داستان توپ آتشین مرموز لندن؛ رازی که هیچ وقت برملا نشد

توپ آتشین مرموز لندن در واقع یک پدیده ناشناخته آب و هوایی است که به نام توپ رعد و برق شناخته می‌شود. اما منشا آن چیست؟

در 7 ژوئن 1195، یک توپ آتشین مرموز در آسمان لندن ظاهر شد و به اقامتگاه اسقف نوریچ برخورد کرد. شاهدان عینی که در آن زمان این پدیده را مشاهده کردند حتی نمی‌توانستند حدس بزنند چیزی که مشاهده می‌کنند تا بیش از 800 سال بعد به عنوان یک پدیده مبهم و غیرقابل توضیح باقی خواهد ماند. در واقع آنچه آن‌ها مشاهده می‌کردند همه علائم توپ رعد و برق را دارد که یک پدیده جوی عجیب با منشا ناشناخته محسوب می‌شود.

توپ آتشین لندن

پیش از این تصور می‌شد قدیمی‌ترین ثبت تاریخی از پدیده توپ رعد و برق، مربوط به قرن هفدهم باشد. اما گزارش واقعه لندن در کتاب وقایع‌نگاری صومعه نوریچ که بین سالیان 1180 تا 1199 توسط گرواز، راهب کلیسای جامع مسیح در کانتریبری گردآوری شده، ذکر شده است. این احتمالا اولین ثبت معتبر از توپ رعد و برق است و بسیار معتبرتر از توصیف‌های پیشین است.

وقایع‌نگاری صومعه که در چاپ جدید خود نزدیک به 600 صفحه است، یکی از معتبرترین منابع تاریخ انگلستان محسوب می‌شود که ضمن پرداختن به رویدادهای روزانه و عادی، به توصیف برخی پدیده‌های طبیعی غیرعادی مانند خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، زلزله و سیل هم پرداخته است.

یک نشانه شگفت انگیز در آسمان

در بررسی رویداد توپ رعد و برق در کتاب وقایع‌نگاری گرواز که از آن با عنوان «نزول یک نشانه شگفت‌انگیز» یاد شده است، می‌توان نشانه‌های زیادی از باورها و فرهنگ قرون وسطایی و پیوند یافتن آن با آنچه در دید عموم غیرعادی تلقی می‌شد یافت. همچنین نوشته‌های گرواز درباره پدیده‌های طبیعی معمولا در میان دیگر روایات تاریخی و بدون هیچ مقدمه خاصی ظاهر می‌شود.

برای مثال روایت مربوط به توپ آتشین مرموز لندن در میان رویدادهای ثبت شده این کتاب از نصب یک راهب جدید برای سنت آلبانز و خلع ابات تورنی آمده است. یک راهب پست جدیدی می‌گیرد، دیگری کنار گذاشته می‌شود و در این میان یک توپ آتشین در حال چرخش در آسمان لندن ظاهر می‌شود.

گرواز به عنوان یک وقایع‌نگار مذهبی صرف، هیچ تلاش خاصی برای توضیح یا تحلیل آنچه «نشانه شگفت‌انگیز» خوانده به خرج نمی‌دهد و نتیجه‌گیری را به خواننده سپرده است.

توصیف گرواز از توپ رعد و برق به طرز قابل توجهی مهم است و اولین گزارش‌ها بعد از آن درباره پدیده توپ رعد و برق مربوط به بیش از 450 سال بعد است.

ابتدا گزارشی از طوفان 21 اکتبر 1638 میلادی که در وایدکامب در دوون ثبت شده است اطلاعاتی از پدیده مشابهی را آورده و سپس آنچه درباره نیکلاس والش ذکر شده که در سال 1556 توپ صاعقه همه خانواده و نزدیکانش را کشت و او وارث املاک پدرش شد. البته دومی تا سال 1712 به طور رسمی در هیچ یک از تواریخ ثبت نشده بود تا اینکه در این سال سر توماس آتکینز آن را در کتاب خود ثبت کرد.

برای مدت‌ها، پدیده توپ صاعقه به عنوان یک توهم در نظر گرفته می‌شد اما امروز با ثبت هزاران گزارش از مشاهده آن، به عنوان یک پدیده واقعی پذیرفته شده است. با این حال هنوز هیچ توضیح علمی قابل قبولی درباره علت شکل‌گیری یا منشا آن وجود ندارد.

برخی تئوری‌های بسیار پیچیده درباره منشا این پدیده وجود دارد اما اخیرا توضیحی برای ماهیت آن ارائه شده که توپ رعد و برق را توده نوری محبوس شده در هوای رقیق می‌داند. اما هر حال همچنان توپ صاعقه یک معمای علمی حل نشده محسوب می‌شود.

توهم ماه

پدیده‌های مشابهی که هنوز توضیح علمی ندارند بسیار نادر هستند اما با این حال موارد دیگری وجود دارد. برای مثال «توهم ماه» که به موجب آن ماه در نزدیکی افق بزرگتر از زمانی به نظر می‌رسد که در اوج آسمان است یک پدیده غیرقابل توضیح محسوب می‌شود که اولین بار در آثار قرون وسطایی ثبت شد.

توهم ماه اولین بار توسط متفکر مسلمان قرون وسطایی،‌ حسن ابن هیثم (متولد بصره در 965 میلادی و درگذشته قاهره در 1040 میلادی) و سپس رابرت گروستسته (1170-1253) توصیف شده است و به نظر همانطور که این ناظران قرون وسطایی حدس زده‌اند بیشتر یک پدیده روانی است و به انکسار ربطی ندارد.

دیگر معمای علمی مربوط به منشا فرومغناطیس است که در جاذبه میان آهنرباها و آهن دیده می‌شود و نویسندگان قرون وسطایی چون جان سنت آماند و پتروس پرگینوس آزمایشات زیادی برای درک آن انجام دادند. با وجود این ارائه یک توضیح علمی قابل قبول برای آن تا سال 1928 طول کشید، زمانی که ورنر هایزنبرگ موضوع را از منظر مکانیک کوانتوم شرح داد.

اما علت ناتوانی در درک منشا و ماهیت توپ رعد و برق بیشتر مربوط به ناتوانی در بازتولید مناسب این پدیده در آزمایشگاه و البته تفاوت گزارش‌های شاهدان عینی است. البته که بررسی گزارشات درباره توپ رعد و برق می‌تواند گام اول برای ارائه داده‌های کمی باشد که می‌تواند به درک و توضیح روایت گرواز کمک کند.

تمایل راهبانی چون گرواز به پدیده‌های طبیعی غیرعادی مانند توپ رعد و برق، انگیزه‌بخش مورخان و دانشمندان معاصر برای پژوهش درباره این رویداد‌ها و کشف اسرار بسیاری بوده است. باید دید آیا در نهایت از راز توپ صاعقه هم پرده‌برداری می‌شود؟