گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
با وجود این‌که در اکثر کشورهای جهان تنها شمار محدودی خودروساز در حال فعالیت هستند، چرا با وجود 37 شرکت خودروسازی در ایران باز هم نیاز بازار تامین نمی‌شود و علت وجود این همه شرکت خودروسازی در داخل کشور چیست؟
اگر به بازار خودروهای مونتاژی در داخل کشور توجه کرده باشید با اسامی شرکت‌های مختلفی مواجه می‌شوید که به غیر از یک یا نهایت چند خودرو، محصول دیگری در سبد خود برای ارائه به بازار ندارند. همین موضوع سبب ایجاد 37 شرکت خودروسازی در داخل کشور، بدون هیچ بازدهی خاصی شده است.
برای درک بهتر این موضوع، جالب است بدانید که در کشورهای صنعتی که حرف اول را در این حوزه می‌زنند، نهایتا 10 شرکت خودروسازی (به‌غیر از چین و آمریکا) در حال فعالیت هستند. به‌عنوان مثال در کشور چین، تنها ۳۵ خودروساز وجود دارد و در کشور آمریکا که محصولات متنوع بنزینی، دیزلی، برقی، باری، تجاری و… را به‌عنوان محصول بومی تولید می‌کند و به سراسر جهان هم صادرات دارد، تنها ۲۰ شرکت خودروسازی مشغول فعالیت هستند. اما در کشور ما ۳۷ شرکت خودروسازی مشغول فعالیتند، ولی باز هم نمی‌توانند پاسخگوی عطش بازار داخلی باشند.
وجود ۳۷ خودروساز در کشور، قطعا نشانه نابه‌سامانی و رانت در این حوزه و سودهای کلان برای تولیدکنندگان است؛ به‌طوری که حتی در اخبار خودرو خوانده بودیم که بسیاری از شرکت‌های تولید مواد غذایی که سررشته‌ای در این حوزه ندارند، خواهان راه‌اندازی یک خط تولید و مونتاژ خودرو هستند.
چرا با وجود 37 شرکت خودروسازی در ایران، با کمبود خودرو مواجه‌ایم؟
حال یک سوال اساسی وجود دارد که چه جذابیتی برای مونتاژ خودرو در داخل کشور برای ۳۷ خودروساز وجود دارد و چرا با وجود این تعداد خودروساز، باز هم با کمبود خودرو مواجه‌ایم؟
طبق گفته‌های عباس علی‌آبادی، وزیر صمت وقت، در حال حاضر بیش از ۳۵ خودروساز در داخل کشور مشغول فعالیت هستند که به‌غیر از دو شرکت سایپا و ایران خودرو، تنها تیراژ ۷ مورد از این شرکت‌های خصوصی در آماری که از سوی وزارت صمت در رسانه‌ها منتشر میشود، عنوان میشود.
بر اساس آماری که وزارت صمت در اسفند ماه سال ۱۴۰۲ منتشر کرد، شرکت مدیران خودرو با تیراژ ۱۴۹ هزار دستگاه خودرو در صدر مونتاژ کنندگان داخلی قرار دارد و در جایگاه دوم کرمان موتور با تیراژ ۵۸ هزار دستگاه خودرو حضور دارد. بهمن موتور نیز به‌لطف تبلیغات گسترده توانست فروش خوبی را تجربه کند و با عرضه ۲۳ هزار دستگاه خودرو در جایگاه سوم پرتیراژترین مونتاژ کنندگان داخلی قرار بگیرد. جالب است بدانید که مابقی این ۳۷ خودروساز داخلی، تیراژ کمتر از ۵ هزار خودرو داشته‌اند و در انتهای لیست شاهد نام خودروسازی با تولید تنها ۵ دستگاه خودرو هستیم!
جدای از تعداد بالای ۳۷ خودروساز داخلی، وزیر صمت از عدم کفایت این خودروسازان برای تامین نیاز بازار انتقاد کرده؛ به‌گونه‌ای که میزان تولید خودرو در کشور پاسخگوی تقاضای مردم نیست و همین امر سبب ایجاد حباب در بازار خودرو شده است.
استراتژی غلط قیمت دستوری و از بین بردن رقابت در بازار داخلی سبب شده شرکت‌های زیادی به حوزه تولید خودرو روی بیاورند؛ مانند واردکنندگان خودرو و تولیدکنندگان مواد غذایی. همین مسئله سبب شده که بسیاری از سازمان‌های غیر مرتبط، چراغ سبز خود را به دارندگان مجوز مونتاژ و تولید خودرو برای سرمایه‌گذاری نشان دهند و احتمالا شاهد ورود قطب سومی به این صنعت پر هیاهو باشیم.
علت جذابیت تولید خودرو برای 37 شرکت خودروسازی در ایران چیست؟
بهتر است به‌جای تولید خودرو از کلمه مونتاژ برای ادامه مطلب استفاده کنیم؛ چرا که خودروهای چینی موجود در بازار داخلی تنها مونتاژ می‌شوند و خبری از تولید قطعات نیست. حال فرض کنید به‌عنوان یک مونتاژ کننده می‌خواهید یک خودرو را در بازار داخلی به فروش برسانید. در گام نخست باید با یک ماشین‌ساز چینی قرارداد ببندید که قطعات مونتاژ خودرو را در اختیار شما بگذارد. زیاد هم مهم نیست آن خودروساز، مالک چه برندی است و چه محصولی و با چه کیفیتی تولید می‌کند (در ادامه علت آن را توضیح می‌دهیم). در گام بعدی باید کارخانه‌ای برای مونتاژ قطعات خریداری شده ایجاد کنید. بعد از مونتاژ و آماده عرضه کردن خودرو، فقط کافیست شرایط پیش فروش محصول خود را به رسانه‌ها اعلام کنید تا با سیل درخواست‌های مردم مواجه شوید. در نهایت هم با سود چند ده برابری، خودرو خود را می‌فروشید و چند برابر سرمایه اولیه خود سود می‌کنید.
روند گفته شده، ساده به‌نظر می‌رسد، اما فقط برای مونتاژ کنندگان ایرانی! چرا که اصل ماجرا که تقاضای خریدار است و سبب ایجاد رقابت در بین خودروسازان مطرح جهانی شده، در ایران به‌دلایلی نادیده گرفته میشود؛ عطش بازار، نگاه سرمایه‌گذاری به خودرو و عدم وجود رقابت، سبب شده تا بازار دلالی در این حوزه شکل بگیرد و مردم هر خودرویی را از نمایندگی‌ها با قیمت کارخانه خریداری کنند. چرا که می‌دانند به‌دلیل عدم هم‌خوانی عرضه و تقاضا، می‌توانند خودرو خریداری شده را با سود چند صد میلیون تومانی در بازار آزاد به فروش برسانند.
وقتی به روند فعالیت این 37 شرکت خودروسازی در ایران نگاه می‌کنیم وابستگی صفر تا صد به شرکای خارجی نمایان میشود و آنچه را که اشتباه سیاست‌گذاری در این حوزه می‌توان قلمداد کرد، جایگزین کردن مونتاژکنندگان نمادین به‌جای واردکنندگان است؛ به‌گونه‌ای که هزینه نهایی مونتاژ خودرو بیشتر از واردات آن تمام میشود. با توقف واردات خودرو به‌منظور حمایت از تولید داخلی و کاهش خروج ارز از کشور، شرکت‌های خصوصی خودروسازی با دور زدن تحریم‌ها و با استفاده از هر ابزار و ایده‌ای، تولید را ادامه دادند و بازاری انحصاری در راستای عرضه محصولات مونتاژی در سطح کشور ایجاد کردند.
در واقع جذابیت تولید خودرو برای 37 شرکت خودروسازی در ایران، به این‌گونه است که اگر سرمایه‌ای داشته باشید که با استفاده از آن یک خط مونتاژ خودرو احداث کنید، در یک بازار انحصاری و تنها با سر هم کردن قطعات، خودرو میلیاردی تولید می‌کنید. در دولت هم به‌عنوان یک تولیدکننده شناخته خواهید شد و می‌توانید از تسهیلات در نظر گرفته شده که کم هم نیستند، استفاده کنید.
مونتاژ خودرو در کشور؛ حرفه‌ای بی‌دردسر، اما پر سود
یکی از عیوب این صنعت، عدم اجبار شرکای خارجی به سرمایه‌گذاری در داخل کشور است. در بسیاری از کشورها نظیر چین و روسیه هم صنعت مونتاژ خودرو در جریان است؛ اما به‌شکل دیگری! در این کشورها صنعت مونتاژ خودرو خارجی این‌گونه تعریف شده است که خودروساز داخلی با شریک خارجی جوینت شده و با سرمایه‌گذاری مشترک و انتقال تکنولوژی، به تولید محصول می‌پردازند و حتی محصول تولید شده را نیز صادر می‌کنند. این روند، سبب انتقال تکنولوژی ساخت یک محصول به کشور دیگری میشود و خود سرمایه‌گذار خارجی می‌کوشد در راستای منافعش، میزان تولیدات خود در کشور مقصد را گسترش دهد. از سوی دیگر، انتقال تکنولوژی سبب ریشه‌دار شدن شرکت‌های خودروسازی میشود تا با وزش هر باد مخالفی، خط‌های تولید آن‌ها متوقف نشود.
اما در داخل کشور ما این 37 شرکت خودروساز با استفاده از ارز تخصیصی، قطعات را وارد کشور کرده و بعد از سر هم کردن، وارد بازار می‌کنند و چندان خود را درگیر حواشی تولید قطعات یدک، انتقال تکنولوژی و الزام سرمایه‌گذاری شرکت خارجی نمی‌کنند. با توجه به این شرایط، ما در داخل کشور توانایی تولید قطعات را نداریم و در نتیجه با خروج شرکای خارجی از قرارداد، تحریم‌ها یا هر اتفاق دیگری، با افت تولید خودرو مونتاژی مواجه می‌شویم. از طرفی وزارت صمت این استانداردها را برای خودروسازان داخلی که قصد مونتاژ خودرو دارند تعریف نکرده و به هر درخواستی برای خودروساز شدن مجوز داده و به میزان زیادی به این شرکت‌ها ارز تخصیص داده شده است.
تکثیر خودروساز یا تیراژ خودرو
معضل بعدی صنعت خودرو ایران، تکثیر خودروساز است! در واقع برای برطرف کردن مشکل کمبود و انحصار خودرو در داخل کشور، تعداد خودروسازان گسترش پیدا کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر 37 شرکت خودروسازی در ایران در حال فعالیت هستند که به‌طور میانگین هر کدام از این شرکت‌ها 5 هزار خودرو تولید می‌کند. عباس علی‌آبادی، وزیر صنعت، معدن و تجارت در خصوص این پدیده، اخیرا توضیحاتی را ارائه کرده و گفته است:
37 شرکت خودروساز در ایران فعال هستند؛ حال آن‌که ما نیازی به این تعداد شرکت خودروساز نداریم؛ بلکه باید برای رفع نیاز بازار، تیراژ خودرو در داخل کشور بیشتر شود.
37 شرکت خودروسازی در ایران وجود دارد، اما بازار خودرو در انحصار است!
تصور عموم مردم بر این است که هر چه تعداد خودروساز در یک کشور بیشتر باشد، رقابت شدت گرفته و انحصاری در آن کشور به‌وجود نمی‌آید. در حال حاضر هم وقتی صحبت از انحصار بازار خودرو در ایران میشود دست‌اندرکاران این صنعت که از این طریق جیب‌هایشان را پر می‌کنند با استناد به 37 خودروساز فعال در ایران، تاکید دارند که با وجود این همه خودروساز در سطح کشور، بازار خودروهای خارجی جوی کاملا رقابتی دارد و انحصاری وجود ندارد.
اما بر اساس گفته کارشناسان، تعداد بنگاه‌های تولیدکننده یک کالا نمی‌تواند حاکی از آن باشد که انحصاری در کالای تولید شده ایجاد نمی‌شود؛ در واقع این محدوده عرضه و تقاضا است که مانع ایجاد انحصار در بازار میشود و تا زمانی که تکثیر کالا که در اینجا منظور خودرو است به‌اندازه تقاضای مردم زیاد نباشد، شاهد پدیده انحصار و حباب قیمتی خواهیم بود.
اگر به کشورهای پیشرفته هم نگاه کنید تعداد خودروسازان محدود است، اما تیراژ خودرو در این کشورها متناسب با نیاز مردم بوده و سبب ایجاد جو رقابتی در بازار شده است. بنابراین در حالی در کشور ما 37 خودروساز فعال هستند که این رقم در اکثر کشورهای جهانی به اندازه شمار انگشتان دو دست هم نیست.
در این کشورها خودروسازان برای جلب رضایت مردم به رقابت با یکدیگر می‌پردازند و تکنولوژی حرف اول را برای فروش محصول می‌زند. اما در کشور ما با وجود 37 خودروساز، هیچ رقابتی بین خودروسازان وجود ندارد و تیراژ اندک تولید خودرو و تقاضای بالای مردم، سبب شده تا هر خودرویی با هر کیفیتی به سرعت در بازار به پول نقد تبدیل شود. هنوز مشخص نیست که وزارت صمت چه برنامه‌ای برای 37 خودروساز موجود در ایران دارد و در آینده آیا شاهد افزایش تیراژ تولید خودرو خواهیم بود یا خیر.
