آیا فکر میکنید زمان واقعی است؟ اگر این مورد برای شما هم سوال است در این مقاله با حقایقی حیرت انگیز درباره زمان آشنا خواهید شد.
مسئله زمان یکی از مسائل و سوالاتی بوده است که همواره ذهن بشر و فیزیکدانان را به خود جلب کرده است؛ اما با این وجود هنوز اتفاق نظری در این خصوص رخ نداده است و همواره یکی از کشمکشهای بین فیلسوفان و فیزیکدانان بوده است. ما در این مقاله در ابتدا با تعاریف کوتاهی از آن آشنا میشویم و سپس به بررسی حقایقی درباره زمان میپردازیم.
تعاریفی از زمان
زمان بنا به نسبیت عام اینشتین بهعنوان بعد چهارم در کنار ابعاد سهگانه فضا یاد میشود. بنا به باور برخی از فیلسوفان، زمان را بهعنوان یک رویداد خاص در ذهن بشر توصیف میکنند. آنها به زمان بهعنوان یک مولفه داخلی نگاه میکنند و نشان میدهند که تجربه زمان بدون عامل خارجی و بیرونی ممکن نیست.
دانیل بورستین (Daniel Joseph Boorstin) میگوید زمان منظر تجربه است. فرهنگ لغت امریکن هریتیج در ویراست پنجم خود زمان را اینگونه توصیف میکند: کانتینیوم غیر فضایی که در آن، وقایع در توالی گریزناپذیری از گذشته به حال و سپس آینده اتفاق می افتد.
فیزیکدانان بر این باورند که زمان جزء اساسی جهان است و درک ما از نحوه عملکرد آن ضروری است. در واقع این مسئله همانند دیگر مسائل علمی پیچیده آنقدر گسترده است که نمیتوان یک معنی و مفهوم واحدی را برای آن بهکار بگیریم.
حقایقی درباره زمان
حالا بیایید حقایقی را درباره زمان به شما بگوییم که دانستن آنها میتواند به درک شما از این مفهوم کمک زیادی بکند.
1. زمان میتواند مرتبط با زبانمان باشد
زمان به کدام سمت در حال حرکت است؟ درک جریان از حرکت زمان بستگی به زبانمان دارد. این مسئله به پیکان زمان نیز مشهور است. برای مثال در زبان انگلیسی حرکت زمان به سمت راست است یا مثلا در زبان چینی حرکت زمان به سمت پایین است (یعنی از بالا به پایین). با این حال در زبان یونانی زمان به مثابه یک موجودیت سهبعدی است که بیشتر با لقب بزرگتر معرفی میشود. در جوامع دورافتاده استرالیا و پرمپورا، مسیر زمان بر اساس حرکت خورشید (غرب و شرق) مشخص میشود. بنا به منابع علمی در فیزیک کوانتوم و ترمودینامیک بر خلاف فیزیک کلاسیک، زمان میتواند به هر دو طرف جریان داشته باشد و رویدادهای آینده بر گذشته تاثیر بگذارند.
در مکانیک کوانتوم پیشنهاد میشود که زمان یک جریان پیوسته و هموار نیست، بلکه مجموعهای از لحظات گسسته است که به پرش های کوانتومی معروف هستند که در واقع میتواند به بستههای معین حاوی انرژی در ابعاد کوانتومی اشاره داشته باشد.
در واقع میتوان گفت یکی از اختلافات میان فیزیک کلاسیک و مدرن، بحث در همین جهت زمان است. فیزیک کلاسیک این مسیر از گذشته به آینده را یکطرفه بیان میکند؛ همانطور که برای اجسام با ابعاد ماکروسکوپی اتفاق میافتد و در مقابل، فیزیک مدرن و مکانیک کوانتومی قوانین رایج و منطقی و فلسفی ما را زیر سوال برده و حتی گفته میشود که معلول میتواند قبل از علت بیاید و به دنبال همین، رویدادهای آینده میتوانند بر گذشته تاثیر داشته باشند که این در ابعاد میکروسکوپی اتفاق خواهد افتاد.
2. آینده زمان جذابیت امروز را دیگر نخواهد داشت
پیکان زمان که در بخش بالا نیز صحبت شد جریان آشنایی است که ما آن را از گذشته به سوی آینده میدانیم. منشا شروع این پیکان نیز به حدود 13.8 میلیارد سال قبل یعنی به بیگ بنگ برمیگردد. در آن زمان جهان، آنتروپی پایینی داشته و رفته رفته این آنتروپی افزایش یافته است.
آنتروپی چیست؟
آنتروپی همان مقیاس بینظمی جهان است. بنا به قانون دوم ترمودینایک، آنتروپی جهان همواره در حال افزایش میباشد. یکی از علل اینکه سفر در زمان بهخصوص به گذشته سخت میشود، همین قانون دوم ترمودینامیک است که نمیتوان آنتروپی جهان را کاهش داد و به وضعیت قبل بازگرداند. آنتروپی به این دلیل در حال افزایش است که حالات بینظمی از حالات منظم بودن بیشتر است.
برای مثال یک اتاق را در نظر بگیرید. این اتاق هماکنون در حالت منظمی است. برای بر هم زدن این نظم راههای زیادی وجود دارد. مثلا با جابهجا کردن یک شی، نظم گذشته از بین میرود؛ ولی برای بازگرداندن این وضعیت بینظمی به نظم سابق تنها یک راهحل است و آن هم این که هر شیئی که در جای خودش بود به محل خودش برگردد. با این تفاسیر، آینده جهان نیز در بالاترین حد آنتروپی خواهد بود. نقطهای که دیگر حالاتی برای بینظم کردن اتاق وجود نخواهد داشت و پیکان زمان بیمعنی خواهد بود.
3. آگاهی و زمان؛ رابطهای دو سویه
ما زمان را نمیتوانیم حس کنیم، ولی گذر آن را میتوانیم حس کنیم. همین گذر زمان است که بهوسیله آن ما به زندگی خود معنا میدهیم و درک میکنیم که چون در حال گذر است پس وجود دارد و چون درک میکنیم که زمان وجود دارد پس خودمان هم وجود داریم. هورمون ملاتونین هم که توسط غده پینهآل مغز ترشح میشود و در تنظیم ریتمهای شبانهروزی بدن موثر است، در این درک کردن و آگاهی داشتن ما هم موثر است. بنا به اظهارات محقق فلسفه علم و متافیزیک، هالی اندرسن، زمان باعث میشود خاطرات ما شکل بگیرد و بهواسطه همین خاطرات، ما موجودیت وجودمان را درک میکنیم و درک وجود خودمان بدون وجود زمان بی معنی خواهد بود.
4. ساعت های 100 درصد دقیق؛ اشیایی غیر ممکن
محققان رشته مترولوژیستی (اندازهشناسی) همواره در تلاش هستند تا با استفاده از فناوریهای بهروز برای سنجش درست مقیاسهای زمانی مانند گذر ثانیهها و دقیقهها زمان را حفظ کنند. بر خلاف باور عموم که ساعتهای اتمی 100 درصد دقیق هستند، ولی آنها نیز با ضریب تاخیرهای هرچند ناچیز، دقت 100 درصدی ندارند. در حال حاضر در جهان ساعتهای زیادی در آزمایشگاههای ملی وجود دارند که زمانبندی خود را برای نگه داشتن زمان به اداره بینالمللی اوزان و مقیاسها در فرانسه ارسال میکنند که در آنجا میانگین وزنی زمان را ایجاد میکنند.
5. ذهن و تجربه زمان؛ رابطهای دو سویه
ذهن ما بهواسطه عوامل مختلفی مانند حافظه، خاطرات و احساسات، تجربه گذر زمان را برای ما رقم میزند. زمان، هم در سازماندهی زندگی ما و هم در درک و تجربه آن نقش دارد و ما بهواسطه آن متوجه سریعتر شدن حرکت زمان در فعالیتهای تکراریمان میشویم.
6. مسافران زمانی که در کنار ما هستند
قرنهای آینده مسافتهای تقویمی هستند که برای اکثر ما غیر قابل تصور و افراد آن دستنیافتنی هستند؛ اما کودکانی که در سال 2023 متولد شدهاند در جشن پایان قرن و ورود به قرن جدید 71 ساله خواهند بود و آنها هر دو قرن را تجربه کردهاند. روابط خانوادگی، ما را میتواند تا قرنهای بعد نیز هدایت کند.
7. ذهن میتواند سرعت زمان را تغییر دهد
ذهن ما بهواسطه کنترلی که در زمان تجربی ما دارد، میتواند در شرایط مختلف سرعت آن را تغییر دهد. در مواقعی مانند موقعیتهای استرسزا، ذهن میتواند با افزایش پردازشهای مغز (که باعث میشود گذر زمان کند احساس شود) باعث بهبود شرایط زندگی و کمک به ما در شرایط مختلف شود.
8. مخترعی که بهخاطر زمان هم تشکر شنید هم توهین
ویلیام ویلیت را سازنده ساعت تابستانی میدانند؛ کسی که کشورهای زیادی از جمله آمریکا و بریتانیا مدیون او هستند. زمانی که در طول جنگ جهانی اول، زغال سنگ با کمبود مواجه شد، ویلیام با متقاعد کردن رهبران سیاسی، ایده ساعت تابستانی را اجرا کردند. ایده ساعت تابستانی که برای استفاده حداکثری از ساعات طولانی روز و گرمای آن برای کار در عرضهای جغرافیایی بالاتر انجام میشود باعث شد مصرف برق کاهش یابد و بریتانیا در طول جنگ جهانی دوم هم این ایده را فراتر برد و در ساعت تابستانی 2 ساعت تغییر ایجاد کردند.
9. حال چیزی است که شما از آن محرومید
برای درک چیزی که گفتم خود را در مقابل آیینهای فرض کنید. شما در آیبنه خود را میبینید، ولی آن که میبینید خود شما در این لحظه نیستید. نوری که از بدن شما منعکس میشود پس از بازتاب شدن در آیینه برگشته و توسط سلولهای شبکیه چشم شما دریافت میشود. این پیام نیز توسط نورونها به مغز رفته و در آنجا تحلیل میشود. این فرایندی که گفته شد شاید مدت زمانی کمتر از یک ثانیه داشته باشد، ولی در مقابل سرعت نور مدت قابل توجهی است که باعث میشود آنی که در آیینه میبینید خود شما در حالتان نباشید.
10. ماه، زمان را برایمان کش میدهد
در عین آنکه همراه ما در مدار رقص باله نجومی به دور خورشید میگردیم، در هر سال فاصله ما و ماه 3.8 سانتیمتر افزایش مییابد و ماه از ما دور میشود و روزهایمان هم قدری طولانی میشود. این افزایش طول روز نتیجه کشش گرانشی ماه بر روی زمین است که یکی از شواهد آن جزر و مد آب است. زمین ما هم برای جلوگیری از چرخش بیشتر، طول روز را افزایش میدهد؛ بهطوریکه بهصورت میانگین 1.09 میلیثانیه در هر قرن، طول روز زیاد میشود.
11. تقویمهای غیر متعارف درباره زمان
هماکنون که ما در سال 2023 در حال انتشار این مطلب هستیم، در کشورهایی مانند اتیوپی که هر سال 13 ماه است، هم اکنون در سال 2016 میلادی هستیم؛ یا مثلا در تایلند انتشار این مطلب در سال 2566 زده میشود. بسیاری از فرهنگها نیز با استانداردهای جهانی زمان هماهنگ شدهاند.