عطارد یک سیاره دنباله‌دار است!

سیارات منظومه شمسی را می‌توان به اعضای یک خانواده تشبیه کرد. اما عطارد – Mercury از یک جهت، مانند دنباله‌دارها یا اجرام یخی غبارآلود است؛ زیرا دنباله‌ای کم‌سو و نارنجی رنگ، میلیون‌ها کیلومتر دورتر دارد. اما دنباله سیاره عطارد از کجا آمده است؟

تیر یا عطارد داخلی‌ترین سیاره منظومه شمسی محسوب می‌شود و به علت موقعیتش در فضا، دنباله دارد. فاصله آن از خورشید به طور میانگین، 58 میلیون کیلومتر است؛ یعنی کمتر از نصف فاصله زمین تا خورشید!

در آن فاصله نزدیک، این دنیای کوچک و متراکم سنگی به طور دائم با پرتوهای خورشیدی گداخته و با بادهای خورشیدی نوازش می‌شود.

از آنجایی که جرم عطارد بسیار پایین است (حدود 5.5 درصد جرم زمین)، نیروی گرانش قدرتمندی ندارد. حتی میدان مغناطیسی آن هم بسیار ضعیف و حدود یک درصد کره زمین است. با این اوصاف، چیزی که واقعا بتوان اسمش را اتمسفر گذاشت در این سیاره وجود ندارد.

در عوض، یک اگزوسفر نازک دارد که عمدتا از اکسیژن، سدیم، هیدروژن، هلیم و اتم‌های پتاسیمی تشکیل شده که بادهای خورشیدی و ریزشهاب‌واره‌ها با خود به همراه آورده‌اند. این لایه اگزوسفر، اتصال گرانشی با سیاره دارد؛ ولی پراکنده‌تر از آن است که مانند یک گاز رفتار کند. به بیان ساده‌تر، سطح عطارد در برابر پرتوها و بادهای خورشیدی، چندان محافظت نمی‌شود.

می‌دانیم که این پرتوها نیرو اعمال می‌کنند، تا جایی که ما از آن‌ها برای راندن فضاپیماهای مجهز به بادبان استفاده کرده‌ایم؛ چیزی مانند بهره بردن از نیروی باد برای راندن کشتی‌ها! اما همین نیروی پرتوهای خورشیدی است که باعث ایجاد دنباله در گلوله‌های برفی کیهانی می‌شود.

وقتی یک دنباله‌دار در مسیر حرکت خود به نزدیکی خورشید می‌رسد، یخ‌های درون آن تصعید شده و گردوغباری به راه می‌افتد. فشار حاصل از پرتوهای خورشیدی، این گردوغبار را به شکل یک دنباله بلند درمی‌آورد و میدان مغناطیسی موجود در بادهای خورشیدی، باعث ایجاد گاز می‌شود. به همین دلیل است که دنباله‌ها همواره در حال دور شدن از خورشید هستند.

در واقع، دنباله در این اجرام یخی غبارآلود نه صرفا به علت حرکت در فضا، بلکه با نزدیک شدن به یک ستاره ایجاد می‌شود.

اما به سیاره عطارد برگردیم که اتفاقا یخ درون خود دارد؛ ولی دنباله‌‌اش از چیز دیگری ساخته شده است. مواد تشکیل دهنده‌ی اصلی، اتم‌های سدیم هستند که در اثر پرتو فرابنفش خورشید، یونیزه می‌شوند و می‌درخشند؛ پروسه‌ای شبیه آنچه که شفق قطبی را در آسمان زمین پدید می‌آورد.

نتیجه آنکه عطارد مانند یک دنباله‌دار در آسمان جلوه می‌کند؛ با دنباله‌ای که 3.5 میلیون کیلومتر دورتر از آن جولان می‌دهد. برخی مواقع که بادهای خورشیدی با شدت کافی به ونوس می‌رسند، این سیاره نیز یک زایده دنباله‌مانند پیدا می‌کند. حتی ماه هم به علت نداشتن لایه محافظ در برابر بادهای خورشیدی، یک دنباله سدیمی دارد؛ ولی نه‌چندان بزرگ و آشکار!

ناگفته نماند که دنباله‌دارها نیز در دُم خود می‌توانند سدیم داشته باشند. همچنین یکی از قمرهای مشتری به نام آیو (Io)، مملو از سدیم است.

اما دنباله عطارد به یک دلیل دیگر هم خاص است؛ چرا که با بررسی آن در مراحل مختلف چرخش سیاره به دور خورشید، درک بهتری از تغییرات فصلی اگزوسفر و تاثیر شراره‌های خورشیدی بر عطارد پیدا می‌کنیم.

همچنین از آنجایی که دنباله‌های سدیمی به اجرام سنگی مرتبط هستند، شناسایی سدیم در منظومه‌های دیگر می‌تواند به کشف سیارات فراخورشیدی و بررسی امکان زیست‌پذیری آن‌ها کمک کند.