عینک محافظ نور آبی خواب ما را بهتر نمی‌کند

عینک محافظ نور آبی محصولی بوده که اخیرا به عنوان روشی برای محافظت در مقابل نورهای مصنوعی نمایشگرها به فروش می‌رسد؛ اما تحقیقات از کارایی این محصول حمایت نمی‌کنند.

عینک محافظ نور آبی یکی از وسایل پر سر و صدا و جنجالی عصر مدرن به شمار می‌رود؛ در واقع گفته شده که نورهای مصنوعی که هر روز با آن‌ها سر و کار داریم و نوری که از نمایشگرهای مختلف، از جمله صفحه تلفن‌های هوشمند به چشم ما می‌تابند، خواب ما را مختل می‌کنند و عینک مورد نظر هم برای مسدود کردن این تشعشعات و بهبود خواب ساخته شده است. با این وجود دانشمندان به وضوح، به نبود شواهد کافی از کارایی محصول مورد نظر اشاره کرده‌اند.

عینک محافظ نور آبی

طارق یوسف (Tareq Yousef)، دانشجوی دکترا از دانشگاهی در کانادا در رابطه با بحث نورهای آبی و سلول‌های موجود در چشم انسان تحقیق می‌کند. یوسف می‌گوید که تولید کنندگان و فروشندگان با تکیه بر کمبود اطلاعات عصب‌شناسی در دنیای آکادمیک، ادعاهای عجیب و حتی ساختگی را در مورد محصولات مرتبط با سلامتی مانند چای سم‌زدا یا عینک بلولایت یا همان نور آبی مطرح می‌کنند.

در واقع کار تحقیقاتی یوسف در دوران دکترا به پردازش بصری و جنبه‌های بنیادی آناتومی مغز و ارتباط بین قسمت‌های مختلف سیستم بینایی و عصبی مربوط می‌شود. یکی از مهم‌ترین قسمت‌های زندگی تحقیقاتی این دانشجو، به بررسی عملکرد مولکول تشخیص دهنده نور آبی یا همان ملانوپسین (melanopsin) مربوط است.

یوسف می‌گوید که در بدن انسان ملانوپسین به گروهی از سلول‌های عصبی درون چشم محدود می‌شود و این سلول‌ها در نهایت قسمتی از مغز که به عنوان ساعت بدن شناخته می‌شود را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

در واقع ایده اصلی تاثیر نور آبی روی چرخه بیداری و خواب بدن و ساعت بیولوژیکی ما هم از این موضوع سرچشمه می‌گیرد. با این وجود ادعای تولید کنندگان مورد نظر در مورد ساخت عینک محافظ نور آبی به این مسئله مربوط می‌شود و این سازندگان می‌گویند که محصولات آن‌ها با دارا بودن موادی خاص به منظور مسدود کردن نور آبی، از مختل شدن چرخه خواب و بیداری بدن جلوگیری می‌کند.

اما این ادعاها به همین جا ختم نمی‌شوند؛ برخی گفته‌اند که عینک محافظ نور آبی می‌تواند سردردها را کم کرده، شانس بروز سرطان چشم را کاهش دهد و حتی از ما در برابر یک بیماری خاص شبکیه چشم به نام تحلیل ماکولار (macular degeneration) محافظت کند.

معمای نور آبی

عینک‌های مورد نظر به خاطر لنز به کار رفته که به گفته سازندگان بلولایت را مسدود می‌کند، نسبت به سایر عینک‌ها و لنزها گران‌تر هستند. چشم‌پزشکان در این رابطه توافق نظر دارند که در حال حاضر، شواهد و داده‌های علمی کافی برای اثبات تاثیر عینک نور آبی در کاهش خستگی چشم، بهبود خواب و جلوگیری از بروز بیماری‌های چشمی در دست نیستند.

در حالت کلی باید بدانیم که شبیه به تمامی فرآیندهای بیولوژیکی بدن ما و سایر موجودات زنده، نقش ملانوپسین در بینایی بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی بوده که تصور یا ادعا می‌شود. این مولکول نسبت به سایر طول موج‌های نوری هم حساس بوده، اما حساسیت آن به نور آبی از همه بیشتر است. به علاوه سایر امواج نوری هم می‌توانند چرخه خواب و بیداری بدن ما را تحت تاثیر قرار دهند، ولی تاثیر نور آبی نسبت به سایر طول موج‌ها قابل‌توجه‌تر است.

با این تفاسیر کدام فاکتور را باید به عنوان دلیل اصلی مختل شدن ساعت طبیعی بدن در نظر بگیریم؟ نور آبی یا بیدار ماندن تا دیروقت؟

محققان نشان داده‌اند که اگر قرار باشد فردی تا دیر وقت بیدار بوده و با نمایشگرهای گوناگون سر و کار داشته باشد، عینک محافظ نور آبی در حفظ چرخه خواب او کمکی نمی‌کند. از طرف دیگر شواهد کافی برای ارتباط دادن خستگی چشم به نور آبی وجود ندارد؛ دانشمندان معتقدند که خیره شدن برای مدت طولانی به نمایشگرها باعث کاهش تعداد پلک زدن در دقیقه شده و به صورت کلی چشم را خسته می‌کند.

توصیه‌های کارآمد

یوسف می‌گوید که به علاوه انگیزه فروشندگان تجهیزات مسدود کننده نور آبی، مشکل دیگر برداشت غلط از تحقیقات علمی و نپرداختن به این موضوع بوده که داده‌های کافی برای اثبات کارایی چنین محصولاتی وجود ندارد. این دانشجوی دکترا می‌گوید که بحث مقابله با نور آبی نوعی شبه‌علم بوده که از طرف سازندگان و فروشندگان برای کسب درآمد بیشتر از هر کسی که پای مانیتورها و صفحات تلفن‌های هوشمند وقت می‌گذراند، مطرح شده است.

تقریبا تمامی انسان‌های عصر مدرن قسمت قابل توجهی از وقت روزانه خود را پای این نمایشگرها صرف می‌کنند و از طرف دیگر، افراد زیادی برای دیدن به عینک نیاز دارند. به این ترتیب می‌توان با سو استفاده از دانش محدود و تحقیقات علمی کم موجود، این باور را در عموم مردم و خریداران به وجود آورد که عینک محافظ نور آبی با مسدود کردن طول موج خاصی از تشعشعات تابیده شده از مانیتورها، به بهبود خواب ما کمک می‌کند.

طارق یوسف در انتها می‌گوید که اطلاعات کافی در مورد پایه‌ای‌ترین اصول عصب شناسی باید در اختیار عموم مردم قرار داشته باشند؛ در حال حاضر تنها راه کارآمد و اثبات شده برای جلوگیری از بروز اختلالات خواب به واسطه نور آبی، دوری از نمایشگرها در شب و قبل از خواب بوده و به علاوه، کارشناسان توصیه می‌کنند که افراد در فواصل زمانی کوتاه (ترجیحا 20 دقیقه‌ای) به چشمان خود استراحت داده و به نمایشگر خیره نشوند.