4 مورد از اختراعات سومر باستان که جهان را تغییر داد

4 اختراع مهم سومری وجود دارد که از زمان باستان تاکنون دنیا را تحت تاثیر قرار داده و نقشه راه پیشرفت را کشیده است.

انسان امروزی تصور می‌کند که پیشرفته‌ترین نسل تاریخ است؛ در حالی که اغلب ابزارها و فناوری‌های مورداستفاده مدرن در دنیای باستان ریشه دارند. نوشتار، ریاضی و واحدهای اندازه‌گیری همگی در سومر باستان، اولین تمدن پیشرفته جهان، ریشه دارند. سومریان بین دو رود دجله و فرات که در عراق امروزی قرار دارد ساکن شده بودند. تمدن آن‌ها بر پایه تقسیمات شهری در عصر برنز شکل گرفت و اختراعات خلاقانه و کاربردی‌شان علاوه بر ایجاد انقلاب در تاریخ بشر، همچنان بر زندگی امروز ما تاثیرگذار است.

مهم‌ترین اختراعات سومر باستان

در این مقاله به معرفی و بررسی مهم‌ترین اختراعات سومری‌های باستان خواهیم پرداخت که اثرات زیادی روی زندگی فعلی ما داشته‌اند.

اختراع زبان نوشتار

اختراع خط میخی، مهم‌ترین اختراع تمدن سومر باستان شناخته می‌شود که سهم بزرگی در سیستم نوشتار و پیشرفت آن دارد. خط میخی شامل اشکال منقطع و زاویه‌دار است که سومری‌ها حدوداً 3500 سال پیش از تولد مسیح آن را برای انتقال پیام و مفاهیم به خصوص درزمینه داد و ستد راه دور ابداع کردند.

لازم بود بازرگانان اطمینان کسب کنند که غلات، حیوانات و سایر کالاها در مقدار درست به مقصد رسیده‌اند یا خیر. اگر این کار فقط به صورت زبانی انجام می‌شد، احتمال بروز اشتباه در آن بالا بود. گسترش زبان نوشتاری به بازرگانان کمک کرد با سایر تجار و مصرف کنندگان آن‌ها در فواصل جغرافیایی دور هم ارتباط برقرار کنند.

اولین علایم نوشتاری در خط میخی، نمود تصویری از کالاهای تجاری و شرایط توزیعی آن‌ها بود. برای مثال، یک تصویر به حیوان یا غلات اشاره می‌کرد و تصویر دیگر محل تحویل یا شخص تحویل گیرنده را نشان می‌داد. یک سمبل اضافه دیگر هم ممکن بود مقدار یا حجم کالاهای معامله را تعیین کند. در آخر هم آوانشان یا سمبل بیانگر صداها در شهر اوروک از تمدن سومر باستان اختراع شد. وقتی خط میخی به این سطح از پیشرفت رسید، مردم برای مقاصد غیر بازرگانی هم از آن استفاده کردند.

نوشتار به نوعی هنر بیانگر تبدیل شد. شعر حماسی منسوب به سومر باستان به نام حماسه گیلگمش، یکی از اولین آثار هنری ثبت شده، به مدت هزاران سال ادبیات را تحت تاثیر قرار داده است. سایر آثار نوشتاری سومر باستان، قطعات احساسی پیچیده‌ای هستند که زمینه‌های آشنایی مانند عشق، ترس، امید و مرگ را بازتاب می‌دهند. برخی دیرینه‌شناسان همچنین موفق به اکتشاف کتب مرجع سومری مخصوص تدریس به منشی‌های نوشتاری شده‌اند. این کتب مرجع شامل اطلاعات مفیدی درباره میزان دانش تمدن سومر باستان درباره جغرافیا، طبیعت و معدن شناسی می‌شود.

بسیاری از تمدن‌های باستانی برای هزاران سال از خط میخی استفاده کردند و آن را بهبود بخشیدند. این سیستم مخصوصاً بر زبان‌های اکدی، بابلی، هیتی و پارسی کهن تاثیرگذار بوده است. سرانجام سیستم نوشتاری مبتنی بر الفبا بعنوان رایج‌ترین نوع نوشتار جایگزین خط میخی شد؛ هرچند که خط میخی همچنان گام اول را در پیشرفت زبان تمدن جهان برداشت.
اطلاعات مورخان درباره دانش زبانی تا پیش از اکتشاف لوح‌های گلی سومر باستان در قرن نوزدهم ناقص بود. اکتشاف و ترجمه خط میخی توانست به درک تاریخی از زندگی مردم 5 هزار سال قبل عمق ببخشد، دانسته‌های ما را درباره دنیای باستانی تغییر دهد و زندگی گذشتگان را به تمدن امروزی نزدیک‌تر کند.

توسعه سیستم عددی و ریاضی

سیستم عددی سومری هم مانند خط میخی به منظور تسهیل امور بازرگانی ابداع شد. البته سومری‌ها مفهوم عدد را اختراع نکردند؛ اما سیستم عددی سومر باستان اولین باری بود که یک تمدن از سیستم عددی اعشاری یا ارزش محور استفاده می‌کرد.
سیستم عددی سومر باستان درواقع یک سامانه بر مبنای 60 است. در این سیستم 60 عدد و مبنای شمارش حساب می‌شد؛ در حالی که مبنای سیستم مدرن امروزی عدد 10 است. تاریخ نگاران و ریاضی‌دانان معتقدند سومر باستان از سیستم مبنای 60 استفاده می‌کرد؛ زیرا بر اعداد بیشتری بخش پذیر است و افراد در آن بهتر می‌توانند از انگشتان دست خود کمک بگیرند. 60 در سیستم امروزی همچنان محبوب باقی مانده است؛ مثلاً 60 ثانیه در هر دقیقه، 60 دقیقه در هر ساعت و همچنین 360 درجه در هر دایره را در نظر بگیرید که معادل 6 در 60 است.

تمدن سومر باستان با همان سیستم عددی مبنای 60 توانست جداول ریاضی بعلاوه، منها، ضرب و تقسیم را ایجاد کند. این دانش بعدها در معادلات هندسی، حساب، ساخت و ساز و سیستم استاندارد اندازه‌گیری بیشتر توسعه پیدا کرد.

سیستم ریاضی سومر باستان هم مانند خط میخی توانست بر سیستم اندازه‌گیری و عددی تمدن‌های بعد از خود تاثیر چشمگیری بگذارد. به طور ویژه می‌توانیم به بابلی‌ها اشاره کنیم که از مفهوم سیستم عددی سومر باستان وام گرفتند تا معادلات پیچیده‌تر هندسی و جبری را شکل دهند. لوح ریاضی پلیمپتن 3 2 2 از معروف‌ترین لوح‌های ریاضی منسوب به دوره بابل است که به خوبی معادله فیثاغورث را اثبات می‌کند. بدین ترتیب اگر بپرسیم که ریاضی را چه کسی اختراع کرده؟ پاسخ قطعا تمدن سومر باستان است.

اولین داروی دنیا در سومر باستان

در بسیاری از تمدن های باستانی، بیماری نوعی نفرین خدایان بر مردم تلقی می‌شد. این تصویر در میان سومریان هم وجود داشت و پزشکان این تمدن در کنار مرهم و دارو برای بیماران، به آن‌ها توصیه می‌کردند که در پیشگاه خدایان برای بهبودی دعا کنند و مراسم خاصی هم بجای بیاورند.

دو نوع پزشک در تمدن سومر باستان وجود داشت. پزشک آسو، نوعی پزشک معالج بود که برای درمان بیماران از روش پزشکی و تجویز دارو استفاده می‌‌کرد. نوع دوم پزشک آسیپو نام داشت که با ماهیت مذهبی خود روش درمانی عرفانی مانند تشویق به اعتراف به گناهان یا پیشکش کردن هدیه و نذر به خدایان مقدس را در پیش می‌گرفت. در حالی که فلسفه وجودی این دو نوع درمان کاملاً متفاوت بود، هیچ شواهدی دال بر برتری هیچکدام‌شان وجود ندارد. برخی تاریخ‌‌دانان معتقدند شاید این دو نوع درمان در کنار هم به کار گرفته می‌شد تا هر دو جنبه فیزیکی و روحی بیماران را مداوا کند.

پزشکان تمدن سومر باستان از انواع گیاهان، مرهم‌های موضعی و ترکیب داروهای طبیعی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها بهره می‌گرفتند. باتوجه به لوح‌های به جای مانده، پزشکان برای انواع بیماری‌ها از دردهای کوچک تا مشکلات جنسی مردان و زنان داروهای مخصوص داشتند. آن‌ها همچنین متوجه شده بودند که حفظ نظافت با سلامت در ارتباط است. پزشکان در آن زمان هم پیش از معاینه بیمار یا اجرای عمل جراحی سرپایی حتماً دستان خود را به خوبی می‌شستند. بیمارستان‌های تمدن باستان دارای تخت‌هایی بودند که پزشک آسو از آن‌ها برای استراحت دادن بیمار، معاینه و اجرای عمل جراحی استفاده می‌کرد.

پزشکان آسو در سومر باستان از گیاهان برای درست کردن دارو بهره می‌گرفتند. شاخ و برگ گیاهان، بوته‌ها و مواد معدنی با هم ترکیب شده و به همراه عسل یا آب به بیمار خورانده می‌شد. مرهم موضعی مخصوص برای درمان زخم‌های سطحی هم از همین ترکیب درست می‌شد و پس از قرار گرفتن روی زخم، آن را با پارچه یا لباس می‌پوشاندند. علاوه بر این موارد، شواهدی وجود دارد که آسو از تریاک برای تسکیم درد بیماران استفاده می‌کرده است.

اجرای عمل‌های جراحی در سومر باستان به اندازه تمدن امروزی پیشرفته نبود؛ اما از آنچه قبلاً تصور می‌شد جدی‌تر بود. برخی سوند و چاقو‌های اکتشاف شده نشان می‌دهد که سومری‌ها از این ابزارها برای عمل‌های کوچک ازجمله باز کردن مجرای ادراری استفاده می‌کردند. یک نوشته مرتبط دیگر هم به بریدن فاصله میان دو دنده سوم و چهارم اشاره دارد که به نظر می‌رسد به جراحی کبد انسان مربوط باشد. حتی نوشته دیگری از شکافتن جمجه انسان به منظور خارج کردن عفونت صحبت کرده است. ظاهراً پزشکان سومر باستان به خوبی بلد بودند استخوان در رفته را جا بندازند، جراحات جنگی را درمان کنند و دندان عفونی را بکشند.

از نوشته‌های به جا مانده سومری به خوبی برداشت می‌شود که این تمدن در کنار هم‌راستایی مذهب با پزشکی، درک درستی از بیماری، درمان و داروهای مناسب داشتند. پزشکان مورد احترام جامعه بودند و خدمات خود را به همه شهروندان ارائه می‌کردند. احترام به آسو و آسیپو نشان از اهمیت سلامت روح در کنار سلامت جسم انسان داشت.

همانطور که امروزه هم پزشکان ممکن است بخاطر خطای پزشکی متهم شوند، پزشکان زمان باستان در صورت بروز اشتباه در درمان یا عمل جراحی بیماران از سوی دولت تنبیه می‌شدند. پزشکی از باستان تاکنون روند پیشرفت در پیش داشته و قسم پزشکی که در دنیای مدرن هم شاهدش هستیم، در سیستم پزشکی سومر باستان ریشه دارد.

اختراع کشاورزی در سومر باستان

در مطالعه تکنولوژی و اختراعات تمدن سومر باستان نباید از پیشرفت‌ها در زمینه کشاورزی غافل شد. همانطور که گفتیم، سومری‌ها میان دو رودخانه دجله و فرات سکونت داشتند که منطقه بسیار مناسبی برای کشاورزی در مقیاس زمین‌های زراعتی وسیع بود. این سرزمین عمدتاً مسطح و بدون درخت با خاک حاصلخیز است. نزدیک بودن به دو رودخانه مذکور هم نشان می‌دهد که امکان آبیاری زمان آسان است.

حدود پنج هزار سال پیش شرایط اقلیمی و همچنین تندآب‌های رودخانه‌ها تغییر کرد. این تغییرات زمین‌های بیشتری را مستعد کشاورزی کرد؛ اما کاهش سطح میانگین بارندگی باعث شد زراعت در مقیاس وسیع نامناسب شود.

مردم سومری از شیوه آبیاری مصنوعی برای آب رساندن به زمین‌های زراعی خود استفاده کردند. این سیستم آبیاری در ابتدا شامل کانال‌هایی می‌شد که آب رودخانه را به زمین کشاورزی هدایت می‌کرد. دیرینه شناسان موفق شدند در اطراف شهر باستانی اوروک سومر چنین کانال‌های بزرگی را کشف کنند. اهرم دستی آب به نام شادوف از سه هزارسال پیش از تولد مسیح در این منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ تا زمانی که دولت مرکزی سومر باستان برای انتقال آب در فواصل طولانی استفاده از قنات و مجاری آباره را توسعه داد.

زمین در منطقه میان‌رودی بیشتر تمایل دارد آب از دست بدهد و ترک بخورد. تمدن سومر باستان برای رفع این مشکل، خیش کشی یا شخم زدن را سه هزار سال پیش از میلاد اختراع کرد. گروهی از کشاورزان گاوآهن را در زمین هدایت می‌کردند تا این دستگاه به کمک حیوان بتواند زمین را شخم بزند. یک نفر گاو را هدایت می‌کرد، دیگری پشت دستگاه بذر گیاه می‌ریخت و سومی حرکت دستگاه روی زمین را راهبری می‌کرد. بعدها دستگاه گاوآهن توسعه پیدا کرد و عملیات بذرپاشی آن به صورت خودکار انجام شد.

در لوح به جا مانده «دستورالعمل به کشاورز» به خوبی می‌توان دانش سومری‌ها درباره کشاورزی را مشاهده کرد. این لوح شامل آموزش همه مراحل از کشت تا برداشت زمین کشاورزی می‌شود. دانش سومر باستان درباره کشاورزی آنقدر پیشرفته بود که می‌دانستند باید به زمین کشاورزی استراحت دهند تا حاصلخیزی خاک حفظ شود.

همچنین سیستم قنات در تمدن سومر، صدها سال پیش از رومی‌ها توسعه یافته است. دانش پیشرفته درباره روش کشت تناوبی، خیش زنی و کار گروهی به منظور دستیابی به غلات مازاد باعث شده تمدن سومر باستان از سایر تمدن‌های باستانی متمایز دیده شود.