آیا اتصال به Wi-Fi عمومی بدون VPN امن است؟ اگر از وایفای رایگان مکانهای عمومی استفاده میکنید؛ حتما این مقاله را بخوانید.
- همه چیز درباره اتصال به Wi-Fi عمومی
- امنیت شبکه با HTTPS
- چگونه بررسی کنیم که یک وبسایت از HTTPS استفاده میکند؟
- چگونه مطمئن شوید که وایفای شما رمزنگاری شده است؟
- آیا وایفای بدون رمز به VPN نیاز دارد؟
- مراقب Evil Twin Attack (حمله دوقلوی شیطانی) باشید
- مراقب آسیبپذیریهای شناخته شده VPN باشید
- دلایل استفاده از ویپیان در Wi-Fi عمومی
- آیا باید از وایفای عمومی استفاده کنید؟
- راههای محافظت از خود هنگام استفاده از Wi-Fi عمومی
- از ویپیانهای رایگان اجتناب کنید
Wi-Fi عمومی رایگان این روزها همهجا پیدا میشود؛ برخی تخمینها از وجود بیش از 550 میلیون هاتاسپات در سراسر جهان خبر میدهند. به سختی میتوان یک کافه یا مرکز خرید را پیدا کرد که وایفای رایگان نداشته باشد.
حتی برخی کشورها (مانند سنگاپور) آن را به صورت رایگان در فضاهای عمومی در دسترس همگان قرار دادهاند. برخی خطوط هوایی در ایالات متحده نیز وایفای رایگان را برای همه مسافران از جمله مسافران اکونومی ارائه میدهند.
همه چیز درباره اتصال به Wi-Fi عمومی
عادت کردن به دسترسی آسان به هاتاسپاتهای عمومی رایگان در هر مکانی باعث شده که مردم کمی بیش از حد به آنها اعتماد کنند. بر اساس یک نظرسنجی در سال 2023، نزدیک به 20 درصد از شرکت کنندگان از وای فای رایگان برای کار از راه دور و انجام تراکنشهای مالی (یعنی انجام کارهای بسیار حساس) استفاده کردهاند. احتمالا بارها شنیدهاید که برای امنیت بیشتر فقط باید از طریق یک شبکه خصوصی مجازی (VPN) به وایفای عمومی متصل شوید. اما آیا این امر ضروری است؟
- 9 اشتباه که شما را به طعمه ای آسان برای هکرها تبدیل میکنند
- هشدار جدی: بههیچ عنوان از وای فای عمومی کافهها و فروشگاهها استفاده نکنید!
همانطور که ممکن است تصور کنید پاسخ این پرسش فقط بله یا خیر نیست. در برخی شرایط استفاده از VPN برای محافظت در شبکههای عمومی لازم است. اگرچه تبلیغات ممکن است در مورد تواناییهای آن اغراق کنند. اما اغلب دلیل اصلی اتصال به آن چیزی نیست که شما تصور میکنید.
هدف ما در اینجا بررسی این موضوع است که چه زمانهایی استفاده از ویپیان در وایفای عمومی ضروری است و چه زمانهایی نه. همچنین اگر نیازی به VPN نباشد، تهدیدهای واقعی احتمالی را بررسی خواهیم کرد.
امنیت شبکه با HTTPS
در گذشته نه چندان دور بیشتر وبسایتها از روش HTTP استفاده میکردند که امنیت کمی داشت و اطلاعات را رمزگذاری نمیکرد. به همین دلیل هکرها میتوانستند به راحتی تمام اطلاعاتی که در یک شبکه عمومی رد و بدل میشد را ببینند. همچنین امنیت شبکههای وایفای به خاطر پروتکلهای قدیمی WEP و WPA خیلی ضعیف بود.
VPN با ساختن یک شبکه خصوصی مجازی یا یک راه امن و رمزگذاری شده از شما محافظت میکرد. به همین خاطر وقتی شبکههای رایگان خیلی خطرناک بودند، استفاده از VPN ایده بسیار خوبی بود.
متاسفانه، هنوز در تبلیغات گفته میشود که بدون VPN هیچ نوع رمزنگاری وجود ندارد. اما این حرف درست نیست. وقتی شما با مرورگرتان وارد وبسایتها میشوید، تقریبا همیشه از HTTPS استفاده میشود. HTTPS یعنی Hypertext Transfer Protocol Secure و کلمه Secure در اینجا خیلی مهم است. این بخش امن به کمک فناوری به نام Transport Layer Security کار میکند که ارتباط شما را رمزگذاری میکند.
به این ترتیب اطلاعاتی که بین شما و وبسایتی که میبینید رد و بدل میشود فقط برای شما دو طرف قابل فهم است، حتی اگر از VPN استفاده نکنید. حدود 90 درصد از وبسایتها از این روش رمزنگاری HTTPS استفاده میکنند. خیلی کم پیش میآید که با وبسایتهایی که از HTTP استفاده میکنند روبرو شوید، مخصوصا وبسایتهایی که اطلاعات مهم شما را دارند.
امروزه امنیت شبکههای وایفای هم خیلی بهتر شده است. استانداردهای معمول مثل WPA2 و WPA3 از روشهای پیشرفتهای برای رمزنگاری استفاده میکنند که هکرها نمیتوانند به آسانی آنها را بشکنند.
اگر شبکه وایفای که شما به آن وصل شدهاید از این نوع رمزگذاریهای جدید استفاده کند، دیگر نیازی به استفاده از VPN نیست. البته هنوز هم راههایی وجود دارد که حتی یک شبکه امن و وبسایتهایی که از HTTPS استفاده میکنند ممکن است آسیبپذیر باشند، ولی در مورد آن بعدا صحبت خواهیم کرد.
چگونه بررسی کنیم که یک وبسایت از HTTPS استفاده میکند؟
HTTPS در هر شرایطی، چه در Wi-Fi عمومی و چه خصوصی ضروری است. اما چگونه میتوانید مطمئن شوید وبسایتی که بازدید میکنید از یک اتصال رمزنگاری شده استفاده میکند یا نه؟ اگر از مرورگرهای جدیدی مانند کروم، سافاری یا فایرفاکس استفاده میکنید، این موضوع به طور خودکار در رایانه و تلفن همراه شما بررسی میشود. این سه مرورگر (و همچنین مرورگرهای جایگزین کروم مانند ویوالدی) قبل از اینکه بخواهید به یک وبسایت HTTP متصل شوید، به شما هشدار میدهند.
بهتر است همیشه وضعیت اتصال خود را در نوار آدرس بررسی کنید. در بیشتر مرورگرها یک علامت قفل خواهید دید که نشان میدهد وبسایتی که به آن متصل هستید از HTTPS استفاده میکند. اگر روی آدرس وبسایت کلیک کنید؛ باید عبارت https:// را در ابتدای آن ببینید.
اگر در سایتی که از آن بازدید میکنید از HTTPS استفاده نشده باشد، برچسب Not secure (ناامن) را مشاهده خواهید کرد. همانطور که گفته شد، قبل از رسیدن به این مرحله یک هشدار دریافت خواهید کرد (مگر اینکه آن را در تنظیمات غیرفعال کرده باشید).
باز هم تاکید میکنیم که این روزها وبسایتهای کمی از HTTP استفاده میکنند و بیشتر آنها یا جاهایی هستند که شما به طور مرتب به آنها سر نمیزنید یا وبسایتهایی هستند که استفاده از HTTP در آنها خطری ندارد.
اگر وبسایتی که اغلب از آن بازدید میکنید از HTTP استفاده میکند (مثلا جیمیل یا آمازون) یک مشکل جدی وجود دارد و باید تا اطلاع ثانوی از آن اجتناب کنید. هرگز اطلاعات حساس خود را از طریق اتصال HTTP ارسال نکنید. با این کار عملا آن را به راحتی در اختیار افراد سودجو که در حال جاسوسی هستند قرار میدهید.
چگونه مطمئن شوید که وایفای شما رمزنگاری شده است؟
همانطور که برای HTTPS نشانههایی وجود دارد، سیستمعاملهای اصلی هم علائم سادهای دارند که نشان میدهند به یک شبکه وایفای امن (دارای رمز) وصل هستید یا نه. به تنظیمات دستگاهتان بروید و قسمت وایفای را پیدا کنید. مثل HTTPS، اگر شبکه رمزنگاری شده باشد، باید علامت قفل را ببینید. روی اطلاعات وایفای (علامت دایره با حرف i داخلش) بزنید تا ببینید وایفای شما از چه نوع رمزی استفاده میکند. اگر WPA2 یا WPA3 را دیدید، میتوانید با خیال راحت از اینترنت استفاده کنید.
سیستمعامل گوشی یا کامپیوترتان به شما خبر میدهد که آیا اتصالی که استفاده میکنید امن است یا نه. مثلا در گوشیهای آیفون، اگر یک شبکه وایفای از WPA2 یا نسخههای جدیدتر استفاده نکند، یا حتی اگر اصلا رمز نداشته باشد، عبارت Weak Security (امنیت ضعیف) زیر اسم آن شبکه نشان داده میشود. به هیچ وجه از پروتکلهای قدیمی WEP و WPA استفاده نکنید. عادت کنید همیشه قبل از وصل شدن به وایفای، علامت قفل آن را بررسی کنید.
بخشی از دلیلی که ما این موارد را میگوییم، ایجاد هوشیاری دیجیتالی بهتر است. شما باید همیشه مراقب باشید که آیا وبسایتها و وایفای که به آنها متصل میشوید امن هستند یا خیر. هکرها به این امید هستند که شما تمام علائم هشدار را نادیده بگیرید. فقط کمی دقت و هوشیاری دیجیتالی (صرف دو ثانیه برای بررسی علامت قفل) میتواند نقش بسیار مهمی در حفظ امنیت آنلاین شما داشته باشد.
آیا وایفای بدون رمز به VPN نیاز دارد؟
اینجاست که موضوع کمی پیچیده میشود. حتی اگر وارد وبسایتهایی شوید که از HTTPS به درستی استفاده میکنند، اما شبکه Wi-Fi عمومی که به آن متصل هستید بدون رمز باشد، لزوما در امان نیستید. بیشتر مودمهای وایفای از WPA2 و WPA3 پشتیبانی میکنند، اما اگر کسی که آن را تنظیم کرده این قابلیت را فعال نکرده باشد (آن را درست پیکربندی نکرده باشد) دچار مشکل خواهید شد.
اگر برای وصل شدن به شبکه وایفای نیازی به وارد کردن رمز عبور نباشد، احتمالا آن شبکه امن نیست (یا از روشهای قدیمی WEP و WPA استفاده میکند که قبلا گفتیم امن نیستند).
مشکل وایفای بدون رمز خیلی شبیه مشکل HTTP است. چون هیچ رمزنگاری برای درهم کردن اطلاعات وجود ندارد، دادهها به صورت متن ساده منتقل میشوند و هر هکری که بتواند به شبکه نفوذ کند، میتواند آنها را به طور کامل ببیند. به این کار حمله Man in the Middle attack میگویند. هکرهایی که در این موقعیت قرار میگیرند میتوانند اطلاعات حساس شما را بدزدند و رایانه شما را به بدافزار آلوده کنند.
با آنکه HTTPS خیلی امن است، ولی کاملا بینقص نیست. این پروتکل رمزنگاری سرتاسری E2EE که امنترین نوع رمزگذاری است را ندارد. E2EE یعنی اطلاعات اول توی گوشی یا کامپیوتر شما رمزگذاری میشود و فقط کسی که اطلاعات برایش ارسال شده میتواند آن را باز کند. به دلیل همین نبود E2EE است که باید از استفاده از تلگرام یا هر پیامرسان خصوصی دیگری که این قابلیت را به طور پیشفرض فعال نمیکند، دست بردارید.
- کارهایی که بعد از متصل شدن به یک وای فای عمومی نباید انجام دهید
- وای فای رایگان ، آسان ترین مسیر ورود هکرها به گجت شما
HTTPS به دلیل نحوه رمزگذاری دادهها قابل رهگیری است و در گذشته بارها این اتفاق افتاده است. بنابراین در مورد استفاده از وایفای عمومی بدون رمز بهتر است از VPN استفاده کنید، زیرا آن تونل E2EE میتواند اتصال شما را در برابر MitM attacks (نوعی حمله سایبری) ایمن کند.
مراقب Evil Twin Attack (حمله دوقلوی شیطانی) باشید
وایفای بدون رمز در واقع بزرگترین تهدید موجود نیست. یکی از باورهای غلط هک کامپیوتر که باید از آن دست بردارید این است که هکرها همیشه از راه دور کار میکنند. با توجه به اینکه مردم برای اتصال به Wi-Fi عمومی رایگان عجله میکنند و ممکن است به هشدارهای احتمالی توجه نکنند، بسیاری از هکرها شبکه وایفای خود را در یک مکان عمومی شلوغ ایجاد میکنند.
آنها آن را شبیه وایفای رایگان محبوب همان منطقه نشان میدهند و کاری میکنند که به نظر برسد همان است، افراد ناآگاه به آن متصل میشوند و سپس اقدامات مخرب روی دستگاهشان انجام میشود. این کار به عنوان حمله «دوقلوی شیطانی» یا Evil Twin Attack شناخته میشود.
وقتی شما به دام این حمله میافتید، هکر سعی میکند ترافیک شما را رهگیری کند و شما را فریب دهد تا وارد وبسایتهای جعلی شوید. به این صورت اطلاعات حساس شما را میدزدد و بدافزار را به دستگاه شما منتقل میکند.
در بعضی موارد، هکرها ممکن است یک شبکه وایفای با همان نام شبکهای که قبلا به آن وصل شدهاید (مثل وایفای دانشگاه یا محل کارتان) ایجاد کنند. این کار باعث میشود دستگاههای شما بدون اینکه شما متوجه شوید، به طور خودکار به آن شبکه جعلی وصل شوند.
پس چگونه میتوان از حمله «دوقلوی شیطانی» جلوگیری کرد؟ در صورت امکان به طور کلی از Wi-Fi عمومی اجتناب کنید. استفاده از اینترنت همراه شاید هزینه بسیار کمی داشته باشد، اما به امنیتش میارزد.
در غیر این صورت نام شبکههای وایفای را دوباره چک کنید؛ شبکههای جعلی معمولا اسمهای خیلی مشابه (اما نه دقیقا یکسان) دارند. اگر با خطاهای زیاد در شبکه و هشدارهای گواهی SSL مواجه شدید، ممکن است نشانه فعالیت یک هکر باشد. پس برای اطمینان اتصال خود با آن شبکه را قطع کنید. حملات سایبری این روزها بیشتر شدهاند، پس سعی کنید این موضوع را به خاطر بسپارید.
مراقب آسیبپذیریهای شناخته شده VPN باشید
خود ویپیانها هم ممکن است مشکل امنیتی داشته باشند، حتی اگر به یک شبکه امن وصل شده باشند. یک مشکل امنیتی جدید به اسم TunnelVision پیدا شده است. به زبان ساده، این مشکل به هکرها اجازه میدهد تا تمام کارهایی که شما در اینترنت انجام میدهید را ببینند حتی وقتی که به VPN وصل هستید، انگار که هیچ رمزی وجود ندارد.
متاسفانه این مشکل راه حل آسانی ندارد و به خصوص برای شبکههای Wi-Fi عمومی نگرانکننده است، چون هکر برای استفاده از این مشکل باید مودم وایفای را هک کند که در مکانهای عمومی راحتتر است چون مودمها معمولا در دسترس هستند.
همه سیستمعاملها این مشکل امنیتی را ندارند. برای نمونه اندروید و لینوکس تحت تاثیر این مشکل قرار نمیگیرند، اما دستگاههای ویندوز و اپل آسیبپذیر هستند. بعضی از شرکتهای ارائه دهنده ویپیان تلاش کردهاند این مشکل را در برنامههای خود با استفاده از قابلیتی به نام «کلید قطع کننده» حل کنند.
شما باید بررسی کنید که آیا VPN شما راه حلی برای این مشکل ارائه داده است یا خیر. برای مثال شرکت ProtonVPN میگوید کاربران اپل فقط باید قابلیت کلید قطع کننده را فعال کنند تا از این مشکل در امان باشند.
متاسفانه مشکلات امنیتی دیگری هم در ویپیانها پیدا شده است. اخیرا محققان امنیتی یک مشکل را کشف کردند که میلیونها سرور VPN در سراسر دنیا را تحت تاثیر قرار میدهد. این حرفها به این معنی نیست که نباید از VPN استفاده کنید، بلکه نباید به آن اعتماد کامل داشته باشید.
ویپیانها هم مثل هر برنامه دیگری که با کد نوشته میشود، ممکن است مشکلات امنیتی داشته باشند. بنابراین بهتر است که همیشه از آخرین خبرهای مربوط به امنیت سایبری باخبر باشید و بدانید که شرکت ارائه دهنده VPN شما برای مقابله با این تهدیدها چه کار میکند.
دلایل استفاده از ویپیان در Wi-Fi عمومی
حالا باید کاملا مشخص شده باشد که چه زمانی باید از VPN در وایفای عمومی رایگان استفاده کنید؛ زمانی که آن Wi-Fi امن نیست و رمز ندارد. علاوه بر این، دلیل دیگری هم برای اتصال به VPN در مکانهای عمومی وجود دارد و آن حفظ حریم خصوصی دادههای شما است. از آنجایی که این نقاط اتصال رایگان هستند، ممکن است سازمانهای ادارهکننده آنها پشت پرده برای پوشش هزینهها (یا بدتر از آن) اطلاعات مرورگر شما را بفروشند.
این موضوع فقط یک فرضیه نیست. به عنوان نمونه، وایفای عمومی رایگان LinkNYC در نیویورک را در نظر بگیرید. فعالان حریم خصوصی نگران بودند که اطلاعات جمعآوری شده از کاربران هنگام اتصال به این کیوسکها ممکن است برای ردیابی افراد به ویژه توسط پلیس استفاده شود.
بعدها مشخص شد شرکت CityBridge که مسئول اداره LinkNYC است، در سیاست حفظ حریم خصوصی خود اعتراف کرده که ممکن است برخی از اطلاعات کاربران را به اشتراک بگذارد و بفروشد.
همچنین محققان در مونترال 67 نقطه اتصال Wi-Fi عمومی مختلف را بررسی کردند و متوجه جمعآوری حجم زیادی از اطلاعات شدند. مثالهای فراوانی وجود دارد و به طور خلاصه این اتفاق در بسیاری از مکانها در حال وقوع است.
اگرچه VPN به طور کامل هویت شما را پنهان نمیکند، اما فعالیتهای شما در اینترنت را از دید شرکت ارائهدهنده خدمات اینترنت (ISP) مخفی میکند. یک شرکت خوب ارائهدهنده ویپیان معمولا بررسیهای امنیتی مستقل انجام میدهد و کد نرمافزار خود را به صورت عمومی منتشر میکند تا ثابت کند اطلاعات شما را جمعآوری یا نمیفروشد.
شما چنین اطمینانی را از یک نقطه اتصال وایفای تصادفی که در فرودگاه به آن وصل میشوید، دریافت نخواهید کرد. استفاده از VPN ضرر چندانی هم ندارد، زیرا بیشتر آنها از پروتکل سریع WireGuard استفاده میکنند که حتی در اتصالات کند هم تاخیر کمی دارد. در اصل به دلیل جمعآوری دادهها بهتر است برای هر شبکه Wi-Fi غیر از شبکه خانگی خود از VPN استفاده کنید، حتی اگر دلیل دیگری وجود نداشته باشد.
آیا باید از وایفای عمومی استفاده کنید؟
با خواندن تمام این مطالب قابل درک است که بپرسید آیا اصلا باید از Wi-FI عمومی استفاده کنید یا خیر. همه چیز به میزان ریسکپذیری شما و کاری که میخواهید با اتصال به وایفای عمومی انجام دهید بستگی دارد.
اگر بسته اینترنتی دیتا دارید و کاری که میخواهید انجام دهید اینترنت زیادی را مصرف نمیکند، واقعا دلیلی برای اتصال به یک وای فای عمومی وجود ندارد. حتی اگر کاری که میخواهید انجام دهید اینترنت دیتا زیادی را مصرف میکند، هزینه اضافی برای خرید یک بسته اینترنتی دیگر، بسیار بسیار ارزانتر از زیان ناشی از هک شدن زندگی دیجیتالی شما خواهد بود.
اگر قصد دارید فقط برای کارهای کماهمیت مانند مرور شبکههای اجتماعی و تماشای محتوای آنلاین از وایفای استفاده کنید، خطر بسیار کمتری وجود دارد.
با این حال قبل از اتصال مطمئن شوید که شبکه وایفای امن است، نام شبکهها (SSID) را مجددا بررسی کنید تا از عدم وجود شبکه جعلی مشابه (دوقلوی شیطانی) اطمینان حاصل کنید و از وارد کردن اطلاعات در هر صفحه ورود تصادفی که ظاهر میشود، خودداری کنید. صرف چند ثانیه بیشتر برای بررسی نقاط ضعف امنیتی میتواند بسیار مفید باشد.
اگر قصد انجام کارهای حساس (مانند چک کردن ایمیل یا باز کردن برنامه بانکداری) را دارید، بهتر است یا آن را بعدا در یک شبکه وایفای مطمئنتر انجام دهید یا از طریق اینترنت دیتا تلفن همراه خود به این موارد دسترسی پیدا کنید. اگر مجبور هستید (مثلا در یک کشور خارجی هستید) برای اطمینان از VPN استفاده کنید.
راههای محافظت از خود هنگام استفاده از Wi-Fi عمومی
اگر میخواهید از یک نقطه اتصال رایگان استفاده کنید، برای اینکه خطر کمتری شما را تهدید کند، چند کار احتیاطی انجام دهید. همانطور که قبلا گفتیم وارد هیچ صفحهای که ناگهان باز میشود و از شما اطلاعات میخواهد نشوید و در شبکههایی که رمز ندارند از VPN استفاده کنید. در شبکههایی که امن هستند هم برای حفظ حریم خصوصی اطلاعاتتان از VPN استفاده کنید.
یکی از مهمترین کارهایی که میتوانید انجام دهید این است که از برنامهها و سرویسهایی استفاده کنید که به طور خودکار از رمزگذاری سرتاسری (E2EE) پشتیبانی میکنند. به جای فیسبوک مسنجر و اینستاگرام میتوانید از برنامههای پیامرسان دیگری استفاده کنید. اگر دستگاه اپل دارید، قابلیت Advanced Data Protection را برای iCloud خود فعال کنید که در واقع همان E2EE است.
- تفاوت وی پی ان (vpn) و پروکسی (Proxy) در چیست؟
- وی پی ان ها آنقدر که شما فکر میکنید امن نیستندWi-Fi عمومی
E2EE در هر حالتی بهترین انتخاب است، زیرا اطلاعات قبل از اینکه از دستگاه شما خارج شود رمزگذاری میشود و این باعث میشود که هکرها حتی در یک اتصال وایفای ناامن هم به سختی بتوانند به اطلاعات حساس شما دسترسی پیدا کنند.
از ویپیانهای رایگان اجتناب کنید
با گشتن در گوگل پلی استور یا اپ استور، سرویسهای VPN رایگان زیادی به چشمتان خواهد خورد، اما به شدت توصیه میکنیم از هیچکدام از آنها استفاده نکنید. کمی فکر کنید؛ یک VPN رایگان چطور پول در میآورد؟
ممکن است در برنامه خود تبلیغات نشان دهد ولی شما فقط برای زدن دکمه اتصال وارد آن میشوید. بیشتر آنها اطلاعات شما را جمعآوری کرده و میفروشند. همچنین بسیاری از آنها از روشهای رمزگذاری ضعیف استفاده میکنند و سرعت پایینتر، تعداد سرور کمتر و گزینههای اتصال محدودتری را ارائه میدهند.
امروزه لازم نیست برای خرید یک ویپیان پولی هزینه زیادی بپردازید. بهترین سرویسهای VPN در بعضی موارد فقط حدود ۲ دلار در ماه قیمت دارند. در عوض پهنای باند نامحدود، تعداد زیادی سرور، قابلیت مسدود کردن تبلیغات و امکانات دیگر را در اختیار شما قرار میدهد.
اگر امکان پرداخت هزینه VPN را ندارید، حداقل از ویپیانی استفاده کنید که واقعا بتوانید به آن اطمینان کنید، مانند ProtonVPN. این شرکت یک سرویس VPN رایگان برای یک دستگاه با تعداد محدودی سرور ارائه میدهد.
هدف ProtonVPN از این کار تبلیغ سرویس پولی خود است و امیدوار است که اگر از تجربه استفاده از سرویس رایگان راضی باشید، مشترک سرویس پولی آن شوید. به این ترتیب هزینه این سرویس رایگان تا حدودی توسط کاربران پولی تامین میشود و مشکلات مربوط به حفظ حریم خصوصی که در سایر ویپیانهای رایگان وجود دارد، در آن دیده نمیشود.