ایران در ثبت اختراع جایگاه چندم در جهان را دارد؟

ایران در ثبت اختراع دارای چه جایگاهی است؟ آیا توانسته‌ایم در این حوزه عملکرد خوبی از خودمان به جا بگذاریم؟ اکنون به این سوال‌ها پاسخ می‌دهیم.

سازمان جهانی مالکیت فکری به تازگی لیست کاملی از رتبه بندی کشورها را منتشر کرده که بر اساس آن، ایران در جایگاه یازدهم جهان از نظر حق اختراع ایستاده است. جدول رتبه بندی این سازمان نشان می‌دهد که ایران در سال 2021، در ثبت اختراعات رتبه 21 و در ثبت علائم تجاری دارای رتبه سوم جهان شده است. همچنین در خصوص ثبت طرح‌های صنعتی که شامل اپلیکیشن‌ها و دستگاه‌های نوآورانه می‌شود، رتبه 12 را کسب کرده‌ایم.

رتبه جهانی ایران در ثبت اختراع

با وجود رتبه نسبتا خوبی که کشورمان در این حوزه کسب کرده، هیچگونه اثری از آن در صنعت و اقتصاد نمی‌بینیم که علت آن فراهم نبودن زیرساخت‌ها و غیر کاربردی ماندن دستاوردهای خلاقانه حوزه صنعت است. در همین راستا سرپرست تیم اختراعات ایران، امیرعباس محمدی کوشکی، پیرو رتبه بندی سازمان وایپو گفته است:

گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری و نظام رتبه بندی آن، از جمله مهم‌ترین اسنادی است که تمامی کشورها به دنبال تجزیه و تحلیل آن هستند. در این زمینه چند سازمان و نهاد با یکدیگر همکاری می‌کنند تا معایب کار خود را بررسی کنند و در صدد رفع آن برآیند تا جایگاهشان را در رتبه بندی سال بعد بهبود بخشند.

شاخص مالکیت فکری طبق گفته‌های آقای کوشکی مواردی همچون ثبت اختراعات، علائم تجاری، حفاظت از گونه‌های گیاهی، طرح‌های صنعتی و نشان‌های جغرافیایی را در بر می‌گیرد. نتیجه نهایی این رتبه بندی نیز طبق بررسی‌های صورت گرفته روی 180 کشور و دفتر ملی و منطقه‌ای مالکیت فکری بررسی می‌شود. کوشکی می‌گوید:

پیشگامان حوزه مالکیت فکری در جهان، سه کشور آمریکا، چین و ژاپن هستند. کشورهای مذکور برای تمامی ابعاد و جنبه‌های مالکیت فکری نظیر ثبت علائم تجاری، برند، طرح‌های صنعتی و ثبت اختراع برنامه‌های بلندمدت دارند و همین باعث شده تا در ردیف کشورهای قدرتمند درآیند.

به نظر امیر عباس محمدی کوشکی، کشور موفق آن کشوری است که بیش از هر چیز به مخترعان و محققان خود بها دهد و معتقد است که این حوزه می‌تواند عایدی بسیاری برای کشور و رشد اقتصاد داشته باشد. سرپرست تیم اختراعات کشورمان در همین راستا گفت:

ایران طبق این جدول در ثبت اختراعات رتبه 21، در ثبت علائم تجاری رتبه سوم و در ثبت طرح‌های صنعتی رتبه دوازدهم را کسب کرده است. همچنین مجموعا رتبه یازدهم جهان را به خود اختصاص داده‌ایم.

علائم تجاری و ثبت آنها

به گفته محمدی کوشکی ایران طی یک سال اخیر در زمینه ثبت علائم تجاری در جهان با 541 هزار و 750 ثبت علامت تجاری در جایگاه سوم ایستاده است. این رقم با توجه به شیوع ویروس کرونا در سال 2020 بسیار خوب ارزیابی می‌شود. کوشکی می‌گوید رقم مذکور شامل تمامی درخواست‌های شرکت‌های ایرانی طی یک سال اخیر است که دربرگیرنده هر محصول تولید شده مانند عروسک و لیوان می‌شود. وی گفت:

در همین راستا چین پرچمدار ثبت علائم تجاری با 9 میلیون و 35 هزار درخواست است. شاید بتوان گفت عمده پیشرفت جهانی در بخش علامت تجاری را مرهون تلاش‌های بی‌وقفه چینی‌ها هستیم. در واقع عدد میلیونی مذکور نشان از تعداد استارتاپ‌های این کشور است. همچنین چین از جمله اولین کشورهایی است که در دفاتر ملی و بین‌المللی نیز حجم زیادی از علائم تجاری را به ثبت رسانده است.

وی معتقد است که عامل موفقیت استارتاپ‌ها در حال حاضر ثبت علامت تجاری آنها است و خاطرنشان کرد آمریکا با ثبت 780 هزار علامت تجاری در جایگاه دوم جهان است و پس از آن هم ایران قرار دارد. وی می‌گوید:

رتبه چهارم در این بخش متعلق به اتحادیه اروپا است که توانسته با ثبت 438 هزار و 511 درخواست پس از ایران قرار بگیرد. در کل نرخ رشد شاخص این بخش در سال 2020، حدود 19.3 درصد بوده که سهم ایران از آن 1.19 درصد می‌باشد.

ناگفته نماند که کشورمان در سال 2019 حدود 554 هزار و 925 علامت تجاری را به ثبت رساند. در سال 2020 نیز 2.17 میلیون تقاضای ثبت وجود داشته که چین سرآمد تمام کشورها است. کوشکی همچنین افزود:

کشور ما هم در ثبت علائم تجاری رتبه سوم و در ثبت طرح‌های صنعتی رتبه یازدهم را داراست. در مجموع سه شاخص این سازمان ایران هشتم است و جایگاه‌های اول تا چهارم به ترتیب از آن چین، آمریکا، آلمان و ژاپن است.

موقعیت ایران در ثبت اختراعات

به گفته کوشکی ایران در حوزه ثبت اختراع نیز رتبه خوبی را در سال 2020 کسب کرده است. سهم ایران از این حوزه رتبه یازدهم بوده و رتبه اول تا سوم به ترتیب از آن چین با حدود 1 میلیون و 498 هزار و 159 درخواست، آمریکا با 597 هزار و 172 اختراع و ژاپن با 288 هزار و 472 درخواست است. کوشکی همچنین گفت:

پیوستن به پیمان همکاری ثبت اختراع یا پیمان PCT مزایای فراوانی برای کشور دارد. بهتر آن است که مخترعان پیش از ثبت اختراع خود، PCT اختراعشان را بگیرند. اخذ این گواهی از این جهت مهم است که مخترعان دنیا می‌توانند به آن استناد کنند و از ثبت مجدد یک اختراع جلوگیری نمایند.

طبق صحبت‌های کوشکی، معاهده PTC یک پیمان چند جانبه بین‌المللی است که می‌تواند از اختراعات و دستاوردهای فناورانه حفاظت و حراست کند. همچنین عضویت در این پیمان موجب سرازیر شدن تسهیلاتی خواهد شد. وی پیرو صحبت‌های قبلی‌اش اضافه می‌کند:

ایران برای استعلام گرفتن باید هزینه‌ای بپردازد زیرا حق استعلام‌گیری اختراعات از طریق وایپو را ندارد. مخترعان ایرانی برای این که بفهمند اختراعشان پیش‌تر در کدام کشور ثبت شده، باید هزینه‌ای به این سازمان بپردازند. البته قرار شده دسترسی و استعلام رایگان ایران را راه‌اندازی کنیم.

در حال حاضر هزینه استعلام از PTC حدود 1500 دلار است. از سال 1395 نیز در کشور زیست بوم فناوری شکل گرفته که دسترسی رایگان ما به این پیمان می‌تواند منجر به طبقه‌بندی فناوری‌های داخلی باشد؛ چرا که ایران در سال‌های اخیر اختراعات زیادی را به ثبت رسانده است.

اگر بخواهیم بر اساس شاخص تولید ناخالص داخلی دانشگاه‌ها اختراعات را بسنجیم، باید بگوییم ایران جزو ده کشوری است که بیشترین درخواست ثبت اختراع مقیم داشته است. همچنین نظام رتبه‌بندی کشورها در این شاخص بدین شرح است:

رتبه بندی فعالیت IP مقیم بر اساس مبدأ

محمدی کوشکی شاخص آی پی را شاخصی دانست که در آن مخترعان درخواست‌های ثبت اختراع خودشان را به سایر کشورها ارسال می‌کنند. این مقام مسئول در خصوص IP می‌گوید:

در این شاخص درخواست ثبت اختراع‌ها در دفاتر ملی ثبت اختراعات به سازمان ثبت اختراعات سایر کشورها فرستاده می‌شود که ایران در این حوزه جایگاه یازدهم را داراست.

وضعیت جایگاه ایران در ثبت گونه های گیاهی

سرپرست تیم اختراعات ایران از این که کشورمان در زمینه ثبت گونه‌های گیاهی حائز هیچ رتبه‌ای نشده ابراز تاسف کرده و می‌گوید:

متاسفانه ایران در این حوزه هیچ اطلاعاتی در سازمان مربوطه ندارد و این در حالی است که کشور ما دارای تنوع گونه‌های گیاهی بسیاری است و حتی برخی از نژاد گیاه‌ها تنها در ایران یافت می‌شود و برای مصارف دارویی نیز آنها را استخراج می‌کنند. باید در این خصوص فکری کرد.

کوشکی معتقد است علاوه بر ثبت گیاهان دارویی باید گونه گیاهی آن نیز ثبت شود و محققان باید بدانند که چند گونه گیاهی در کشور وجود دارد. فقر اطلاعاتی در این زمینه نشان می‌دهد که در حال حاضر اطلاعات به خصوصی در این حوزه نداریم.

ثبت طرح‌های صنعتی

همان‌طور که پیش‌تر نیز گفتیم، ایران در زمینه ثبت طرح‌های صنعتی رتبه دوازدهم را دارد. به گفته محمدی کوشکی، ایران جزو 11 کشوری است که در زمینه طراحی اپلیکیشن‌ها جایگاه خوبی دارد. در حال حاضر با 14 هزار و 984 نرم افزار توانسته‌ایم رشد 6 درصدی داشته باشیم.

باز هم طبق معمول چین با ثبت 770 هزار و 362 برنامه در رتبه نخست قرار گرفته است. از طرفی اتحادیه اروپا نیز با ثبت 196 هزار و 113 نرم افزار جایگاه دوم را از آن خود کرده است. کوشکی می‌گوید:

ایران در زمینه طراحی نیز جزو 20 کشور جهان است. هند اگرچه رتبه پایینی دارد اما نباید فراموش شود که بیشتر برنامه‌نویسان دنیا از هند هستند و حتی مدیران شرکت‌های بزرگی مانند مایکروسافت هندی تباراند. در صنعت خودرویی و اختراعات مربوطه جایگاه نخست از آن ماست اما صنعت خودرویی ما رتبه 150 در جهان دارد.