نظر پدر علم زلزله‌شناسی ایران در مورد زلزله های اخیر کشور؛ بعید نیست هارپ باشد

زلزله های اخیر کشور، شایعات زیادی به دنبال داشته که یکی از آنها فناوری هارپ است؛ حالا پدر علم زلزله‌شناسی ایران مورد زلزله های اخیر و احتمال استفاده از فناوری هارپ در این زمین لرزه ها اظهار نظر کرده است.

پروفسور بهرام عکاشه متولد سال 1315 مسجد سلیمان، متخصص برجسته زلزله شناسی، زمین شناسی و پدر علم زلزله شناسی ایران است. او همیشه نسبت به احتمال بروز زلزله در تهران هشدار داده و طرفدار تغییر محل پایتخت به منظور به حداقل رساندن خسارت و تلفات این زلزله است.

پروفسور عکاشه در مصاحبه با یکی از خبرگزاری های داخلی در مورد واقعیت های زلزله توضیحاتی داده که در ادامه شما را به مطالعه متن این مصاحبه دعوت می‌کنیم.

عده ای از کارشناسان می گویند، بعد از زلزله 5.2 ریشتری که 29 آذر در تهران و البرز رخ داد، گسل اشتهارد فعال شده و ممکن است زلزله ای با قدرت 7 ریشتر ایجاد کند، به نظر شما این موضوع قابل تائید است؟

به نظر من نه، من اعتقاد دارم گسل اشتهارد دنباله گسل جنوب تهران است و اکنون بحث 7 و یا 7.5 ریشتری بودن زلزله در تهران مطرح نیست؛ گسل شمالی تهران در دامنه کوه است در حالی که اشتهارد در جنوب البرز بوده و به سمت ری کشیده می‌شود. به نظر من قسمت سمت ری این گسل فعال شده که قدرت ایجاد زلزله های زیر 7 ریشتر را دارد، ولی از طرف دیگر باید یادآور شوم زمین های ری و ملارد سست است و اگر سازه ای اصول مهندسی را رعایت نکرده باشد حتی با زلزله 5 ریشتری نیز ممکن است دچار خسارت شود. من اعتقاد دارم زلزله های 4 ریشتری نیز برای خیلی از خانه های جنوب تهران مساله ساز است.

نکته ای که باید توجه کنیم این است که خود زلزله آدم کش نیست و باید بدانیم که نابسامانی اصول ساخت مهندسی است که عامل کشتار است. زلزله 7 ریشتری هم در صورتی که مهندسی ساخت تقویت شده و سازهای شهری درست طراحی شده باشند، می‌تواند کشنده نباشد.

پروفسور با توجه به وضعیت فعلی پایتخت، فکر می‌کنید تهران تحمل چند ریشتر زلزله را دارد؟

در ابتدا باید بگویم که در صورت وقوع زلزله اشتهارد بزرگی آن کمتر از 7 ریشتر است ولی با توجه به مهندسی تهران، به نظر من همین مقدار هم برای جنوب تهران بسیار خطرناک است.

الان بحث بر سر این است که زلزله تهران و البرز، زلزله اصلی بوده یا پیش لرزه، آیا این موضوع قابل پیش بینی است؟

پروفسور عکاشه با خنده می گوید: اگر کسی بتواند این موضوع را پیش بینی کند، باید جایزه نوبل بگیرد. ما نمی‌توانیم بگوییم زلزله ای که در تهران رخ داد یک اخطار برای آینده است یا کلا زمین لرزه اصلی بوده، هیچ چیزی قطعیت ندارد و تنها نکته مهم در این مورد این است که باید در هر شرایطی آمادگی خود را حفظ کنیم.

نکته دیگری که باعث ترس ووحشت مردم شد، صداهای عجیب و شایعات بعار از این اتفاق بود؛ آیا صداهای مهیبی که قبل از زلزله شنیده شد طبیعی بود؟

ببینید این صدا پدیده ای طبیعی بود. معمولا حرکت سنگ ها و لایه های زمین باعث ایجاد صدا می شود و البته باید بگویم وقتی سنگ ها، خانه ها و سقف خانه حرکت می‌کند باعث ایجاد صدا می‌شود. من یادم می‌آید زمانی که در مسجد سلیمان بودم، در دوران جوانی خوزستان زیاد زلزله می‌آمد. ما در خانه های شرکت نفت بودیم و روی پشت بام ها وسیله ای به شکل چادر از جنس حلبی برای جلوگیری از نفوذ گرما ساخته بودند، وقتی زلزله می‌آمد من با صدای سقف خانه بیدار می‌شدم و از آنجا با زلزله آشنا شدم.

یعنی زلزله در فضا های خارج شهر که هیچ سازه ای وجود ندارد، صدا دار نیست؟

نه اصلا به این صورت نیست، حتی اگر در هنگام زلزله در فضای بیابانی باشیم، صدای خش خش ناشی از زلزله شنیدن است، به عبارت دیگر در فضاهای خالی از سکنه هم زلزله صدای خاص خود را دارد.

در شهرها و استان هایی که زلزله در آنها رخ داد، دیدن نورهای عجیب و غریب و متقارن شدن آن با زلزله گزارش شده است، دیدن این نورهای عجیب از لحاظ علمی توضیحی دارد؟

واقعیت این است که در افق محل وقوع زلزله دیدن نور قبل از وقوع زلزله هم، پدیده‌ای طبیعی است. انواع و اقسام مختلفی از نورها، حتی نورهای رنگی قبل و بعد از وقوع زلزله طبیعی است و اساسا هم جزو راه های پیش بینی زلزله است.

شایعاتی در مورد هارپ و اینکه این پدیده در وقوع زلزله نقش داشته، مطرح شده است. آیا این موضوع صحت دارد؟

ببینید، هارپ پدیده ای است که از لحاظ علمی هنوز برای بسیاری از مردم دنیا حل نشده و دارای شک و شبهه است. بعید نیست در ماجرای زلزله ها، هارپ هم نقش داشته باشد؛ چرا که هارپ اساسا پدیده ای است که در لایه های بالای اتمسفر بر عوامل طبیعی اثر می‌گذارد و قدرت ایجاد زلزله را دارد، با وجودی که هنوز این موضوع اثبات نشده اما بعید نیست که در این زلزله ها هم هارپ نقش داشته باشد.

آیا امکان فعال شدن آتشفشان دماوند با زلزله 29 آذر وجود دارد؟

ابتدا باید در مورد چگونگی فعالیت آتشفشان دماوند برایتان توضیح دهم. در قسمت های شمالی ایران، سمت توران و دریاچه خزر به زیر کوه های البرز می رود و به خاطر فشاری که از جنوب به آن وارد می‌شود، کوه ها به بالا کشیده می‌شوند. دریای خزر در ایران هزار متر عمق دارد؛ رفتن دریا به زیر کوه ها در قسمت توران باعث می‌شود لایه های زیر کوه های البرز فشرده شده و مذاب شوند، اینگونه آتشفشان به وجود می‌آید. قطعا هر فعالیتی از جمله زلزله می‌تواند موجب فعال شدن دماوند شود. من بارها به موسسات ژئوفییک پیشنهاد کردم در کوه آتشفشان لرزه نگار قرار دهند، چراکه قبل از فعال شدن آتشفشان، ارتعاشات قوی می‌شود. درجه حرارت ماگما 900 درجه سانتیگراد است و باعث بروز حرکاتی می‌شود، اما این لرزه نگار اکنون وجود ندارد.

یعنی فعلا به صورت قطعی در مورد فعالیت دماوند نمی‌توان نظری ارائه داد؟

تا زمانی که شبکه لرزه نگار را به منظور ردگیری حرکت دماوند انجام ندهیم نمی‌توانیم بگوییم چون پایگاه فلان ثبت می‌کنند، می‌توانیم فعالیت دماوند را بسنجیم. من بارها پیشنهاد کرده ام کنار دماوند دستگاه بگذاریم تا این فعالیت ها قابل تشخیص باشد.

آتشفشان دماوند، باید با دانش پیگیری و نظر داده شود. اما لازم است بگویم گسلی در شرق تهران 185 سال پیش وقایع تلخی را به وجود آورد. آن زمان زلزله ای 7.2 ریشتری در تاریخ ثبت شده که کاخ گلستان و قسمت هایی از بازار تهران تخریب شدند و دیوارهای سفارت انگلستان فروریخت، در حوزه شمیرانات 45 هزار کشته بر جای گذاشت. بر همین اساس و با توجه به سوابق زلزله های تهران اگر پیش بینی من درست باشد، تا 15 سال دیگر باید زلزله ای با همین مقدار در تهران رخ دهد.

اما می‌گویند دوره بازگشت زلزله قابل پیش بینی نیست؟

بله، بنده هم گفتم با محاسبات ریاضی، اما زمین و طبیعت که محاسبات سرش نمی‌شود. قطعا زلزله به بزرگی که قبلا آمده مجددا رخ خواهد داد، اما زمانش مشخص نیست.

با این تفاسیر و با توجه به زلزله 5.2 ریشتری چهارشنبه 29 آذر، مردم تهران تا چه زمانی باید حالت آمادگی خود را حفظ کنند؟

همیشه باید آماده باشند. هر کسی که در تهران زندگی می‌کند باید همیشه هوشیار باشد، آنهایی که در مشهد و تبریز هستند نیز باید همیشه آماده باشند. وقتی در منطقه ای لرزه خیز زندگی می‌کنیم باید احتیاط های آن منطقه را رعایت کنیم. هر کسی که اتومبیل دارد باید باک بنزین خود را پر کند، نه اینکه هر وقت باک خالی شد بنزین بزند، یکی دیگر از شرایط آمادگی برای زلزله این است که تخت خواب کنار پنجره، اجسام شیشه ای و دکورهای آویزان و خطرناک نباشد. وقتی در منطقه لرزه خیز زندگی می‌کنیم باید تمام اینها را بدانیم.