ساعت در بیشاز دو مایلی محل احساس کرد. دهانه جا مانده از آن درست در شرق فلگستاف، آریزونا، تقریباً 560 فوت عمق و سه چهارم مایل عرض دارد.
با رخ دادن یک رویداد مشابه، ما میتوانیم فروپاشی نه تنها یک، بلکه تمام تمدن بشری، و احتمالاً انقراض گونه انسان یا حتی همه گونههای روی کره زمین را ببینیم.
چیزی که قطعیست این است که یک برخورد اساسی دوباره اتفاق خواهد افتاد. ما نمیدانیم کجا و چه زمانی؛ اما این اتفاق خواهد افتاد.
آیا ما آماده مقابله با این تهدید جدی و قطعی هستیم؟
برای اولین بار در تاریخ این سیاره، بهنقطهای از زمان رسیدهایم که میتوانیم کاری برای تغییر سرنوشت آن انجام دهیم. اکنون ما قادر به برنامهریزی بلندمدت برای مقابله با این فاجعه هستیم. اما نکته اینجاست که مقابله با این مشکل شبیه هیچیک از دفاعهای قبلی گونهی بشر نخواهد بود. دفع تهدید ناشی از سیارکها و اجرام آسمانی با مبارزه برای حفظ قدرت و جنگهای گذشته تفاوت بسیاری دارد.
البته سیارکها و خطر برخورد آنها در حال حاضر تهدیدی جدی به نظر نمیرسد. گهگاه خبر عبور یک شهابسنگ از کنار زمین و یا برخورد یک جرم فضایی کوچک با زمین نگرانیهایی را برمیانگیزد. اما تأثیر چندانی ندارد و کسی این اتفاقات را جدی در نظر نمیگیرد.
درواقع، در کل تاریخ بشریت هیچ سیارک یا ستاره دنبالهداری بهعنوان یک عامل تهدید کننده برای هیچ جامعه، فرهنگ یا تمدنی ظاهر نشده است.
در سال 2019، محققان گزارش دادند که احتمال برخورد یک سیارک بزرگتر از 3 مایل به زمین تقریباً هر 6 میلیون سال یک بار است. درحالیکه در مقیاسهای زمانی زمینشناسی و نجومی، انسانها تازه متولد شدهاند.
در اطلاعاتی که در سازمان ملل موجود است، 18,310 عدد از اجرام آسمانی لیست شدهاند که 8,000 عدد از این اجرام در دسته بندی “خطر جهانی” قرار دارند. بنابراین اگر بخواهیم به عنوان یک گونه دوام بیاوریم، باید این موضوع را جدی بگیریم که دیر یا زود با تهدیدی بزرگ روبرو خواهیم شد که از آسمان بر ما فرود میآید.
برنامه سازمانهای فضایی برای جلوگیری از انقراض بشر چیست؟
با وجود ستارهشناسان و مراکز نجوم، شاید تعجب کنید که هیچ کشور یا سازمانی مسئول حفاظت از سیاره ما در مقابل چنین خطراتی نیست!
در سال 2005، کنگره ایالات متحده دستور داد که ناسا تواناییهای شناسایی، ردیابی و مشخص کردن همه اجرام نزدیک به زمین (NEOs) که بزرگتر از 460 فوت هستند را تا سال 2020 توسعه دهد؛ چراکه سنگی بهاین اندازه میتواند بهراحتی هر یک از بزرگترین شهرهای ما را از بین ببرد یا باعث زلزله و سونامی و حتی بدتر از آن شود.
اما امروزه هنوز حتی یک سوم از کل اشیاء تهدید کننده شناسایی نشدهاند و هیچ فناوری، نظرسنجی یا برنامهای برای نظارت بر تمام تهدیدات احتمالی زمین در نظر گرفته نشده است.
مشکل اینجاست که نه تنها این اجرام کیهانی نسبتاً کوچک و کم نور هستند، بلکه حرکات آنها دائماً درحال تغییر است. شناسایی و ردیابی یک سیارک کوچک در چند روز یا چند هفته برای پیشبینی منطقی مسیر آن برای چند دهه آینده کافی است.
اما پس از آن، فعل و انفعالات گرانشی آن سیارک با اجرام اطراف و گرمای خورشید میتواند آن را به مداری بسیار متفاوت و شاید خطرناک بفرستد. بنابراین میتوان گفت در حال حاضر هیچ فناوری یا برنامهای وجود ندارد که بهطور مستمر و جامع تمام تهدیدات احتمالی زمین را رصد کند.
در همین حین، برخی از گروهها، بهویژه دفتر هماهنگی دفاع سیارهای ناسا و مرکز سیارههای کوچک اتحادیه بینالمللی نجوم، وظیفه طراحی لباس محافظت از بشریت در برابر فاجعه کیهانی را بر عهده گرفتهاند. آنها در سایه پروژههای بزرگتر عمل کرده و از باقیمانده بودجه برای جلوگیری از انقراض بشر استفاده میکنند.
آزمایش تغییر جهت سیارک، برنامه پیشگیرانه ناسا برای محافظت از نسل بشر
در صورت فراهم شدن ابزار شناسایی سیارک، شیء باید سالها قبل از برخورد احتمالی شناسایی شود تا امکان انهدام آن بهوجود آید. به این منظور، ناسا آزمایش تغییر مسیر دوگانه سیارک یا دارت (DART) را با هدف آزمایش روشی برای پرهیز از برخورد سیارک در برابر اجرام نزدیک بهزمین طراحی کرده است.
طی این آزمایش، یک کاوشگر فضایی به سیارک دوگانه دیدیموس خواهد کوبید تا آزمایش کند آیا اثر جنبشی یک برخورد فضاپیما میتواند با موفقیت یک سیارک را در مسیر برخورد با زمین منحرف کند یا خیر.
این کاوشگرِ مکعبی شکل، تنها وزنی حدود 1260 پوند داشت، اما مشاهدات اولیه آن نشان میدهد که این ماموریت موفقیتآمیز بوده و سیارک (که یک تهدید فوری نبود) را به مسیری کمی متفاوت سوق داده است. در فضا، تغییرات کوچک تأثیرات بزرگی خواهند داشت. بنابراین اگر تهدیدی را زود تشخیص دهیم، میتوانیم یک فضاپیما را برای تغییر مسیر حرکتش پرتاب کرده و خطر را دفع کنیم.
ارزیابی کاملتری در انتظار ماموریت بعدی بهنام HERA است که توسط آژانس فضایی اروپا در اواخر سال 2024 پرتاب خواهد شد. کاوشگر در این مأموریت در سال ۲۰۲۷ به دیدیموس خواهد رسید تا یک شناسایی و ارزیابی دقیق بر روی آن انجام دهد.
استفاده از سلاحهای هستهای برای انحراف اجرام آسمانی
یکی از مشکلات این است که همه سیارکها اندازه کوچکی ندارند و بسیاری از آنها در واقع تودههای پیچیدهای از قلوه سنگها هستند. بنابراین اگرچه ماموریت دارت روی Dimorphos جواب داد، اما رویکرد مشابه ممکن است روی یک سیارک با ویژگیهای متفاوت کارساز نباشد.
در این هنگام، سلاحهای هستهای بهعنوان یک راهحل جایگزین برای پیشگیری از انقراض بشر وارد میشوند، اما آزمایش این روش دشوار خواهد بود. در ضمن هیچ کشوری تمایلی بهبرانگیختن خشم بینالمللی برای استفاده از بمبهای هستهای در فضا را ندارد.
بنابراین گروههایی مانند بنیاد B612، که با سرمایهگذاری خصوصی تامین میشوند، به محاسبات نظری و شبیهسازیهای کامپیوتری در مورد اینکه چگونه یک انفجار اتمی میتواند جسمی را به سمت بیرون هدایت کند، بسنده کردهاند.
برخی از سیارک ها نیز ممکن است قدرتمندتر از آن چیزی باشند که بتوانیم آنها را تغییر مسیر دهیم. راه حل نابودی این سیارکها فقط استفادهاز انفجار اتمی است و برای رسیدن به این هدف باید موشکهایی با قابلیت حمل کلاهک اتمی به آنها بزنیم. گفتن اینکه پس از انجام این کار دقیقا چه اتفاقی خواهد افتاد، امری دشوار است.
برخی ستارهشناسان با پیشنهادات غیرخشن امیدوارند بتوان از نیروهای طبیعت علیه یک سیارک سرکش استفاده کرد. براساس نظر آنها، ما میتوانیم بخش بزرگی از سطح سیارک را با مواد بازتابنده بپوشانیم و نسبت جذب نور خورشید توسط سیارک را تغییر دهیم. از آنجایی که نور دارای شتاب است، این روش میتواند مسیر سیارک را در طول زمان کمی تغییر دهد.
تمامی روشهای ذکر شده حداقل روی کاغذ امکان پذیر هستند. اما بهجز DART، ما هنوز هیچ یک از آنها را آزمایش نکردهایم، بنابراین نمیدانیم که چقدر میتوانند موثر و قابل کنترل باشند.
برخورد سیارک تنها عامل انقراض بشر نیست!
علاوهبر خطری که از سوی آسمان بر روی سیاره ما سایه افکنده است، نسل بشر توسط عوامل دیگری نیز تهدید میشود.
بمبهای اتمی، عوامل طبیعی نظیر تغییر شدید آب و هوا (عصر یخبندان)، گردبادهای عظیم، آتشفشانهای فعال، شیوع جهانی بیماریهای واگیردار و عفونی، نابودی زیستبوم، فروپاشی نظام جهانی و هوش مصنوعی، از جمله دیگر خطراتی هستند که بقای بشر را تهدید میکنند.
نکته مهم اینجاست که هیچگاه نمیتوان پیشبینی کرد که انقراض بشر تحت هر یک از عوامل ذکر شده از چه سالی آغاز میشود؛ زیرا این چرخه همواره در حال انقراض و نوزایی بوده است و خواهد بود.