مقایسه تانک T-90 روسی با T-84 اوکراینی؛ کدام یک پیروز نبرد زرهی است؟

دغدغه اصلی دنیا در این روزها حمله احتمالی روسیه به اوکراین است؛ در این نوشتار نیز قصد بررسی و مقایسه تانک روسی T-90 با T-84 اوکراینی داریم.

بعید نیست دو کشور همسایه روسیه و اوکراین به زودی وارد نبرد مستقیم با یکدیگر شوند. پس از انقلاب 2014 اوکراین و کنار رفتن دولت نزدیک به مسکو، روسیه ابتدا فقط از جدایی طلبان حمایت می‌کرد تا اینکه در همان سال وارد شبه جزیره کریمه شد و آن را به خاک خود الحاق کرد. این دو کشور از آن زمان رابطه تاریکی با یکدیگر دارند و حال نیز در آستانه یک جنگ احتمالی هستند.

دو کشور مرز خاکی وسیعی با یکدیگر داشته و در صورت وقوع یک جنگ تمام عیار، قطعا نیروهای زرهی دو کشور به مصاف یکدیگر خواهند رفت. در این بین پیشرفته‌ترین تانک عملیاتی در نیروی زمینی روسیه و اوکراین به ترتیب T-90 و T-84 هستند که در ادامه آن‌ها را بررسی و مقایسه تانک ها را خواهیم داشت.

تانک اصلی میدان نبرد تی 90 در اصل یک ارتقا و بهسازی روی تانک T-72 است و از این رو نام آن در ابتدا T-72BU بود و در سال 1992 وارد خدمت شد. اما با شکست فضاحت بار تانک‌های تی 72 عراقی در مقابل تانک‌های آبرامز آمریکایی در جریان جنگ خلیج فارس، روسیه نام آن را به T-90 تغییر داد. این تانک در نمونه اولیه که عمده ناوگان تی 90 روسیه را تشکیل می‌دهد T-90 نام داشته و نسخه‌های بروزرسانی شده آن نیز T-90M نام دارند که تعداد آن‌ها کمتر است.

در اوکراین نیز تانک T-84 را داریم که بر اساس تانک T-80 که شاهکار زرهی شوروی محسوب می‌شود، ساخته و در سال 1999 وارد خدمت شد؛ به همین به تانک اوکراینی T-80UD مدرن شده نیز می‌گویند. T-84 در نمونه پایه آپلوت و در نمونه بروزرسانی شده نیز آپلوت ام نام دارد.

برای مقایسه تانک T-90 با T-84 ابتدا وزن و ابعاد آن‌ها را بررسی می‌کنیم. بدنه تانک روسی 6.86 متر طول دارد که با حساب طول توپ به 9.63 متر می‌رسد. پهنا و ارتفاع تانک نیز به ترتیب 3.78 و 2.22 متر هستند. وزن تانک بسته به مدل و مقدار تجهیزات و زره مضاعفی که روی آن نصب می‌شود بین 45 تا 48 تن متغیر است. و اما تانک اوکراینی 7.075 متر طول دارد که لوله توپ آن را به 9.72 متر می‌رساند. عرض آن 3.775 و ارتفاعش 2.8 متر است. وزن تانک نیز بسته به تجهیزات 46 تا 51 تن است.

با در نظر گرفتن اعداد موجود و مقایسه تانک ها در میابیم که T-90 کوچکتر و سبک‌تر است که همین امر انتقال هوایی تانک توسط هواپیما را تسهیل می‌کند. البته برای جابجایی هر دو تانک به هواپیمای ترابری پیل پیکر و راهبردی نیاز است. در این بین روسیه به لطف ناوگان هواپیماهای ترابری اوکراینی آنتونوف An-124 که در خدمت دارد قادر است با هر هواپیما 3 تانک جابجا کند، در حالی که اوکراین هواپیماهای توان حمل تنها یک تانک را دارند. البته در نبرد بین این دو کشور روسیه در صورتی که نیاز داشته باشد بایستی تانک‌هایش را هوایی انتقال دهد و اوکراین آن‌ها را با قطار جابجا می‌کند.

وزن کمتر تانک‌های روسی بازیابی آن‌ها توسط خودروهای پشتیبانی و مهندسی را آسان‌تر می‌کند. در صورتی که تانک گیر کند و قادر به حرکت نباشد نیز حرکت دادن آن آسان‌تر از حرکت دادن تانک اوکراینی در شرایط مشابه است. از این رو در زمینه لجستیکی تانک روسی گزینه بهتری است. نکته دیگر اینکه ارتفاع بیشتر تانک اوکراینی سبب می‌شود پنهان شدن برایش سخت‌تر از تی 90 بوده و به دلیل بلندتر بودن راحت‌تر بتوان آن را هدف قرار داد.

در مرحله بعد برای مقایسه تانک روسی با اوکراینی به سراغ زره اصلی آن‌ها می‌رویم که مهم‌ترین بخش در یک تانک است. بقاپذیری تانک در میدان نبرد پیش از هر چیز به زره آن بستگی دارد. زیرا این هیولاهای فولادی در معرض آتش مستقیم انواع مهمات انرژی جنبشی و انرژی شیمیایی (مهمات انفجاری) در قالب موشک ضد تانک و گلوله ضد زره قرار دارند. بزرگ بودنشان نیز سبب می‌شود هدف گرفتن آن‌ها کار چندان سختی نباشد. پس هرچه زره قوی‌تری داشته باشند، دیرتر از بازی خارج می‌شوند.

برخلاف T-90 تخمینی از زره تانک اوکراینی در دست نیست. اما با توجه به وزن بالاتر و این امر که حاصل ارتقای T-80UD است، می‌توان گفت آپلوت زره قدرتمندتری دارد. البته دو کشور تانک‌های خود را به زره واکنشی انفجاری موسوم به ERA نیز مجهز می‌کنند. این زره پس از برخورد گلوله یا موشک منفجر شده و بدین صورت از شدت انرژی پرتابه مهاجم می‌کاهد تا آسیب کمتری به تانک وارد شود. تانک روسی به زره واکنشی کنتاکت 5 و تانک اوکراینی به زره واکنشی نوژ 2 مجهز است که با توجه به ارقام، در اینجا نیز مجددا زره اوکراینی اثرگذاری بیشتری نسبت به زره روسی دارد.

تانک اوکراینی علی رغم داشتن زره اصلی و ثانویه (واکنشی) قدرتمندتر و مقاوم‌تر، سیستم دفاع فعال نیز دارد. در حالی که تانک روسی فاقد آن است؛ زیرا طراحی T-90 به گونه‌ای است که بایستی بین زره واکنشی یا سیستم دفاع فعال یکی را انتخاب کرد، در حالی که تانک اوکراینی به طور همزمان پذیرای هر دو است. سیستم دفاع فعال به کمک رادار خود پرتابه مهاجم، مثلا موشک ضد تانک را شناسایی و یک پرتابه رهگیر به سمت آن شلیک کرده و با نابودی هدف مهاجم، به روش سخت آن را از بین می‌برد تا به تانک نرسیده و خسارت وارد نکند.

سیستم دفاع فعال زاسلون T-84 این قابلیت را دارد که با موشک،‌ راکت، گلوله توپخانه، نارنجک و گلوله انرژی جنبشی ضد تانک که سرعت فراصوت دارد نیز درگیر شود. همچنین قادر است مهمات حمله از بالا را نیز هدف قرار دهد. این سامانه دارای زمان واکنش 0.001 ثانیه است و پوشش محافظتی 360 و سراسری برای تانک فراهم می‌کند. یعنی از هر طرف که پرتابه مهاجم نزدیک شود سامانه قادر به درگیری با آن است. این سامانه پس از شلیک پرتابه رهگیر خود، به صورت خودکار یک پرتابه دیگر جهت مقابله با موشک بعدی بارگذاری می‌کند. این سیستم یکی از برگ‌های برنده تانک اوکراینی است.

هر دو تانک به سیستم دفاع نرم نیز مجهز هستند که با اخلال در سیستم هدایتی موشک، سعی در گمراه و منحرف کردن آن دارد. در تی 90 این کار برعهده سیستم شتورا است که موشک‌هایی که هدایت نیمه خودکار در خط میدان دید دارند، نظیر کورنت یا تاو، را منحرف می‌کند. تانک اوکراینی نیز سیستم وارتا را دارد که عملکردی مشابه شتورا دارد. سامانه دفاع نرم هر دو تانک هنگام کشف خطر به صورت خودکار اقدام به رهاسازی نارنجک دودزا جهت مخفی کردن تانک نیز می‌کند.

با مقایسه تانک روسی و اوکراینی متوجه می‌شویم هر دو برد حرکت مشابهی دارند و از سیستم انتقال قدرت مشابهی بهره می‌برند، اما آپلوت با سرعت 70 کیلومتر بر ساعت، 10 کیلومتر بر ساعت سریع‌تر از تی 90 است. همچنین در زمینه تسلیحاتی دو تانک با یکدیگر شباهت دارند و از یک توپ 125 میلی‌متری مشابه استفاده می‌کنند. همچنین هر دو یک تیربار سنگین 12.7 میلی‌متری بالای برجک و یک تیربار چندمنظوره 7.62 میلی‌متری هم محور با توپ دارند. در زمینه توان و برد آتش دو تانک کاملا با یکدیگر برابر هستند و مهمات مشابهی شلیک می‌کنند. هر دو تانک همچنین قادر به شلیک موشک لوله پرتاب مشابه هستند.

هر دو تانک 3 خدمه دارند که شامل راننده، فرمانده و توپچی است. گلوله گذاری در هر دو تانک به صورت خودکار توسط سیستم گلوله گذار انجام می‌شود. تانک روسی سیستم گلوله گذار چرخ و فلکی دارد که مهمات آماده بارگذاری را اطراف برجک نگه داشته و بدین ترتیب با کوچک‌ترین نفوذ مهمات به برجک، خرج این مهمات آماده بارگذاری منفجر شده و حتی اگر نفوذ اولیه ضعیف باشد، انفجار خرج‌ها آن را تشدید کرده و سبب جدا شدن برجک از بدنه و همچنین مرگ خدمه داخل تانک می‌شود.

این سیستم بزرگ‌ترین ضعف تانک‌های روسی است که حتی در پیشرفته‌ترین نمونه آن یعنی T-14 آرماتا نیز به چشم می‌خورد. مشکل دیگر این سیستم در اینجاست که برای بارگذاری خودکار توپ باید در یک زاویه خاص باشد. تی 90 با وجود اینکه گلوله گذار خودکار دارد اما نواخت آتش آن 8 گلوله در دقیقه است. درحالی که تانک آمریکایی آبرامز با گلوله گذاری دستی 13 گلوله در دقیقه شلیک می‌کند. تی 90 تا 43 گلوله با خود می‌برد که 22 عدد از آن‌ها درون گلوله گذار آماده شلیک هستند.

اما گلوله گذار خودکار تانک اوکراینی از نوع زنجیری است که امنیت بسیار بیشتری نسبت به نوع چرخ و فلکی دارد و مهمات را درون بدنه که زره‌ آن قوی‌تر است نگه می‌دارد. ضمن اینکه اوکراینی‌ها زره برجک را تقویت کرده‌اند تا از برخی اجزای سیستم حفاظت بیشتری شود. تانک 46 گلوله همراه خود دارد که 28 عدد در گلوله گذار خودکار قرار دارند. این سیستم از نظر زاویه‌ای محدودیت بارگذاری ندارد و به تانک امکان شلیک 10 گلوله در دقیقه را می‌دهد. در زمینه تعداد مهمات قابل حمل، روش گلوله گذاری و امنیت آن و همچنین سرعت آتش مجددا تانک اوکراینی در جایگاه بالاتری قرار می‌گیرد.

سیستم کنترل آتش هر دو تانک قابلیت کار در حالت خودکار را دارد و با کسب اطلاعات هدف، خودکار نشانه روی می‌کند. همچنین به تانک‌ها حتی در حالت حرکت نیز امکان درگیری با اهداف متحرک را می‌دهد. کامپیوتر بالستیک، سیستم فاصله یاب و نشانه گذار لیزری، دوربین‌های پریسکوپی و تصویرساز فروسرخ جهت دید در شب، مه، دود و غبار از تجهیزات مشترک هر دو تانک هستند. برد کشف و دید هر دو تانک نیز با یکدیگر برابر و حدود 8 کیلومتر است؛ زاویه دید آن‌ها نیز به 360 درجه می‌رسد.

هر دو تانک موتور دیزلی دارند که در T-90 یک موتور 940 اسب بخاری و در T-84 یک موتور 1600 اسب بخاری نصب می‌شود. این موضوع سبب می‌شود تانک اوکراینی ضمن قدرت بیشتر، دارای نسبت رانش به وزن 30 اسب بخار به ازای هر تن باشد که به معنی چالاکی و چابکی بسیار بالای تانک است. در حالی که تانک روسی نسبت 18.2 اسب بخار به ازای هر تن دارد و چابکی کمتری دارد. چالاکی بالاتر به تانک امکان می‌دهد بتواند با مانور سریعا تغییر مسیر داده و از تیررس دشمن خارج شود، همچنین در مسیرهای ناهموار راحت‌تر حرکت کند. یک نکته فرعی دیگر درباره تحرک تانک این است که زنجیر تانک T-90 دشمن آسفالت است و جاده را خراب می‌کند، در حالی که کفشک‌های زنجیر آپلوت طوری هستند که آسیبی به آسفالت وارد نکنند.

در مقایسه تانک T-90 روسی با T-84 اوکراینی، کی‌یف هیولای فولادی بسیار بهتری دارد اما کمیت به نفع روس‌هاست 500 عدد از آن‌ها را دارد. روسیه نیروی زمینی بسیار بزرگ با شمار بالایی تانک دارد که البته عمده آن‌ها T-72 هستند، اما در نهایت با تعداد بالای خود ضعف کیفی خود را در مقابل آپلوت‌های بسیار کم شمار اوکراینی که تعدادشان به 200 عراده نمی‌رسد نیز جبران می‌کنند؛ گرچه از این تعداد تنها 10 عراده عملیاتی هستند. البته اوکراین تانک‌های دیگر نظیر 340 تانک T-80 در کنار 300 عراده T-72 و نزدیک به 2 هزار T-62 نیز دارد. اما گل سر سبد آن‌ها همان T-84 است.

در پایان امیدواریم چنین جنگی هیچگاه صورت نگیرد و بیش از این جان انسان‌های بیگناه گرفته نشود. دو کشور به طور غیرمستقیم و نیابتی از سال 2014 در شرق اوکراین با یکدیگر می‌جنگند و تاکنون نزدیک به ده هزار نفر جان خود را در این جنگ از دست داده‌اند.