کم خوابی تاثیرات منفی جبران ناپذیری روی بدن می‌گذارد

کم خوابی که می‌تواند ناشی از استرس یا فشار روزمره باشد، تاثیرات منفی جبران ناپذیری روی بدن خواهد گذاشت. در این مطلب 10 تاثیر مخرب خواب کم برای سلامت انسان را بررسی خواهیم کرد.

برخی افراد برای کار بیشتر، که احتمالا هدف اصلی آن به دست آوردن پول بیشتر است، خود را از خواب محروم می‌کنند، در حالی که نمی‌دانند در آینده، با صرف چند صد برابر پول جمع شده طی این ساعات نیز نخواهند توانست تاثیرات کم خوابی را جبران کنند. از طرفی نداشتن خواب کافی سبب می‌شود در طول روز نیز آنطور که باید کارآمد نباشند.

کم خوابی مرگبار است؛ هشدارها را جدی بگیرید!

کم خوابی به ظاهر سودمند است، چرا که فرصت بیشتری در اختیارتان قرار می‌دهد، اما روی هم رفته بدترین آفتی است که می‌تواند به جان یک فرد بیفتد؛ زوال حافظه، چاق یا لاغر شدن (بسته به ژنتیک فرد)، پرخاشگری، سر درد، نداشتن تمرکز و کاهش میل جنسی تنها بخشی از عوارض کم خوابی هستند که خود را خیلی زود بروز می‌دهند. در واقعیت، نداشتن خواب شبانه کافی تاثیرات غیر قابل جبران بسیار بیشتری دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین موارد اشاره خواهیم کرد.

افزایش احتمال بروز حوادث

برخلاف تصور، افزایش تصادفات رانندگی بدترین حالت ممکن نیست. در طول تاریخ، نداشتن خواب و در نتیجه تمرکز کافی اصلی‌ترین دلیل برخی فجایع بوده است. به عنوان نمونه‌ای از آن‌ها در تاریخچه اخیر بشریت می‌توان به نابود شدن راکتور هسته‌ای نیروگاه تری مایل آیلند در سال 1979 اشاره کنیم. این حادثه 140 هزار نفر از ساکنان ایالت پنسیلوانیا آمریکا را به دردسر انداخت و آن‌ها را مجبور به ترک خانه‌های خود کرد.

7 سال بعد و در سال 1986 میلادی نیز حادثه فاجعه‌آمیز چرنوبیل، به خاطر عدم تنظیم صحیح راکتورها رخ داد. با پیگیری ماجرا در نهایت مشخص شد کم خوابی و نداشتن تمرکز یکی از مهندسان نیروگاه، به این اتفاق ختم شده بود. بعید نیست حوادث بسیار دلخراش دیگری همچون سقوط هواپیما یا انفجار یک کارگاه تولیدی نیز در عمق ماجرا، به خاطر کم خوابی یک فرد رخ داده باشند، دلیلی که در نهایت هرگز مشخص نخواهد شد.

اما تاثیر مخرب کم خوابی را می‌توان به وفور در معابر درون شهری و مخصوصا جاده‌های برون شهری دید. بر اساس تحقیقات، بی خوابی درست همانند زمان مصرف کردن نوشیدن‌های الکلی، سرعت واکنش نشان دادن مغز را شدیدا کاهش می‌دهد. طبق بررسی اداره ایمنی ترافیک شهر ملی ایالات متحده آمریکا، در یک سال، صد هزار مورد از تصادفات و هزار و پانصد مورد از سوانح رانندگی ختم شده به مرگ، در اثر خستگی و خواب‌ آلودگی بوده‌اند. این مشکل بیشتر گریبان افراد دارای سن کمتر از 25 سال را می‌گیرد. شاید کاهش نیاز به خواب با افزایش سن، دلیل این موضوع باشد.

در کشور ایران نیز این وضعیت بحرانی است. رئیس پلیس راهور ناجا در جریان سفرهای نوروزی سال جاری و در هفتمین روز فروردین اعلام کرد 50 درصد تصادفات منجر به فوتی رخ داده از زمان آغاز موج اول سفرها، به علت عدم توجه راننده به جلو به خاطر خواب آلودگی بوده‌ است. آمار 50 درصدی از مرگبار بودن کم خوابی به خاطر تاثیر آن روی تمرکز حین رانندگی خبر می‌دهد. البته این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که به خاطر بی‌شمار تاثیر منفی جبران ناپذیر دیگر بی خوابی روی بدن، زودتر جان از کف نداده باشید!

مطالعات نشان داده نداشتن خواب شبانه کافی، روی احتمال بروز حوادث رخ داده در محل کار نیز تاثیر زیادی دارد. طی یک مطالعه مشخص شد کارگران شاکی از خواب آلودگی طی روز، بیشتر دچار حادثه می‌شوند. این افراد همچنان کارایی پایین‌تری نسبت به بقیه داشته و درصد خرابی کارشان بیشتر است. طبق آمار، کارگران محروم از خواب کافی بیشتر از بقیه به بیماری‌های مختلف مبتلا می‌شوند.

کاهش شدید کارایی مغز

داشتن خواب کافی، برای داشتن تفکر صحیح و یادگیری ضروری است. کم خوابی از آن طرف، به فرآیندهای مغزی – شناختی به روش‌هایی مختلف آسیب می‌زند. اولین تاثیر منفی، کاهش شدید تمرکز است. پایین آمدن میزان هشیاری، توانایی استدلال و حل مسائل، تاثیرات مخرب بعدی به شمار می‌روند. در نتیجه یادگیری مطالب جدید به شیوه‌ای کارآمد شدیدا دشوار و در برخی مواقع غیر ممکن می‌شود.

در طول شب، چرخه‌های گوناگون خواب شبانه، تاثیر بسیار مهمی روی فرآیند حک کردن مطالب در حافظه بلند مدت می‌گذارند. کم خوابی سبب خواهد شد مطالب در حافظه کوتاه مدت باقی مانده و هر آن چه در طول روز یاد گرفته‌اید و شنیده‌اید، از باد برود!

بروز مشکلات اساسی برای سلامت جسمانی

انواع اختلالات خواب همچون کم خوابی برای طولانی مدت، انسان را در معرض بروز مشکلات قلبی اعم از حمله یا ایست قلبی یا ضربان قلب نامنظم، افزایش فشار خون، سکته مغزی، دیابت و دیگر مشکلات قرار می‌دهند. بر اساس چندین مطالعه، 90 درصد افراد مبتلا به اینسومنیا (بی خوابی، یک نوع اختلال خواب که سبب بیدار ماندن تا دیر هنگام می‌شود)، با مشکلات جسمانی دیگری نیز مواجه هستند که اغلبشان به خاطر تاثیرات منفی ناشی از کم خوابی بروز کرده‌اند.

کاهش میل جنسی

درست همانند خواب کافی، داشتن روابط جنسی سالم نیز رمز شادابی است. اما با کم خوابی، خود را از یکی دیگر از محرک‌های اصلی دیگر زندگی نیز محروم می‌کنید. به عبارتی نداشتن خواب کافی، نه تنها به طور مستقیم سبب بروز مشکلاتی اساسی می‌شود، بلکه با تحت تاثیر قرار دادن تمایل جنسی، تاثیرات مخرب دیگری نیز روی سلامت روان می‌گذارد.

بر اساس گفته‌های متخصصان، زنان و مردان مبتلا به کم خوابی، کم‌تر دارای شور جنسی بوده و به این کار تمایل کمتری نشان می‌دهند. خالی شدن انرژی بدن (در اثر بی خوابی)، خواب آلودگی و افزایش تنش، برخی از دلایل این اتفاق هستند.

مردان مبتلا به وقفه تنفسی در خواب (آپنه خواب) نیز به دلایلی تقریبا مشابه از کاهش میل جنسی در امان نیستند. بر اساس یک مطالعه منتشر شده در ژورنال Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism در سال 2002، سطح تستوسترون خون مردان مبتلا به آپنه خواب پایین است.

افسردگی و تمایل به گوشه‌گیری

اختلالات خواب و کم خوابی طی زمان، سبب بروز افسردگی می‌شوند. این افسردگی خود در ادامه، مسبب بروز مشکلات روحی و جسمانی متعددی خواهد شد. فردی که به خاطر نداشتن خواب کافی شاداب و پرانرژی نیست، رفته رفته پژمرده می‌شود.

در سال 2005، بر اساس یک نظرسنجی در آمریکا مشخص شد، افراد مبتلا به افسردگی یا اضطراب، در طول شبانه روز اغلب کمتر از شش ساعت می‌خوابند. اینسومنیا یا بی خوابی به عنوان متداول‌ترین اختلال خواب، ارتباط مستقیم و بسیار قوی با افسردگی دارد. در سال 2007 بر اساس یک مطالعه صورت گرفته روی ده هزار نفر مشخص شد افراد دارای اینسومنیا در مقایسه با بقیه، پنج برابر بیشتر در خطر ابتلا به افسردگی قرار دارند.

به عبارتی می‌توان گفت اینسومنیا یکی از نخستین نشانه‌های ابتلا به افسردگی است و از طرفی کم خوابی در صورت ادامه‌دار شدن، به افسردگی منجر خواهد شد. پس این دو ارتباط کاملا مستقیمی رو هم داشته و هر یک سبب بروز دیگری می‌شود. خوشبختانه با رفع اختلالات خواب، افسردگی نیز رفته رفته کاهش پیدا خواهد کرد.

پیر و چروک شدن پوست

بیشتر افراد، بعد از چند روز کم خوابی شاهد زرد شدن رنگ پوست و مخصوصا پف کردن ناحیه اطراف چشمان خود بوده‌‌اند. بر اساس تحقیقات مشخص شده در صورت ادامه‌دار شدن بی خوابی، رنگ و روی پوست انسان از بین رفته و دایره‌هایی سیاه زیر چشم پدیدار خواهند شد. وقتی خواب کافی ندارید، بدن کورتیزول بیشتری ترشح می‌کند. این هورمون در پاسخ به استرس و التهاب در خون ترشح شده و افزایش آن می‌تواند آثار مرگبار و جبران ناپذیری داشته باشد.

از جمله مهم‌ترین تاثیرات برگشت ناپذیر کم خوابی کاهش سطح ترشح هورمون رشد (GH) است. این هورمون از بخش پیشین هیپوفیز یا آدنوهیپوفیز آزاد شده و در زمان جوانی، سبب بهبود فرآیند رشد بدن می‌شود. با افزایش سن، این هورمون به افزایش حجم عضلات، افزایش ضخامت پوست و بالا رفتن توان استخوان‌ها کمک می‌کند. پس نمی‌توان گفت با رسیدن به سن 25 سال، دیگر نیازی به هورمون رشد نخواهیم داشت!

بر اساس گفته‌های دکتر فیل گرمن (Phil Gehrman)، هورمون رشد در زمان فرو رفتن به خواب عمیق ترشح می‌شود. به گفته وی، این هورمون برای ترمیم بافت‌های بدن ضروری بوده و ترشح آن به منظور بازیابی تخریب‌های انجام شده روی بدن در طول روز، ضروری است.

دقیقا به همین دلیل اهمیت خواب خوب به منظور کسب موفقیت برای ورزشکاران رشته‌های دشواری همچون پرورش اندام، به اندازه داشتن ورزش و تغذیه مناسب عنوان شده است.

تحلیل حافظه و فراموشکار شدن انسان

آیا دوست دارید با افزایش سن، به جای کاهش توان ذهن، کارایی و قابلیت نگهداری اطلاعات آن را افزایش بدهید؟ برای این هدف باید از کم خوابی پرهیز کنید. در سال 2009، بر اساس یک تحقیق صورت گرفته توسط دانشمندان فرانسوی و آمریکایی، مشخص شد رویدادهایی ذهنی با نام “Sharp Wave Ripple”، مسئول تحکیم حافظه هستند.

وظیفه انتقال اطلاعات جدید فراگیری شده از هیپوکمپوس (قسمتی از سیستم لیمبیک مغز و مرکز یادگیری) به نئوکورتکس (بخشی از مغز و در بر دارنده حافظه بلند مدت) نیز بر عهده همین رویدادهای مغزی قرار است. این رویدادها اغلب در زمان فرو رفتن به خواب عمیق رخ می‌دهند. پس بیدار ماندن در شب امتحان آن هم برای یادگیری مطالب جدید، یک فاجعه است!

کم خوابی و افزایش وزن

کم خوابی به صورت مستقیم و غیر مستقیم روی افزایش وزن تاثیر می‌گذارد، چرا که با افزایش میل به غذا، سبب نیاز به تناول غذای بیشتر می‌شود. بر اساس یک مطالعه صورت گرفته در سال 2004، افرادی که کمتر از 6 ساعت در هر روز می‌خوابند، در مقایسه با افراد دارای خواب بین 7 الی 9 ساعت، 30 درصد بیشتر در معرض ابتلا به چاقی و افزایش وزن قرار دارند.

در تحقیقات اخیر دانشمندان، به بررسی ارتباط بین خواب و پپتید‌هایی که میزان میل به غذا را تنظیم می‌کنند پرداخته شده است. طبق نتایج به دست آمده، هورمون گرلین میل به غذا را تحریک کرده و لپتین به وسیله سیر کردن مغز از غذا، اشتها را کاهش می‌دهد. کم خوابی سبب افزایش ترشح گرلین و کاهش لپتین تولید شده می‌شود.

گرلین محرک احساس گرسنگی در انسان بوده و بیشتر توسط معده تولید می‌شود، هر چند روده کوچک، پانکراس و مغز نیز در ترشح آن نقش دارند. لپتین که ساخت آن بر عهده سلول‌های چربی بدن قرار دارد، موجب کاهش تولید پروتئین نوروپپتید Y هیپوتالاموس (یک محرک قوی اشتها) می‌شود. به همین دلیل با ترشح آن، اشتها کاهش پیدا خواهد کرد. یکی دیگر از معضلات کم خوابی، افزایش تمایل انسان نسبت به غذاهای دارای چربی زیاد و مملو از کربوهیدرات است. در مطالعات جدید، به بررسی نیاز یا عدم نیاز گنجاندن خواب کافی در برنامه‌های کاهش وزن پرداخته می‌شود.

افزایش احتمال مرگ

در یک مطالعه تحت عنوان Whitehall II، محققان انگلستانی به بررسی نحوه تاثیرگذاری الگوهای خواب روی نرخ مرگ و میر در خدمتکاران شدند. این تحقیق نزدیک به بیست سال طول کشید و در آن روی 10 هزار نفر مطالعه انجام شد. نتیجه مطالعه، که انتشار آن به سال 2007 برمی‌گردد، نشان داد افراد مبتلا به کم خوابی و دارای خواب کمتر از 5 ساعت در طول شب، تا دو برابر بیشتر در معرض مرگ به خاطر بروز اتفاقات مختلف قرار دارند.

همانطور که گفتیم، حتی اگر کم خوابی واقعا اصلی‌ترین دلیل مرگ یک فرد باشد، به جز در مواقع بروز سوانح رانندگی، این موضوع هرگز در نهایت مشخص نخواهد شد، چرا که نداشتن خواب کافی، مشکلاتی مرگ‌آور را در بدن به وجود می‌آورد و در نهایت آن‌ها جان انسان را می‌ستانند. پس باید از کم خوابی به عنوان دست‌های پشت پرده یاد کرد. در این تحقیقات مشخص شد کم خوابی بیشتر به خاطر افزایش بیماری‌های قلبی عروقی، احتمال مرگ را تا دو برابر افزایش می‌دهد.

معیوب کردن قدرت قضاوت

کم خوابی توانایی انسان برای تفسیر رویدادها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به همین دلیل قدرت قضاوت درست و به هنگام در شرایط مختلف کاهش پیدا می‌کند. در صورتی که یک حادثه همچون ظاهر شدن کودکی جلوی خودرو نیازمند تصمیم‌گیری بسیار سریع باشد، معضلات ناشی از بی خوابی بیشتر خود را نشان خواهند داد. این موضوع برای افراد دارای شغل‌های نیازمند تصمیم‌گیری‌های مهم نیز دردسرساز است.

محققان عقیده دارند اگر تصور می‌کنید با وجود داشتن خواب کم، هیچ مشکلی برایتان پیش نیامده و همه چیز بر وفق مراد است، به احتمال زیاد در اشتباه هستید. مطالعات نشان می‌دهند افراد دارای 6 ساعت خواب شبانه به جای 7 یا 8 ساعت، رفته رفته تصور خواهند کرد که به کم خوابی عادت کرده‌اند. با انجام آزمایش‌هایی روی میزان هشیاری مغز و عملکرد آن‌ها در انجام کارهای مختلف، تاثیر منفی کم خوابی خود را بروز می‌دهد. پس اگر به بی خوابی خو گرفته‌اید و به ظاهر مشکلی وجود ندارد، این اتفاق به قیمت تحلیل رفتن مغز و جسمتان میسر شده است.

فراموش نکنید زیاد خوابیدن به معنی سلامت روح و جسم نیست و این اتفاق نیز ممکن است از یک سری مشکلات اساسی در بدن ریشه گرفته باشد.