بهترین مستندهای تاریخ که حتما باید تماشا کنید

علاوه بر فیلم و سریال، مستندها نیز جزو آثار درخشانی هستند که می‌توانند آموزنده باشند. در این مطلب به معرفی بهترین مستندهای تاریخ می‌پردازیم.

یکی از منابع غنی برای یادگیری علاوه بر فیلم و سریال، مستندهایی است که این روزها به تعداد زیاد و با کیفیت بالا ساخته می‌شوند. برخی از این مستندها علمی و برخی دیگر جنبه سرگرمی دارند. تعدادی از آنها چنان کیفیت و محتوای با ارزشی دارند که از سوی آکادمی اسکار برنده شده‌اند و برخی هم به صورت سریالی حکایت‌های جذابی دارند.

آدمی نمی‌تواند در آن واحد تمام انسان‌های دیگر را ببیند و با تمامی شخصیت‌های روی کره زمین آشنا شود یا با آنها صحبت کند. به همین علت باید راهی برای تعاملات گسترده با دنیای پیرامون پیدا کرد و از نظرها و دیدگاه‌های ارزشمند دیگران نهایت بهره را برد.

با بهترین مستندهای تاریخ آشنا شوید

مستندها نشان دهنده جریاناتی فراتر از زندگی عادی ما هستند و موضوع‌هایی را به تصویر می‌کشند که در اطراف ما اتفاق می‌افتند. گاهی اوقات مستندها زندگی معمولی انسان‌ها را قاب می‌گیرند و با دوربین فیلم‌برداری و با اضافه کردن عناصری جذاب به آن، اثری شگرف و دیدنی خلق می‌کنند.

این آثار مهم و ارزشمند باعث می‌شوند تا دیدگاه بشریت نسبت به جهان اطراف متفاوت شود و نگرش آنها به زندگی تغییر کند. گاهی اوقات انسان امروزی در حصاری که خود ساخته، گیر می‌افتد و مستندها دقیقا راهی برای رهایی انسان از این وضعیت پیشنهاد می‌دهند.

مستند اگر خوب از آب دربیاید می‌تواند نگرش و جهان‌بینی ما را نسبت به عقاید کهنه قبلی تغییر دهد، می‌تواند با دگرگون کردن ایدئولوژی ما باعث شود نسبت به همه چیز شک کنیم و راه پیموده را از ابتدا طی کنیم. مستندها بر خلاف برخی از آثار سینمایی و سریالی سرگرم کننده، بیانگر واقعیات و جوهر زندگی هستند و آنچه تماشاگران را ترغیب به دیدن مستند می‌کند، حقایقی است که آشکارا فاش می‌سازند.

شاید باورتان نشود، اما در مستندها همه چیز واقعی است و مخاطب با این حجم از سادگی و واقعیت محض همذات‌پنداری می‌کند و تمام آنچه در مستندها رخ می‌دهد اعم از فیلم‌ها، صداها، گشت و گذارها و عکس‌ها روایتگر احساسی غیر قابل انکار هستند. مستندها حس صمیمیت را درون روح آدمی می‌دمند.

گاها پیش می‌آید که یک مستند خط سیری از پیش تعیین شده دارد و طبق آن جلو می‌رود؛ اما حتی در همین موقع نیز حس صمیمیت آن انکار نشدنی است. اگر جهان را به مثابه یک کل در نظر بگیریم، مستندها تکه‌هایی منحصربه‌فرد و خاص از آن را نمایش می‌دهند. این تکه‌های منسجم ولی خاص باید در زندگی ما نمود بیشتری داشته باشند تا بتوانیم در کنار فضای درام و گاهاً تخیلی فیلم و سریال‌ها نیم نگاهی نیز به واقعیات دنیای اطراف خود بیندازیم.

مستندها از دل دغدغه‌های فیلمسازان بیرون می‌آیند و ارتباط مستقیمی نیز با جهان‌بینی آنها دارند. از طرفی این آثار فاخر به نوعی فیلم‌های شخصی فیلمسازان محسوب می‌شوند. مستندها در سبک‌های مختلفی روی پرده می‌روند و برخی از آنها رئال یا واقع‌گرایانه و برخی دیگر روایتگر زندگی مدرن هستند.

همچنین مستندها دارای مضامین مختلف و متنوعی از قبیل سیاست، جامعه، حیات وحش و… هستند. امروز در این مقاله قصد داریم برخی از بهترین مستندهایی که تا به حال ساخته شده‌اند را مورد بررسی قرار دهیم. بنابراین با دنبال کردن این مطلب، بهترین مستندهای تاریخ را از دست ندهید.

1. مستند سیاره زمین (Planet Earth)

• کارگردان: شبکه بی بی سی
• سال انتشار: 2006
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 9.4

شاید بتوان گفت یکی از جذاب‌ترین مستندهایی که می‌توان درباره کره زمین و طبیعت آن پیدا کرد، مستند سیاره زمین است که توسط شبکه بی بی سی و واحد تاریخ طبیعی آن تهیه شده است. سیاره زمین یک مستند گران است و حدود 6 سال طول کشیده تا ساخته شود.

خوشبختانه از تماشای این مستند خسته نخواهید شد؛ چرا که جزء به جزء آن جذاب و دیدنی است و حتی جوایز بسیاری نیز دریافت کرده است. برای مثال این مستند حیرت‌انگیز برنده 4 جایزه امی شده و منتقدان بسیاری از آن به عنوان یک اثر فاخر و ارزشمند یاد کرده‌اند. از جمله مزایای این مستند می‌توان به تکنیک‌های خلاقانه و جدید در فیلم‌برداری، چشم‌اندازهای فوق‌العاده و داشتن لحن حماسی اشاره کرد.

از دیگر افتخارات این مستند می‌توان به قرار گرفتن آن در لیست 100 برنامه تلویزیونی موفق قرن 21 اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این مستند می‌تواند وضوح و رزولوشن رنگ آن باشد که هر بیننده‌ای را در وهله اول مجذوب خود می‌کند. این مستند موفق شده نمایی جالب و دیدنی را از زمین و تمام آن چیزهایی که درون آن وجود دارد نشان دهد.

گفتنی است که گوینده این مستند دیوید اتنبرو است و به این اثر جذاب رنگ و بویی تازه بخشیده است. اتنبرو به ما نشان می‌دهد که روی کره زمین مناظر خیره کننده‌ای وجود دارد و چه حیف که نمی‌توانیم همه آنها را از نزدیک ببینیم. البته جای امیدواری است زیرا مستند مورد اشاره بعضی از صحنه‌های زیبای طبیعت را به تماشاگران نشان می‌دهد.

مستند Planet Earth یازده قسمت دارد و هر بخش از آن مربوط به یک زیستگاه متفاوت است. این مستند صاحب شهرت زیادی شده و بین تمام مردم جهان محبوب است. همچنین تاکنون کالاهای مختلفی مثل کتاب‌ها، کارت‌ها و لوازم‌التحریر مرتبط با سیاره زمین فروخته شده‌اند.

2. مستند کیهان: یک اودیسه فضا-زمان (Cosmos: A Spacetime Odyssey)

• کارگردان: —
• سال انتشار: 2014
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 9.3

مستندهای زیادی درباره کیهان ساخته شده که برخی از آنها شهرت جهانی دارند و میلیون‌ها بار دیده شده‌اند. یکی از آثار ارزشمند و مهمی که در سال 1980 میلادی توسط کارل سیگان منتشر شد، «کیهان: سفر شخصی» بود. پس از این که سیگان چنین اثری در مورد کیهان ساخت، تصمیم گرفت دنباله آن را با نام «کیهان: یک اودیسه فضا-زمان» بسازد.

Cosmos: A Spacetime Odyssey سیزده قسمت دارد و توسط دو اخترفیزیکدان به نام‌های نیل دگراس تایسون و آن درویان (همسر کارل سیگان) ساخته شده و از دو شبکه معروف فاکس قرن بیست و یکم و نشنال جئوگرافیک پخش ‌شده است. خوشبختانه این مستند 13 قسمتی توانسته همان خط روند اصلی مستند قبلی را ارائه دهد و روح یکپارچگی آن مجموعه قدیمی را حفظ کند.

مستند «کیهان: یک اودیسه فضا-زمان» مجموعه‌ای حماسی است که رگه‌هایی از عرفان نیز در آن دیده می‌شود. با تماشای این مستند وارد دنیاهای جدیدی خواهید شد و زندگی انسان‌های روی کره زمین را در قلب ستارگان باستانی می‌بینید. مینی سریال مذکور در قالب یک مستند جذاب، موفق شده برنده جایزه تلویزیونی منتخب منتقدان شود.

همچنین از دیگر جوایز این مستند می‌توان به جایزه بهترین فیلمنامه غیر داستانی، صدا و موسیقی جوایز امی اشاره کرد. مستند کیهان یک اودیسه فضا- زمان توانسته نظر مثبت منتقدان را برانگیزاند و منتقدان از این اثر به عنوان یک اثر موفق یاد کرده‌اند که می‌تواند چشمان نسل جدید را رو به سوی پیروزی‌های بشریت، اشتباهات آنها و پتانسیل بی‌نهایت برای وصول به ناشناخته‌های دیگر باز کند.

لازم به ذکر است پس از پخش این مستند به علت وجود برخی از مولفه‌های ناخوشایند برای جامعه کاتولیک، نقدهایی به آن وارد شد و آنها عنوان کردند که برخی از روایات این مستند در باب پیدایش، مخالف با کتاب مقدس است.

3. مستند بیتلز: برگرد (The Beatles: Get Back)

• کارگردان: پیتر جکسون
• سال انتشار: 2021
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 9

مستند «گروه بیتلز: برگرد» یکی از آثار معروف و محبوب درباره این گروه جذاب و دوست داشتنی محسوب می‌شود. اگر گروه بیتلز را نمی‌شناسید، پیشنهاد می‌کنیم همین الان با جستجوی چند آهنگ از آنها با این گروه افسانه‌ای آشنا شوید و تا پایان عمر به موسیقی حیرت‌انگیز آنها گوش دهید.

پیتر جکسون، کارگردان این مستند سعی کرده اثری دراماتیک خلق کند تا روح بیننده را قلقلک دهد و او را با زوایای مختلف زندگی هنری این گروه مأنوس سازد. در این مستند شاهد بررسی دقیق ساخت آلبوم Let It Be هستیم که آخرین اجراها و تمرینات این گروه افسانه‌ای را به تصویر می‌کشد.

مستند The Beatles: Get Back سه قسمت دو الی سه ساعته دارد و روایتگر زندگی روتین اعضای این گروه و روند ساخت آخرین آلبوم آنها است. به گفته پیتر جکسون این مستند ساخته شده از روی یک مستند دیگر است و مینی سریال او از روی تصاویر آرشیو شده آلبوم سال 1969 مایکل لیندزی تهیه شده است.

گفتنی است که آقای جکسون با دریافت حدود 60 ساعت فیلم برداری و 150 ساعت فایل صوتی موفق شد پس از گذشت 4 سال سرانجام با ویرایش‌های کارگردانی خود، یک اثر فاخر تولید کند. مستند بیتلز در شبکه دیزنی پلاس تهیه شده و برای جهانیان اثری ارزشمند و میراثی جاودانه به حساب می‌آید.

گروه بیتلز و آثار آنها یکی از ماندگارترین قسمت‌های تاریخ موسیقی برای تمام مردم جهان است و این مستند تمام سعی خود را کرده تا این مهم را محقق گرداند. مستند مورد اشاره روایتگر پرده‌ای از موسیقی و برهه‌ای از زمان است که کسی جلودار این گروه راک افسانه‌ای نبود. خبر خوب این که طرفداران این گروه راک هم‌اکنون می‌توانند این اثر جذاب را تماشا کنند، چرا که پیتر جکسون سنگ تمام گذاشته و اثری به شدت دوست‌داشتنی تحویل جامعه موسیقی داده است.

4. مستند جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی (George Harrison: Living In The Material World)

• کارگردان: مارتین اسکورسیزی
• سال انتشار: 2011
• میانین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.1

یکی دیگر از مستندهای مربوط به موسیقی که برای علاقه‌مندان به آثار جورج هریسون و بیتلز می‌تواند جذاب باشد، مستند «جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی» است. این مینی سریال را مارتین اسکورسیزی معروف ساخته و روایتگر داستان زندگی جورج هریسون است و زندگی او را از ورود به لیورپول تا آشنایی‌اش با جنبش کریشنا و تأثیر این فرقه بر موسیقی وی دنبال می‌کند. یکی از زیبایی‌های این مستند، صحنه ارتباط جورج هریسون با گروه بیتلز است که برای طرفداران هر دو غنیمت محسوب می‌شود.

یکی دیگر از موضوع‌هایی که در این مستند بدان پرداخته شده، فیلم‌هایی دیده نشده و مصاحبه‌هایی با دوستان و اطرافیان هریسون است. جالب اینجاست که همسر هریسون در ساخت این مستند با اسکورسیزی همکاری داشته و حتی هم‌راستا با تهیه این مجموعه کتابی را به همین نام به قلم پل آبرامز منتشر کرده است.

قبل از هر چیزی بیایید درباره علاقه مارتین اسکورسیزی به موسیقی و ساخت چنین اثری بپردازیم. مطمئنا برای اغلب تماشاچیان این مستند جای سوال است که کارگردان سینما را چه به ساخت مستندی مربوط به موسیقی؟ به هر حال اسکورسیزی عاشق موسیقی است و به عنوان کارگردانی زبده و خبره تمام تلاش خود را می‌کند تا با وسواس زیاد تصاویر بکر و جدیدی از هریسون را با موسیقی وی مخلوط کند و اثری شگرف به وجود آورد.

نکته جالب در این مستند ترتیب زمانی موسیقی جورج هریسون است. با این تکنیک جالب می‌توانیم روند تکاملی موسیقی هریسون را ببینیم. مستند مذکور یکی از جذاب‌ترین مستندهایی است که درباره هریسون و موسیقی وی ساخته شده، چرا که نشان دهنده لایه‌های شخصیتی او و تغییرات جالبی است که در زندگی‌اش سپری کرده است.

خوشبختانه نظر منتقدان درباره این اثر مثبت بوده، تا جایی که در شصت و چهارمین دوره جوایز پرایم تایم امی موفق شد 6 نامزدی کسب کند و از بین این نامزدی‌ها جایزه بهترین کارگردانی نصیب «جورج هریسون: زندگی در دنیای مادی» شد.

5. مستند شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای (Night Stalker: The Hunt For A Serial Killer)

• کارگردان: تیلر راسل و جیمز کارول
• سال انتشار: 2021
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.5

اگر علاقه‌مند به تماشای مستندها و فیلم و سریال‌های جنایی هستید که در آنها یک قاتل سریالی مخوف به کشت و کشتار می‌پردازد، پیشنهاد می‌کنیم به تماشای مستند «شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای» بپردازید. این مستند یک مینی سریال است که توسط نتفلیکس و در 4 قسمت ساخته شده و درباره قاتلی سریالی به نام ریچارد رامیرز است.

رامیرز ملقب به شبگرد بود و به طور معمول پیش از آن که خورشید طلوع کند و روز فرا برسد، قربانیان خود را به قتل می‌رساند. شخصیت‌های دیگری نیز به عنوان قاتلان پیچیده در دنیای سینما و مستند وجود دارند و یکی از آنها زودیاک و تد باندی است. این کاراکترها برای فیلمسازان اهمیت خاصی دارند، چرا که می‌توان روی آنها حساب ویژه‌ای باز کرد.

مستند مذکور نشان می‌دهد که پلیس چگونه یکی از مخوف‌ترین و بدنام‌ترین قاتلان سریالی را شکار می‌کند و در واقع جنایت‌های هولناک او را به تصویر می‌کشد. البته ناگفته نماند که مستند شبگرد بیش از آن که روی زوایای شخصیتی رامیرز کار کند به روند تحقیقات سالرنو و گاریلو می‌پردازد و روی آن تمرکز می‌کند.

این اثر جذاب، ولی ترسناک دربردارنده تمامی مصاحبه‌ها و گفتگوهایی می‌شود که در مورد قاتلی سریالی به نام رامیرز و قتل‌ها و تعرضاتش به قربانیان است. در آن زمان که شبگرد مشغول شکار قربانیان خود بود، مجریان قانون، خبرنگاران و مردم عادی در دل ترس و وحشت داشتند.

همچنین باید به این حقیقت اشاره داشت که آثار سینمایی زیادی درباره رامیرز ساخته شده، ولی مستندی که هم‌اکنون از آن صحبت می‌کنیم بهترین اثر موجود است. البته یکی از نقدهایی که به این مستند وارد است، نپرداختن کارگردان به زوایای روانشناختی اعمال این قاتل سریالی است. مستند «شبگرد: شکار یک قاتل زنجیره‌ای» در کل نقدهای مثبتی گرفت و تماشاگران زیادی شیفته آن شدند.

6. مستند دیوید اتنبرو: زندگی در سیاره ما (David Attenborogh: A Life On Our Planet)

• کارگردان: کیت شولی و جاناتان هیوز
• سال انتشار: 2020
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.9

مستند قالبی است که در آن کارگردان می‌تواند تمامی نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌هایش را در آن بریزد و به مخاطب خود عرضه کند. مستند «دیوید اتنبرو: زندگی در سیاره ما» از آن دسته مستندهایی است که در آن اتنبرو سعی می‌کند به عنوان یک شاهد عینی نگرانی‌هایش را در مورد وضعیت فعلی و آینده سیاره زمین بازگو کند.

همان‌طور که می‌دانید امروزه بشریت روی کره زمین دست به تخریب‌های بزرگی زده و اتنبرو از طریق این مستند قصد دارد این فجایع انسانی را درباره طبیعت به تصویر بکشد. در این مستند مکان‌های مختلفی روایت می‌شوند و اکوسیستم‌های طبیعی زیادی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

امروزه اگر دقیق‌تر به محیط پیرامون خود نگاه کنیم می‌بینیم که انسان‌ها دست به خرابی‌های گسترده‌ای زده‌اند و برای مثال صخره‌های مرجانی را نابود کرده و یخ‌ها را با فعالیت‌های بیش از حد خود ذوب کرده‌اند. از دیگر مسائل مهم و حیاتی برای ساکنان کره زمین، کمبود مواد غذایی است و در پی آن نابودی خاک! مستند زندگی در سیاره ما با دقت و وسواس زیادی به این نگرانی‌ها می‌پردازد.

پیشنهاد اتنبرو در این مستند برای برون‌رفت از این اوضاع نابه‌سامان، احیای گونه‌های زیستی مختلف و تنوع بخشیدن به آنها است. منتقدان بسیاری در سراسر جهان برای این مستند ایستاده کف زدند و نظرهای مثبتی درباره آن داشتند. در واقع جوهره این مستند، محکومیت انسان در برابر طبیعت است.

اثر مذکور نوعی تلاش برای نجات زندگی بشریت در شرایط کنونی است. انسان امروزه برای این که بتواند همچون هزاران سال قبل زنده بماند نیاز به محیط اطراف خود دارد. مستند دیوید اتنبرو نامزد جایزه بفتا شد و توانست جوایز دیگری نظیر جوایز فیلم‌های مستند بریتانیا و جوایز زیست محیطی پینکو را از آن خود کند.

7. مستند زمینی‌ها (Earthlings)

• کارگردان: شان مونسون
• سال انتشار: 2005
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.6

مستند زمینی‌ها یک اثر آمریکایی از شان مونسون است که گویندگی آن را بازیگر معروف هالیوود، واکین فینیکس بر عهده داشت. موضوع این مستند استفاده از حیوانات روی کره زمین برای مصارف انسانی است. از جمله اتفاقاتی که در این اثر می‌افتد می‌توان به پوشش گسترده فروشگاه‌های حیوانات خانگی، کارخانه‌های تولید توله سگ و غذا و پوشاک و تحقیقات علمی آنها اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین درونمایه‌های مستند زمینی‌ها، گونه‌گرایی است و این موضوع باعث شده تا درام غم‌انگیزی ساخته شود که تماشای آن دشوار باشد. مستند مذکور از فیلم‌های دوربین‌های مخفی بعضی صنایع جهان که به حیوانات متکی هستند استفاده می‌کند و روایت خود را پیش می‌برد.

مستند زمینی‌ها قرار بود یک فیلم سینمایی درباره پناهگاه‌های حیوانات و عقیم کردن حیوانات خانگی باشد و به مسائل و مشکلات آنها بپردازد، اما زمانی که کارگردان این مستند، شان مونسون متوجه مسائلی تکان دهنده شد، تصمیم گرفت اثر خود را به سمت و سویی دیگر ببرد و همین عامل باعث شد که ساخت زمینی‌ها حدود 6 سال طول بکشد.

مشکل شان مونسون برای تهیه این مستند، فیلم‌برداری از صنایع مختلفی بود که طبیعتا اجازه فیلم برداری نمی‌دادند. این اثر به قدری جذاب از آب درآمده که واکین فینیکس در ستایش آن گفته: «شاید این اثر تنها فیلمی از من باشد که تا به این اندازه مرا تحت تأثیر قرار داده است.» از جمله جوایز این مستند می‌توان به برنده شدن جایزه بهترین مستند سن دیگو و بوستون اشاره کرد و واکین فینیکس نیز جایزه فیلم بشردوستانه را دریافت کرد.

8. مستند چهره سکوت (The Look Of Silence)

• کارگردان: جاشوا اوینهایمایر
• سال انتشار: 2014
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.3

یکی از غم‌انگیزترین کشت و کشتارهایی که تاکنون اتفاق افتاده به سال 1965-1966 بر می‌گردد. در این زمان در اقدامی ضربتی تمامی کمونیست‌های اندونزی قتل عام می‌شوند و چهره سکوت نیز مستندی درباره همین واقعه تلخ است. این مستند سعی می‌کند تمرکز خود را روی مردی بگذارد که در این قتل عام، برادرش را از دست داده و حالا پس از گذشت چند سال تصمیم می‌گیرد این سلسله قتل‌ها را مرور کند.

مرد اندونزیایی با این بهانه که می‌خواهد چشمان خود را معاینه کند به دیدار قاتلانی می‌رود که در این کشتار دست داشته‌اند و طی گفتگویی با آنها می‌خواهد بفهمد که آنها تا چه اندازه این واقعه را فراموش کرده‌اند. در واقع او می‌خواهد بفهمد که این قاتلان و شرکای آنها تا چه حد تلاش می‌کنند در پس سکوت قایم شوند.

مستند چهره سکوت موفق شد در نود و هشتمین دوره جوایز اسکار نامزدی بهترین اثر مستندی را کسب کند و همچنین در چند جشنواره دیگر اعم از برلین، بوسان و ونیز موفق به دریافت جایزه بهترین مستند شد. مستند مذکور آرام پیش می‌رود و تلاش می‌کند با دیدگاهی متفکرانه در مسیر حقیقت و عدالت قدم بردارد.

گفتنی است که چهره سکوت کیفرخواستی عمومی و خلاصه، اما محکم و باصلابت است که علیه شور ضد کمونیستی جهان به پا می‌خیزد. در مجموع تماشای این مستند می‌تواند در برخی صحنه‌ها سخت و طاقت‌فرسا شود، چرا که خواه ناخواه اثری غم‌انگیز و دردناک محسوب می‌شود.

9. مستند زمستان در آتش: نبرد اوکراین برای آزادی (Winter On Fire: Ukrain Fight For Freedom)

• کارگردان: اوگنی افینفسکی
• سال انتشار: 2015
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.3

همان‌طور که می‌دانید اوکراین بر سر مرزهای خود با کشورهای همسایه‌اش نظیر روسیه مشکل دارد و هم‌اکنون نیز این دو کشور درگیر جنگی شده‌اند که پایانی برای آن نیست. مستند «زمستان در آتش: نبرد اوکراین برای آزادی» یک مستند از شبکه نتفلیکس به کارگردانی اوگنی افینفسکی است و ناآرامی‌های بین سال‌های 2013-2014 را روایت می‌کند.

شیوه روایت این مستند مبتنی بر رویکرد زمانی و شهادت کسانی است که از این واقعه معترض بوده‌اند. در آن زمان دانشجویان و دیگر معترضان تنها خواسته‌شان این بود که بتوانند با اتحادیه اروپا تعامل برقرار کنند. مجموع این اعتراضات منجر به ایجاد اعتراضات سراسری در کیف معروف به یورو میدان شد.

نهایت این اعتراضات پیوستن شبه جزیره کریمه به خاک روسیه بود. مستند مذکور برای اولین بار در جشنواره ونیز به نمایش درآمد و در جشنواره تورنتو نیز موفق شد جایزه بهترین مستند را از نگاه مردم کسب کند. مجموع نقدهایی که به این مجموعه وارد شد، مثبت ارزیابی می‌شود و حتی در دوره جوایز اسکار توانست نامزد بهترین اثر در بخش مستند شود.

البته برخی از فرقه‌های نئونازی به علت نمایش چندین نماد از این فرقه انتقاداتی به این مستند وارد کردند و حتی شنیده‌ها حاکی از این است که افینفسکی برخی از عقاید و اظهارات خود پیرامون این اثر را حذف کرده است. مستندی که از آن صحبت می‌کنیم با تدوین، موسیقی و تصویربرداری فوق‌العاده‌ای ضبط شده است و سبک بصری فیلم تماشاگر را به شدت جذب خود می‌کند.

10. مستند سیزدهمین (13th)

• کارگردان: آوا دوورنی
• سال انتشار: 2016
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.2

در قانون اساسی آمریکا و در سیزدهمین متمم آن این‌طور آمده که برده‌داری به هر شکلی غیر قانونی است. مستند «سیزدهمین» عنوان خود را از این متمم گرفته و به بیان دقیق شکاف‌های نژادی و عدالت در ایالات متحده آمریکا می‌پردازد. در واقع عقیده دوورنی در این مستند این است که برده‌داری در آمریکا تمام نشده و فقط شکل آن تغییر کرده است.

دوورنی توضیح می‌دهد که پس از پایان جنگ داخلی آمریکا پلیس تلاش کرده تا در زمینه دستگیری افراد فقیر توانمندتر شود و با جرم‌انگاری‌های بی‌خودی آنها را مجبور به کار کند. در مستند سیزدهمین تاریخچه‌ای از اقتصاد برده‌داری و قوانین نژادپرستانه بعد از جنگ داخلی و شیوه‌های نوین جایگزین شیوه‌های قدیمی را مورد بررسی قرار می‌دهد. دوورنی معتقد است که امروزه کار اجباری و اجاره محکومین به طرز فزاینده‌ای رو به رشد است.

جالب است که بدانید این اثر به صورت مخفیانه فیلم‌برداری شده و منتقدان نظرهای مثبتی درباره آن داده‌اند. از طرفی این اثر ارزشمند و ضد نژادپرستی موفق شده تا نامزدی بهترین فیلم مستند اسکار را از آن خود کند. در هر حال «سیزدهمین» تاریخ نژادی آمریکا و فجایع نوین آن را با روایتی متفاوت از آنچه تاکنون دیده‌ایم به تصویر می‌کشد. شاید به جرات بتوان گفت که تاکنون بدین حد به این موضوع پرداخته نشده است. البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که عده‌ای بر این باورند که آمارهای موجود در این مستند غیر واقعی است.

11. مستند معلم من اختاپوس (My Octapus Teacher)

• کارگردان: جیمز رید و پیپا ارلیش
• سال انتشار: 2020
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.1

غواصی در اعماق آب‌های آزاد یکی از بهترین تجربه‌هایی است که می‌توان داشت. دوازده سال پیش آقای کریگ فاستر تصمیم گرفت به عنوان یک غواص وارد جنگلی سرد زیر آب‌های یک خلیج دورافتاده در شبه جزیره کیپ شود. این آب‌ها در منطقه حفاظتی پارک‌های ملی آفریقای جنوبی واقع شده است.

فاستر پس از شروع سفر خود به اعماق آب‌ها تجربیات خود را ثبت کرد و دیری نپایید که در این محیط جذاب و شگرف با یک اختاپوس جوان و کنجکاو آشنا شد. مستند معلم من اختاپوس در واقع روابط صمیمانه کریگ فاستر را با این اختاپوس به تصویر می‌کشد. لازم به ذکر است که این دو رفیق صمیمی حدود یک سال با همدیگر بودند.

در این مستند شاهد بازی کردن فاستر با این اختاپوس جوان هستیم و در این حین به او اجازه می‌دهد تا غذا بخورد و پس از همه این‌ها به تماشای خوابیدن این جانور می‌نشیند. طبق آنچه خود فاستر می‌گوید، این حیوان همچون یک مربی و معلم سرشار از آموزه است. به گفته او اختاپوس جوان در اعماق دریا درس‌هایی راجع به شکنندگی زندگی و ارتباط بشریت با طبیعت به او داده است.

گفتنی است که یک دهه طول کشیده تا این مستند آماده اکران شود و از نظر تاریخی اولین مستندی است که درباره طبیعت آفریقای جنوبی ساخته شده است. شبکه نتفلیکس عهده‌دار ساخت مستند معلم من اختاپوس بوده و تدوین و فیلم‌برداری آن در سطح خوبی قرار دارد. این اثر جذاب از دل طبیعت به خوبی نمایانگر رابطه انسان با حیوانات و طبیعت است و نمایشی فوق‌العاده درباره کره زمین و حس مادرانگی به ما می‌دهد.

خوشبختانه مهم‌ترین جایزه‌ای که این مستند دریافت کرده، اسکار سال 2021 بوده و در این آکادمی و مسابقه معتبر موفق شده برنده بهترین مستند سال شود. از طرف دیگر در برخی جشنواره‌های دیگر هم مانند جوایز آکادمی فیلم بریتانیا، جوایز بین‌المللی زیادی کسب کرده است.

12. مستند آپولو 11 (Apollo 11)

• کارگردان: تاد داگلاس میلر
• سال انتشار: 2019
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.1

مستندهایی که درباره کیهان و سفر به اعماق فضا هستند حقیقتا جذاب و دیدنی از آب در می‌آیند. یکی از بهترین نمونه‌های این مستندها، مأموریت آپولو 11 است که در زمان خود سر و صدای زیادی به پا کرد. در مأموریت آپولو 11 نیل آرمسترانگ با خدمه خود به ماه سفر کرد و این‌گونه شد که اولین انسان روی ماه قدم گذاشت.

گفتنی است که مستند آپولو 11 شامل صحنه‌هایی از این مأموریت و از فاصله 70 میلی‌متری آنهاست و شخصیت‌هایی نظیر نیل آرمسترانگ و باز آلدرین در آن نشان داده می‌شوند. البته مجموع این مستند دارای مصاحبه‌های جدیدی نیست و همه چیز همانی است که پیش‌تر دیده یا شنیده‌ایم.

در واقع این مستند نه تنها بازیگر ندارد بلکه راوی هم ندارد و هیچ چیز آن فیلم‌ها بازسازی نشده است. کل مستند بر پایه صداها و تصاویر و فیلم‌هایی می‌چرخد که تاکنون هیچکس از وجود آنها مطلع نبوده است. احتمالا هدف کارگردان این مستند این بوده که بدون سوگیری و جهت‌دار شدن آپولو 11 صرفاً وقایعی را به تصویر بکشد که پیش‌تر دیده نشده‌اند. این رویکرد آقای داگلاس میلر موجب جذابیت مستند شد.

مستند آپولو 11 نظر مثبت منتقدان را در جشنواره ساندنس جلب کرد و خوشبختانه گیشه آن با فروش 15 میلیون دلاری خاتمه یافت. همچنین این مستند موفق شد از مجموع جوایز مستند منتخب منتقدان، 5 جایزه ببرد. البته بر اساس آنچه گفته شده همه آن چیزی در این مستند به نمایش در آمده مطابق با واقعیت نیست، ولی با این حال تأثیر شایان توجهی روی محتوا و درون‌مایه اثر نمی‌گذارد و به آن لطمه وارد نمی‌کند. در کل آپولو 11 همچون واقعیتی که سال‌ها پیش به وقوع پیوسته، الهام‌بخش افراد زیادی شده و سعی می‌کند شگفتی و تعلیق را با یکدیگر در آمیزد و تماشاگر را با خود به دنیای ریاضی و فضا ببرد.

13. مستند انفرادی آزاد (Free Solo)

• کارگردان: جیمی چین، الیزابت چای
• سال انتشار: 2018
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.1

برخی مستندها تلاش می‌کنند تا نتیجه زحمات یک شخص خاص را به نمایش بگذارند و حالتی انگیزشی دارند. از جمله این مستندها می‌توان به انفرادی آزاد اشاره کرد که مستندی آمریکایی درباره فردی به نام الکس هانولد است. وی در تمام طول این مستند سعی می‌کند که برای صعود انفرادی خود از ال کاپیتال واقع در پارک ملی یوسمیتی بالا برود.

این مستند برای کسانی مناسب است که دلشان می‌خواهد آدرنالین خونشان بالا رود و به تپش قلب بیفتند. هانولد در طول این مستند جذاب بدون وسیله ایمنی و تنها با دست خود از صخره‌های عمودی بالا می‌رود تا به مقصد برسد. قابل توجه است که آقای الکس هانولد مشهورترین فردی است که توانسته بسیاری از قله‌های انفرادی جهان را بپیماید و نام خود را بر فراز آنها به حرکت در آورد.

حالا این صخره نورد معروف تنها نیاز داشته که از ال کاپیتال صعود کند تا قدرت و شهرت خود در این رشته را برای بار چندم به رخ بکشد. نخستین باری که این مستند به نمایش در آمد در جشنواره فیلم تورنتو بود و در همین جشنواره بود که مورد استقبال بی‌نظیر مردم واقع شد و توانست جایزه برگزیده مردمی را در بخش مستند کسب کند.

یکی از چالش‌های کارگردان این مستند و دیگر عوامل سازنده این بود که نکند هانولد جلوی دوربین سقوط کند و بمیرد. در واقع آنها در این پیامدهای اخلاقی و تصمیم‌های مهم مانده بودند و نمی‌دانستند باید چه کنند. سرانجام 700 ساعت از هانولد فیلم‌برداری شد تا این که او موفق شد از این صخره نیز جان سالم به در ببرد.

گفتنی است که فیلم برداری توسط فیلم‌برداران کوهنورد ضبط می‌شد و در گیشه نیز حدود 30 میلیون دلار فرخت. همچنین منتقدان زیادی این اثر را ستودند و نظر مثبتی در مواجهه با آن بروز دادند. مستند انفرادی آزاد خوشبختانه موفق شد که در نود و یکمین دوره جوایز اسکار جایزه بهترین فیلم مستند را کسب کند.

14. مستند کالکتیو (Colective)

• کارگردان: الکساندر نانائو
• سال انتشار: 2019
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8.1

داستان مستند کالکتیو روایت جالبی دارد. در سال 2015 در یک کلوپ شبانه بزرگ به نام کالکتیو واقع در رومانی، آتش‌سوزی بزرگی رخ داد که نتیجه آن جان باختن ده‌ها تن از افراد حاضر در آنجا بود. همچنین علاوه بر کشته‌شدگان این مراسم موسیقی و شادی، حدود 100 تن از آنها مجروح و دچار سوختگی شدید شدند.

گفتنی است که این اتفاق وحشتناک ماحصل یک مراسم جشن و موسیقی بود و متاسفانه تبدیل به یک عزای دسته جمعی شد. البته همه ماجرا این نیست و داستان اصلی و اتفاقات ناگوار بعدی تازه از اینجا شرع می‌شوند. مستند کالکتیو، روایتگر همین اتفاقات جذاب است که باید تماشاگر به پای تماشای آنها بنشیند.

تمام آن 100 نفری که مجروح شده بودند در بیمارستان بستری شدند و متاسفانه طی هفته‌های بعدی از آنها 37 تن دیگر مردند و در همین اثنا بیمارستانی که مجروحان در آن بستری بودند متهم به این شد که از مواد ضد عفونی کننده رقیق استفاده کرده و منجر به مرگ و میر آن 37 تن شده است. از طرف دیگر اتهام دیگر بیمارستان این بود که چرا سیستم درمان بیماران را به آلمان منتقل نکرده است؟

متاسفانه همچون همیشه گروه زیادی از سیاستمداران کمر همت بستند و شروع به دروغ‌پراکنی کردند. مستند مورد بحث تلاش‌های مردمانی رنج دیده و مجروح را نشان می‌دهد که تلاش می‌کنند تا با سیستم درمانی سیاست‌زده و پوسیده کشور مبارزه کنند و حقشان را بگیرند.

تصویربرداری‌های مستند کالکتیو جذاب و خیره کننده از آب درآمده و نورپردازی کم‌جان است و گویی می‌خواهد بدین وسیله سیاهی و تاریکی را نشان دهد. در مجموع این اثر دردناک و تأمل‌برانگیر است و روح را می‌آزارد. این مستند در سال 2019 نامزد دریافت جایزه اسکار شد.

15. مستند سرزمین عسل (Honeyland)

• کارگردان: تامارا کوتوسکا
• سال انتشار: 2019
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 8

مستند سرزمین عسل از آن دسته مستندهای آرامش‌بخشی است که باید با حوصله و از سر فرصت تماشا کرد و به حال چنین طبیعت و فضایی غبطه‌ها خورد. این مستند در لوکیشن مقدونیه و در روستایی کوهستانی فیلم‌برداری شده و ماجرای هاتیدزه موراتووا را روایت می‌کند؛ چرا که به عنوان تنها زنبوردار زنبورهای وحشی در این کوهستان فعالیت می‌کند.

خط سیر مستند نشانگر بعد و قبل از این است که همسایه‌ها در جوار خانه او ساکن می‌شوند و ماجراهای آنها را به تصویر می‌کشد. در ابتدا قرار بود که سرزمین عسل به عنوان یک فیلم کوتاه ساخته و تهیه شود، اما وقتی که گروه فیلمسازی با هاتیدزه ملاقات کردند نظرشان عوض شد و ذهنیتشان به سمت مستند بلند رفت.

در کل حدود 3 سال طول کشید تا این مستند فیلم برداری شود و حدود 400 ساعت راش نیز ضبط شد. از جمله مضامین و درون‌مایه‌هایی که فیلمساز این مجموعه مدنظر داشت می‌توان به مصرف‌گرایی، تعامل بشریت با اکوسیستم، بهره‌برداری از منابع طبیعی، از دست دادن تنوع زیستی، تغییرت آب و هوایی و موضوع‌های محیط زیستی اشاره کرد.

نهایت امر کارگردان تصمیم گرفت برای زیباتر شدن مستند و تمرکز بر عناصر زیبایی‌شناسانه آن هاتیدزه را با مادر مریضش وارد قاب دوربین کند. مستند سرزمین عسل در کنار نشان دادن روابط این زن با مادر و همسایگانش دارای لایه‌های عمیق‌تری است که در ژرف‌ترین قسمت آن می‌توان سنت و مدرنیته را یافت.

این اثر مورد توجه افراد زیادی قرار گرفت و یکی از کمیاب‌ترین آثاری است که هم طبیعت را نشان می‌دهد و هم دغدغه‌های انسانی را به اشتراک می‌گذارد. جهانیان به کرات این مستند را تحسین کرده‌اند و در نمایش و اکران آن در جشنواره ساندنس موفق شد سه جایزه از آن خود کند. همچنین در نود و دومین جایزه اسکار نیز نامزد دریافت دو بخش بهترین فیلم خارجی زبان و بهترین مستند شد.

16. مستند ایکاروس (Icarus)

• کارگردان: برایان فوگل
• سال انتشار: 2017
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.9

یکی از رایج‌ترین اتفاقاتی که در دنیای ورزش رخ می‌دهد، دوپینگ ورزشکاران برای مسابقات است. داستان ایکاروس حول محور همین مسئله می‌چرخد و روایت جذابی از آن دارد. برایان فوگل در این اثر تلاش می‌کند تا دست‌های پشت پرده دوپینگ‌های گسترده در مسابقات حساس را دنبال کند و آن‌قدر در این زمینه پیش می‌رود که با گریگوری رودچنکوف آشنا می‌شود.

رودچنکوف مدیر ملی ضد دوپینگ روسیه است و پس از روابط طولانی این دو شخص، گریگوری توضیح می‌دهد که روسیه در برنامه المپیک به دنبال دوپینگ بوده است. ایکاروس مستندی آمریکایی است که شبکه نتفلیکس سازنده آن بوده و برای اولین بار در جشنواره ساندنس به نمایش در آمده است. همچنین این مستند جذاب موفق شده جایزه ویژه هیئت داوران فیلم مستند را از آن خود کند.

همان‌طور که گفتیم، مستند ایکاروس اثری است که به دنبال دوپینگ در دنیای ورزش می‌گردد. کارگردان این اثر به خوبی می‌داند در کدام قسمت‌ها پای خود را از فیلم بیرون بکشد تا اثر دیدنی و جذاب شود. انتهای تماشای فیلم جایی است که مخاطبان از خود می‌پرسند، ایکاروس داستان چه کسانی هستند؟

سوالاتی که پس از تماشای این اثر به ذهن می‌رسد باعث می‌شوند تا لایه‌های دیگری از آن نمایان شوند. فوگل مستندش را طوری ساخته و کارگردانی کرده که با دیدن آن می‌گوییم چه کارگردان دلسوز و دل‌رحمی! خوشبختانه نقدهای این اثر مثبت و خواندنی بودند. همچنین در نودمین دوره جوایز اسکار، موفق به دریافت جایزه بهترین مستند شد. البته فوگل پس از دریافت این جایزه آن را به گریگوری رودچنکوف اعطا کرد؛ چرا که معتقد بود وی افشای بزرگی درباره روسیه کرده و هر آن در خطر قرار دارد.

17. مستند دگراندیش (The Dissident‌)

• کارگردان: برایان فوگل
• سال انتشار: 2020
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.9

همه ما به احتمال زیاد ترور و قتل خاشقچی را به یاد داریم. عربستان سعودی در یک اقدام ناجوانمردانه و ضد بشری این خبرنگار را به قتل رساند و حتی هیچ اثری از او به جا نماند. در آن زمان عربستان خاشقچی را کشت تا بتواند بدین ترتیب جلوی رسوایی‌اش را بگیرد و اوضاع بین‌المللی را به نفع خود پیش ببرد.

در کل محور اصلی این مستند راجع به وبلاگ‌نویس فعال سعودی، عمر عبدالعزیز است که به قتل رسید. کارگردان این اثر قصد دارد بررسی دقیقی درباره قتل وی داشته باشد و در اثنای این بررسی‌ها تلاش می‌کند به مضامینی در مورد آزادی بیان و نقش دولت‌ها در قبال این جنایت بپردازد.

مستند دگراندیش برای نخستین مرتبه موفق شد در جشنواره ساندنس به نمایش در بیاید، ولی موفق نشد روی پلتفرم خاصی بنشیند. در کل چون پلتفرم‌های آنلاین مختلف می‌دانستند که پخش چنین مستندی تبعات شدیدی ممکن است داشته باشد از قبول آن امتناع می‌کردند. این مستند به قدری هولناک است که هیچکس حاضر به قبول و پخش آن نشد. دگراندیش نشان می‌دهد در دنیایی که ثروت و قدرت حرف اول را می‌زنند، نه قانون می‌تواند کاری بکند و نه دولت‌های دیگر اقدامی انجام می‌دهند.

18. مستند امی (Amy)

• کارگردان: آصف کاپادیا
• سال انتشار: 2015
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.8

همان‌طور که در ابتدای این مقاله گفتیم، برخی از مستندها دارای مضمون و درون‌مایه زندگی نامه و بیوگرافی هستند. مستند امی از آن دسته آثاری است که به زندگی امی واینهاوس می‌پردازد. این خواننده و ترانه‌سرای معروف که در سبک جاز و سول فعالیت می‌کرد مدت‌ها با الکل درگیر بود و نهایتا از مصرف بیش از حد آن مرد.

آصف کاپادیا پس از مرگ این خواننده تصمیم می‌گیرد زندگی او را در قالب یک مستند به تصویر بکشد. محتوای این مستند پیرامون مضمون‌هایی نظیر عشق، شهرت، اعتیاد و غیره است و طوری وانمود می‌کند که امی یک نابغه موسیقی است. مستند مذکور برای نخستین بار در جشنواره کن به نمایش درآمد و منتقدان از آن تعریف و تمجید زیادی کردند. نکته جالب اینجاست که این اثر 33 بار نامزدی کسب کرد و از بین آنها 30 جایزه کسب کرد که یکی از آنها جایزه بهترین فیلم مستند اسکار بود.

مستند امی در گیشه حدود 24 میلیون دلار فروخت و این در حالی است که مجموع بودجه فیلم 3 میلیون دلار بود. کارگردان امی برای این که مستندش خوب از آب دربیاید حدود 100 ساعت مصاحبه با دوستان و خانواده امی واینهاوس انجام داد و این مصاحبه‌ها را با فیلم‌ها و ترانه‌های دیده نشده و شنیده نشده امی ترکیب کرد و روایتی جذاب از زندگی این نابغه موسیقی ارائه کرد.

نگاه این فیلم به زندگی صمیمانه است، ولی روایت غم‌انگیز و تراژیکی به زندگی نابغه موسیقی دارد. دیدگاه صادقانه این مستند به مولفه‌هایی همچون هنر، شهرت و اعتیاد قابل تقدیر است و از ابتدای ظهور و سقوط این خواننده معروف را به زیبایی به تصویر می‌کشد.

19. مستند کمپ کریپ (Crip Camp)

بهترین مستندهای تاریخ

• کارگردان: جیمز لبرشت، نیکول نیونهام
• سال انتشار: 2020
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.7

معلولیت یکی از مسائلی است که از دیرباز برای عده‌ای محدودیت ایجاد کرده، ولی انسان‌های دارای نقص عضو همواره سعی کرده‌اند از این تهدید به عنوان یک فرصت استفاده کنند و خود را تسلیم شرایط موجود نکنند. در اوایل دهه 70 میلادی بود که معلولیت مساوی با یک زندگی تاریک و سرشار از تنهایی و انزوا بود.

در واقع در آن زمان انسان‌های زیادی وجود داشتند که نسبت به معلولیت حس ناخوشایندی ایجاد می‌کردند و معلولین باید خود را با آن شرایط سازگار می‌کردند، زیرا چاره‌ای جز این نداشتند. مستند کمپ کریپ باعث شد تا آنها یک جهان آرمانی را تجربه کنند که در آن معلولین تلاش می‌کردند تا خود را یک قدم به سمت موفقیت نزدیک کنند.

در واقع این مستند روایتگر افرادی است که در کمپ کریپ زندگی می‌کردند که یک اردوگاه برای آنها محسوب می‌شد. در این مستند به مسائلی از جمله حقوق معلولان پرداخته می‌شود و تمرکزی روی کمپینگ‌هایی دارد که به جنبش‌های حقوق معلولان می‌پردازند. در این مستند جذاب عده‌ای تلاش می‌کنند تا روح امید به زندگی را در دل جامعه تقویت کنند و در کل داستانی سرگرم کننده و الهام بخش دارد.

گاهی اوقات در صحنه‌هایی از این مستند از فرط غم‌انگیز بودن اشک تماشاگران در می‌آید و گاهی چنان گرم و صمیمانه همه چیز پیش می‌رود که آنها را در دل خود حل می‌کند و نشان می‌دهد که چطور عده‌ای از افراد دارای نقص عضو برای بقای خود تلاش می‌کنند. در مجموع کریپ کمپ ممکن است کمبودهایی در داستان‌پردازی‌اش داشته باشد، اما به شیوه ماهرانه‌ای سختی‌های زندگی معلولان را به تصویر می‌کشد و در این راه از چیزی کم نمی‌گذارد.

نخستین بار در مستند ساندنس بود که مستند کمپ کریپ به نمایش درآمد و از نگاه تماشاگران برنده جایزه شد. این مستند همچنین موفق شده در دوره جوایز آکادمی اسکار نامزد دریافت بهترین مستند شود.

20. مستند معضل اجتماعی (The Social Dilemma)

بهترین مستندهای تاریخ

• کارگردان: جف اورلوفسکیو
• سال انتشار: 2020
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.6

یکی از معضلات زندگی امروزه خصوصا برای جوانان، وجود همین رسانه‌های اجتماعی است؛ چرا که زندگی آنها را مختل کرده و در بسیاری از مواقع منجر به اتلاف وقت ارزشمند آنها شده است. مستند معضل اجتماعی به این موضوع می‌پردازد که رسانه‌های اجتماعی تا چه حد می‌توانند روی مسائل کوچک و بزرگ زندگی انسان‌ها تأثیر بگذارند.

کارگردان این مستند تلاش کرده تا مستند خود را بر پایه مصاحبه‌هایی با کارمندان و متخصصان شرکت‌هایی انجام دهد که به عنوان غول فناوری در آمریکا محسوب می‌شوند. آنها در این مستند به بیان حقایقی در این باره می‌پردازند و حتی نشان می‌دهند که رسانه و فضای مجازی تا چه حد توانسته‌اند در زندگی انسان نقش داشته باشند؛ به حدی که می‌توانند روی یک انتخابات سیاسی و گسترده اثر بگذارند.

در این اثر جذاب و دیدنی که تماشای آن به تمامی جوانان و نوجوانان پیشنهاد می‌شود، به تمامی ترفندهایی اشاره می‌شود که شرکت‌های بزرگ فناوری در پیش می‌گیرند تا بلکه بتوانند مخاطب را درون این هزارتوی پیچیده نگه دارند. آنها در این زمینه از روش‌های نوین روانشناسی بهره می‌گیرند و در به کار بردن تکنیک‌های این‌چنینی ماهرانه عمل می‌کنند.

همچنین در مستند معضل اجتماعی می‌فهمیم که شرکت‌های بزرگ تکنولوژی که رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی مختلف را رهبری می‌کنند چطور و چگونه از طریق کاربست یک‌سری روش‌های تازه و الگوریتم‌های پیچیده تلاش می‌کنند که کاربران را ترغیب کرده و داده‌ها و اطلاعات آنها را استخراج کنند.

از جمله درون‌مایه‌هایی که در این مستند مورد بررسی قرار می‌گیرد و از آنها می‌توان به عنوان تبعات اقدامات شرکت‌های بزرگ فناوری یاد کرد، می‌توان به اخبار جعلی، از خود بیگانگی، کمبود اعتماد به نفس، افسردگی، انزوا، خودکشی، سقوط دموکراسی، شکاف‌های سیاسی و جنگ‌های داخلی اشاره کرد.

21. مستند چه اتفاقی افتاد خانم سیمون؟ (What Happend Miss Simone)

• کارگردان: لیز گاربوس
• سال انتشار: 2015
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.6

یکی از اتفاقات جالبی که برای برخی از افراد مشهور و سلبریتی ممکن است رخ دهد، تبدیل شخصیت هنری آنها به یک شخصیت مبارز است. در واقع گاهی پیش می‌آید که یک خواننده یا فوتبالیست یا هر شخص معروف و تأثیرگذار دیگر تلاش می‌کنند از پتانسیل‌های شهرت و محبوبیت خود استفاده کنند تا بتوانند روی گروهی از مردم تأثیر بگذارند.

برای مثال می‌توان نمونه بارز این‌گونه افراد را کمدین معروف اوکراینی دانست که پس از رسیدن به شهرتی زیاد در این کشور تصمیم گرفت از باب مسئولیت‌های اجتماعی خود کاندید ریاست جمهوری شود و البته که در این راه نیز موفق شد. اما مستند «چه اتفاقی افتاد خانم سیمون» به زندگی نینا سیمون می‌پردازد که هم خواننده و هم نوازنده پیانیست در آمریکا است.

این خواننده دهه شصت میلادی همزمان با بروز یک‌سری مسائل و رخدادها در محیط اطراف خود تبدیل به یک فعال مدنی شد و در کل تصمیم گرفت از پتانسیل خود در جهت مبارزه با برخی از گروه‌ها استفاده کند و هویت هنری‌اش را با جنبش‌های اجتماعی پیوند بزند. مستند مذکور برای پیشبرد اهداف خود از تصاویر و مصاحبه‌های آرشیو شده بهره می‌برد.

لازم به ذکر است که مستند چه اتفاقی افتاد خانم سیمون، برای نخستین بار در جشنواره ساندنس اکران شد و توانست نامزدی هشتاد و هشتمین جوایز اسکار را از آن خود کند. نتفلیکس عهده‌دار ساخت این اثر جذاب است. خانم نینا سیمون تلاش کرد تا از موسیقی خود و از حین شهرتی که داشت در جهت مهار خشم جنبش‌های حقوقی استفاده کند و در این زمینه نیز تا پایان عمر به تلاش‌های خود ادامه داد.

این خانم خواننده و نوازنده در سراسر زندگی پساهنری‌اش چیزی جز خشم بر چهره ندارد و ماهیت هنری او تبدیل به یک چهره ‌زمخت می‌شود که تنها خواستار احقاق حق است. شخصیت این خانم پیچیده است و این مستند نیز سعی می‌کند گوشه‌هایی از این شخصیت پیچیده را به تصویر بکشد و تصاویری جالب توجه از آن را به مخاطب نشان دهد.

22. مستند مأمور مخفی (The Mole Agent)

• کارگردان: مایت البردی
• سال انتشار: 2020
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.5

یکی از ترسناک‌ترین مکان‌ها برای افراد مسن و سالخورده خصوصاً در کشور ما، خانه سالمندان است و همه از آن فراری‌اند. منتها به نظر می‌رسد این موضوع در کشورهای دیگر تبدیل به امری رایج و عادی شده است. مستند مأمور مخفی روایتگر پسری است که یک مأمور را به صورت مخفیانه استخدام می‌کند تا به خانه سالمندان برود و ببیند آیا با مادر او درست برخورد می‌کنند یا خیر!

نام کسی که برای این کار استخدام می‌شود سرجیو است. او تمامی وسایل مورد نیازش را جمع می‌کند و به این سرای سالمندان پا می‌گذارد. مستند مذکور یک اثر جالب توجه است و در اثنای روایت خود گاهی مخاطب را به خنده وا می‌دارد و گاه نیز آن‌قدر دردناک است که اشک از چشمان آنها جاری می‌کند.

در نهایت این مستند مسائل انسانی زیادی را به نمایش می‌گذارد و سعی دارد که از یک جاسوسی محض برای خانه سالمندان فراتر برود و به ارتباطات انسانی که پیچیده نیز محسوب می‌شوند بپردازد. وقتی به تماشای این فیلم بنشینید، آرام آرام درگیر تمام زوایای آن خواهید شد و در اواسط داستان متوجه می‌شوید که چه اتفاقی افتاده است!

یکی از سخت‌ترین مسائلی که در سنین کهنسالی برای انسان‌ها به وجود می‌آید، پیر شدن و ناتوانی و تنهایی و ارتباط گرفتن با دیگران است. پس از این که با افراد این آسایشگاه آشنا شوید در خواهید یافت که آنها نیاز به عشق، دوستی و محبت دارند. نخستین بار در جشنواره ساندنس بود که این مستند اکران شد و در نود و سومین دوره جوایز اسکار موفق به نامزدی بهترین فیلم شد.

23. مستند فارنهایت 9/11 (Fahrenheit 9/11)

بهترین مستندهای تاریخ

• کارگردان: مایکل مور
• سال انتشار: 2004
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.5

همان‌طور که پیش‌تر نیز در مستند معضل اجتماعی گفتیم، یکی از معضلات کنونی بشر رسانه‌ها و قدرت آنها است. در مستند فارنهایت 9/11 نیز شمه‌هایی از این موضوع رخ می‌نماید که بررسی آنها خالی از لطف نیست. این مستند روایتگر دوران ریاست جمهوری جرج بوش و جنگ عراق و آمریکا است. بازتاب خبری این جنگ در رسانه‌ها گسترده بود.

کارگردان فارنهایت مدعی است که یکی از دلایل عمده برای حمله به عراق و ایجاد جو روانی علیه آنها رسانه بود. یکی از دیگر موضوع‌های این مستند حادثه 11 سپتامبر است و نشان می‌دهد که چگونه جرج بوش از این اتفاق سود می‌برد و از آن برای پیش‌برد اهدافش استفاده می‌کند. لازم به ذکر است که نام این مستند از رمانی به نام فارنهایت 451 گرفته شده که نویسنده آن ری بردبری است.

نخستین بار در جشنواره کن بود که این مستند اکران شد و موفق به دریافت جایزه نخل طلا گردید. خوشبختانه این اثر نظر مثبت منتقدان را به همراه داشت و توانست در گیشه حدود 220 میلیون دلار بفروشد و تبدیل به پرفروش ترین مستند تاریخ شود. البته به علت محتوا و موضوعی که فارنهایت 9/11 داشت جنجال‌های زیادی به پا کرد. این مستند همچنین در خاورمیانه نیز اکران شد، ولی پس از مدتی سریعاً نمایش آن در کویت ممنوع شد.

24. مستند سرزمین کارتل (Cartel Land)

• کارگردان: متیو هاینمن
• سال انتشار: 2015
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.3

بد نیست بدانید که مکزیک یکی از کشورهایی است که در آن مواد مخدر زیادی وجود دارد و خرید و فروش این جنس نیز در آنجا عادی است. گاه شدت این خرید و فروش‌ها بین کارتل‌ها منجر به ایجاد جنگ و درگیری می‌شود. مستند سرزمین کارتل به جنگ مواد مخدر در مکزیک می‌پردازد.

در واقع در این مستند شاهد دو گروه مبارز هستیم که یکی از آنها در مرز ایالات متحده و دیگری در مکزیک قرار دارد. سردسته جبهه مکزیک فردی به نام خوزه مانوئل میرلس است که رهبر شهروندان میچوآکان علیه کارتل شوالیه‌های معبد است و در طرف ایالات متحده آمریکا یک سرباز آمریکایی به نام نایلر قرار دارد.

مستند مذکور تلاش می‌کند دو دنیای موازی از کارتل‌های مواد مخدر را که در دو سوی یک مرز قرار دارند به تصویر بکشد. در این اثر جایی فرا می‌رسد که در آن پلیس مبارزه با مواد مخدر و سایر مجریان قانون در نبرد با کارتل‌ها شکست می‌خورند و مردم به عنوان مجری قانون احساس مسئولیت‌پذیری می‌کنند.

یکی از سوالات مهمی که در این مستند ذهن ما را با خود درگیر می‌کند این است که آیا شهروندان می‌توانند به عنوان دست قانون عمل کنند و آیا این اقدامی شایسته و درست محسوب می‌شود یا خیر؟ از طرفی چنین آزادی عملی تا کجا می‌تواند به کمک اجرای قانون بیاید و این که برخی از افراد علاقه به شبه نظامی‌گری دارند چیست؟

خوشبختانه مستند سرزمین کارتل توانسته نظر مثبت منتقدان را به خود جلب کند و علاوه بر این مهمان جشنواره‌های مختلفی نیز بود. همچنین در هشتاد و هشتمین دوره جوایز اسکار موفق شد نامزدی دریافت بهترین مستند را به دست آورد.

25. مستند بازگشت به فضا (Return To Space)

• کارگردان: الیزابت چای و جیمی چین
• سال انتشار: 2022
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.3

شبکه نتفلیکس یکی از شبکه‌های آنلاین قدرتمند است که طی سال‌های اخیر توانسته مخاطبان زیادی را به خود جلب کند. مستند بازگشت به فضا یکی از دیگر آثار مرتبط با فضا است که می‌تواند علاقه‌مندان به این موضوع را پای گیرنده‌ها بکشاند. موضوع و محور مستند مذکور بررسی دقیق فعالیت‌ها و همکاری سازمان فضایی آمریکا و اسپیس ایکس برای بازگشتن به فضا پس از مدت‌ها است.

در واقع اسپیس ایکس به رهبری ایلان ماسک در تلاش بوده تا فضانوردان را مجددا مورد بررسی قرار دهد. در این مستند به این موضوع پرداخته می‌شود که انسان تا چه حد دوست دارد به اکتشافات خود در فضای خارج از کره زمین ادامه دهد و آنها را روز به روز گسترش دهد.

یکی از هیجان‌انگیزترین مسائل در مورد فضا و مخصوصا کره ماه و سیاره مریخ این است که انسان بتواند روی آنها به فعالیت‌های دائمی بپردازد و به عبارتی آنها را به مستعمره زمین تبدیل کند. ایلان ماسک طی سالیان اخیر بسیار تلاش کرده تا ایده زمینی‌سازی مریخ را به سرانجام برساند و روز به روز بر دایره فعالیت‌های خود می‌افزاید.

در این مستند به اهداف و جهان‌بینی ایلان ماسک و پروژه‌های او برای ادامه مسیر اکتشافات علمی‌اش پرداخته می‌شود و باید دقت داشت که هم‌راستا با این آشنایی در خصوص تاریخ فضایی آمریکا نیز اطلاعات مفیدی به دست خواهد آمد. باید به یاد داشته باشیم که این مستند هیجان بیشتری برای آیندگان نیز خواهد داشت، چرا که موضوع این تحقیقات علمی تا سالیان و دهه‌های آتی نیز کشیده خواهد شد.

از جمله مواردی که باعث می‌شود حس نشاط و هیجان بیشتری به بیننده انتقال داده شود می‌توان به تصاویر، نحوه فیلم برداری، تدوین و ریتم و ضرباهنگ اثر اشاره کرد. برای هر کسی جذاب است که بتواند در قلمروهای دیگر ولو از راه دور و به صورت فیلم و تصویر کند و کاو کند.

26. مستند من هیث لجر هستم (I Am Heath Ledger)

• کارگردان: دریک موری و آدریان بوتنهویس
• سال انتشار: 2017
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.3

اگر فیلم شوالیه تاریکی را دیده باشید حتماً با نقش اول فیلم یعنی جوکر آشنا هستید. بازیگر این نقش در آن سال هیث لجر بود که متاسفانه در سال 2008 فوت کرد. در مستند من هیث لجر هستم با زوایای ناشناخته‌ای از شخصیت این بازیگر آشنا می‌شویم که عمدتا توسط مصاحبه‌هایی از بستگان و دوستان نزدیک او گرفته شده است.

لازم به ذکر است که هیث لجر به خاطر بازی در فیلم شوالیه تاریکی موفق به دریافت جایزه اسکار شد، اما شوربختانه هنگام اعطای این جایزه به علت مرگ زودهنگام نتوانست آن را دریافت کند. در این مستند هم با کارنامه هنری این بازیگر آشنا می‌شویم و هم با زندگی و بیوگرافی شخصی او سر و کار خواهیم داشت.

گفتنی است که در مستند من هیث لجر هستم چهره‌ای جذاب و مناسب از او در معرض نمایش گذاشته شده و نشان می‌دهد که این بازیگر معروف تا چه اندازه به کاری که انجام می‌داده متعهد بوده و در قبال آثار خود ماجراجویی و خلاقیت به خرج می‌داده است. از جمله درون‌مایه‌های این اثر می‌توان به زندگی، عشق به دوستان و خانواده و غرور اشاره کرد.

شاید بعضی از بیوگرافی‌ها را دیده باشید و از حجم کسالت‌بار آن خسته شده باشید؛ اما باید بدانید که مستند من هیث لجر هستم یک زندگینامه صمیمانه و شخصی است که مخاطب را آزار نمی‌دهد و دقیقا نقطه قوت داستان همین حس خالصانه‌ای است که به محض تماشا به تماشاگر منتقل می‌شود.

برخی از نزدیکان هیث لجر همچون خواهران و برادران او و دوستانش از جمله نائومی واتس، بن مندسون، دیژمون هونسو، بن هارپر و پدر و مادرش در این مستند حضور دارند و به نوبه خود به شرح زندگانی این بازیگر می‌پردازند. یکی از نکات جالب این مستند عدم حضور نامزد و دختر لجر در این اثر هستند.

اگرچه سرانجام این مستند به مرگ هیث لجر ختم می‌شود، اما باید بدانیم که لحن غم‌انگیز و مغمومی ندارد و سعی شده در آن به دوران موفقیت این بازیگر سرشناس و برنده اسکار پرداخته شود، نه دورانی که همه چیز برای او به پایان می‌رسد.

27. مستند لبه دموکراسی (The Edge Of Democracy)

• کارگردان: پترا کوستا
• سال انتشار: 2019
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.3

در میان لیست بهترین مستندهای تاریخ باید از یک مستند شخصی و خودساخته صحبت کرد که پترا کوستا تهیه کرده است. این مستند توسط شبکه معروف نتفلیکس تهیه شده و روایتگر زندگی سیاسی کوستا است. طبق آنچه در این مستند شاهد هستیم و کارگردان آن توضیح می‌دهد، داستان حول محور سه رئیس جمهور است که برای ابقای خود در سمتی که دارند می‌جنگند و این جنگیدن و نبرد تأثیراتی روی دموکراسی دارد.

مستند لبه دموکراسی به گفته پترا کوستا هشداری برای تمامی دولت‌هایی است که به شیوه دموکراسی جامعه خود را کنترل می‌کنند و اگرچه روی رخدادهای کشور برزیل متمرکز است، اما در نهایت به مشکلات جهانی و پدیده جهانی قطبی شدن خشونت سیاسی و طبیعی و عادی شدن سخنان نفرت‌انگیز می‌پردازد و در این حالت فاشیسم به قدرت و ظهور می‌رسد.

در سال 2020 بود که مستند لبه دموکراسی موفق شد نامزدی جایزه اسکار را دریافت کند و یک سال قبل از آن نیز توانسته بود دومین عنوان پربیننده برزیل شود. خوشبختانه منتقدان این اثر نظر مثبتی درباره آن داشتند و نیویورک تایمز نیز در وصف آن گفت: «مستندی درباره خیانت مدنی و سوءاستفاده از قدرت!»

همان‌طور که گفتیم دو سال پیش مستند مذکور موفق شد نامزدی اسکار را به دست آورد و پس از این اتفاق مهم برای آن برخی رسانه‌ها به این واقعیت پرداختند که قطبی شدن سیاسی برزیل تبدیل به یک رویداد جهانی و مهم در سینمای جهان شده است. از جمله کسانی که به این مستند روی خوش نشان دادند، جناح چپ بودند و طبیعتا جناح راست نیز آن را مورد شماتت قرار دادند.

28. مستند رشته کوه‌های رویا (The Cordillera Of Dreams)

• کارگردان: پاتریسیو گازمن
• سال انتشار: 2019
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.2

یکی از مردان متعهد سرزمین شیلی فردی بود به نام پاتریسیو گازمن که مدت‌ها پیش از سرزمین مادری خود جدا شد تا بتواند بعداً ستمی را که به آنجا شده به تصویر بکشد و در این زمینه نیز به موفقیت‌هایی دست یافت. گازمن درست وقتی شیلی را ترک کرد که دیکتاتوری نظامی پینوشه به وسیله آمریکا بر شیلی مسلط شده بودند.

لازم به ذکر است که گازمن تصمیم گرفت برای شیلی یک مستند سه گانه تولید کند و رشته کوه‌های رویا نیز سومین اثر این کارگردان است که در سال 2019 به تولید رسید و اکران شد و دو مستند قبلی آن به نام‌های دلتنگی برای نور و دکمه مروارید اکران شده‌اند. اگر روزی به تماشای این مستندها بنشینید و آنها را تماشا کنید متوجه خواهید شد که جهان‌بینی و اعتقادات پاتریسیو چیست. همچنین پس از تماشای این مجموعه این احساس در شما شکل خواهد گرفت که فکر می‌کنید کوردیلرا تمام بار مجموعه را به تنهایی بر دوش می‌کشد.

پاتریسیو به خوبی توانسته تاریخ و هویت ملت شیلی را به آنها بازگرداند و در این مستند سری به خاطراتی می‌زند که دل مردمان شیلی را به درد می‌آورد. خاطرات خرابه‌هایی که در کودکی در آنها قدم می‌گذاشته، خشونت پلیسی که می‌دیده و مقاومت مدنی مردمی که از درون خودشان دچار آسیب شده بودند.

در واقع این اثر ارزشمند که در آن پاتریسیو به خوبی از پسش برآمده به عناصری همچون حافظه تاریخی مردم، ضربات سیاسی که شیلی خورده و جغرافیایی که از هم پاشیده می‌پردازد. مستند رشته کوه‌های رویا تلاشی است در جهت حفظ شیلی و تمامی خاطرات و تاریخی که از گذشته تا به امروز داشته است.

در این مستند پینوشه در ظاهری ناخوشایند مورد نقد قرار گرفته و حقیقتا سیاست‌های نئولیبرالی او باعث شده بود تا چنین بلایی سر شیلی بیاید. نقدهای این اثر به شدت مثبت بوده و در مدح و وصف آن سخن‌ها گفته‌اند و در سال 2019 موفق شد تا برنده بهترین فیلم مستند جشنواره کن شود.

29. مستند دره سگ آبی (Beaver Valley)

• کارگردان: جیمز آلگار
• سال انتشار: 1951
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.2

مستندهای طبیعت همواره طرفداران پر و پا قرص خود را دارند و اغلب افراد نیز آنها را به سایر مستندهای ساخته شده ترجیح می‌دهند. یکی از مستندهای جذابی که در سال 1951 ساخته شده، مستند دره سگ آبی است که در 32 دقیقه و توسط والت دیزنی تهیه شده است.

محور داستان این مستند حول زندگی یک سگ آبی نر می‌چرخد که در چرخه طبیعت در تلاش است تا بتواند از خانواده خود در برابر شکارچیان، سمورهای رودخانه‌ای و زمستان سخت محافظت کند. سگ‌های آبی بعد از این که با یک سگ آبی ماده آشنا می‌شوند و نظر آن را به سمت خود جلب می‌کنند، به تکاپوی ساخت خانه می‌افتند و تلاش می‌کنند تا بتوانند زمستان را در خانه خودساخته سر کنند.

یکی از مناطق بکری که در رشته کوه‌های معروف راکی قرار دارد، دره بیور است که مناطق زیبا و خلاقانه‌ای برای به رخ کشیدن طبیعت دارد. در این مستند با این واقعیت آشنا خواهیم شد که چگونه حیوانات مختلف مناظر طبیعی مختلف را برای بقای خود تغییر می‌دهند.

خوشبختانه تصاویری که در این فیلم به نمایش در می‌آید زیبا است و از آنجایی که جزو اولین تجربه‌های والت دیزنی بوده می‌توان گفت خوب از آب درآمده است. مستند دره سگ آبی نشان می‌دهد که در اطراف ما و در طبیعت چه اتفاقاتی در حال جریان است و طوری رنگ‌ها و طبیعت را به تصویر می‌کشد که همه چیز کاملا بکر رخ می‌نمایند. نقطه قوت مستند مذکور این است که از موسیقی بیش از حد استفاده نمی‌کند.

گفتنی است که مستند دره سگ آبی در سال 1951 موفق به دریافت جایزه اسکار شد و علاوه بر اسکار توانست جایزه خرس طلای جشنواره کن را نیز از آن خود کند و در جشنواره ونیز هم جایزه ویژه هیئت داوران و بهترین فیلم مستند بفتا را از آن خود کرد.

30. مستند گاو (Cow)

• کارگردان: آندریا آرنولد
• سال انتشار: 2021
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.1

شاید باورتان نشود، اما در ابتدا که آندریا آرنولد تصمیم گرفت یک مستند درباره حیوانات بسازد تنها گزینه روی میزش به عنوان نقش اصلی این مستند یک مرغ بود؛ اما پس از بررسی‌های بیشتر به نظر وی آمد که بهتر از مرغ‌ها این گاوهای اهلی هستند که می‌توانند رنگ و بوی تازه‌ای نیز به مستند بدهند.

یکی از بهترین مستندهای تاریخ مستند گاو است که روایتگر زندگی یک گاو و گوساله‌ای است که مخاطب باید آن را به دور از هر گونه احساس اضافی تماشا کند و از حجم زیبایی و واقعی بودن آن لذت ببرد. در واقع کارگردان این اثر می‌خواهد بیننده با تمام وجود و به دور از هر گونه احساس شاعرانه و عاشقانه نسبت به حیوانات اهلی آنها را درک کند.

به عبارت ساده‌تر آرنولد قصد دارد به حیواناتی که کمک زیادی به بقای بشریت کرده‌اند، ادای دین کند و در برابر آنها با مهربانی و سخاوت برخورد نماید. همان‌طور که می‌دانید حیوانی همچون گاو نیز ثمره زیادی برای انسان دارد و مستند مورد بحث اثری تشکرآمیز برای مجموعه حیوانات اهلی است.

در این مستند نه کسی حرفی می‌زند و نه صدای اضافی در آن به گوش می‌رسد و تنها چیزی که در آن می‌شنویم صدای طبیعت و حیوانی نظیر گاو است. کارگردان تمایل دارد با فقدان دیالوگ تصویرسازی قوی‌تری از آنچه در جریان است را به بیننده نشان دهد و گاو را با تمام ویژگی‌ها و صفاتی که دارد به تصویر بکشد.

آندریا چند سال از وقتش را صرف ساخت این اثر کرد و موفق شد مستند گاو را کارگردانی کند. نخستین بار در جشنواره فیلم کن بود که این اثر اکران شد و منتقدان نظرهای مثبتی پیرامون آن داشتند. شاید توجه نکرده باشید اما حیوانات در مزرعه به طرز بسیار راکد و آرامی مورد بهره‌کشی واقع می‌شوند و پس از آن که شرایط تغییر می‌کند، زندگی و سرنوشت آنها نیز دچار بحران می‌شود.

شاید این‌طور به نظر برسد که مستند گاو اثری ساده است، اما در درون خود درون‌مایه‌ای زیبا و ستودنی دارد که جز با تماشا و درک آن نمی‌توان درباره‌اش حرفی زد.

31. مستند آباکوس به اندازه کافی کوچک برای زندانی شدن (Abacus Small Enough To Jail)

• کارگردان: استیو جیمز
• سال انتشار: 2016
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.1

نژادپرستی همواره یکی از نکوهیده‌ترین مضمون‌هایی بوده که در طول تاریخ بسیار مذمت شده و در یک دوره بسیار طولانی و حتی امروزه نیز دیده می‌شود. نژادپرستی همواره به یک شکل نمود پیدا نمی‌کند و پیش می‌آید که در اشکال مختلف اعمال می‌شود. مستند «آباکوس به اندازه کافی کوچک برای زندانی شدن» یکی از آثاری است که به مضمون و درونمایه نژادپرستی می‌پردازد.

این مستند روایتگر یک خانواده چینی در منهتن نیویورک است که یک بانک پس انداز فدرال را اداره می‌کنند و شش شعبه هم دارند. در بحران مالی و اقتصادی سال 2008 که جهان را دچار رکودی بزرگ مرد، این خانواده چینی به همراه مجموعه شعب تحت اختیارشان متهم به کلاهبرداری و جعل اسناد مالی شدند.

در آن زمان هیچ یک از بانک‌ها دچار چنین وضعیتی نشدند و تنها بانکی که گرفتار این شرایط شد، بانک آباکوس بود. در این مستند خواهیم دید که این بانک چگونه با دولت آمریکا و سیستم قضایی این کشور مبارزه می‌کند و چطور این خانواده تلاش می‌کنند تا از یک بحران عظیم مالی خارج شوند. در جای جای این اثر متوجه خواهیم شد که سیستم قضایی آمریکا از انگیزه‌های سیاسی پیروی می‌کند.

در کل این مستند نشان می‌دهد که چگونه با یک شهروند چینی در خاک آمریکا با قلدری قضایی برخورد می‌کنند و تا چه اندازه این نژادپرستی دیده می‌شود. پرونده حقوقی این بانک با سیستم قضایی آمریکا بیانگر حقایق جالبی است که تماشای آن به تمامی علاقه‌مندان به حقوق پیشنهاد می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید سیستم قضایی کشوری نظیر آمریکا و دولت این کشور به گونه‌ای با قربانیان خود عمل می‌کنند که از پیش مشخص است طعمه و قربانی خود را از کجا به دست بیاورند. مستند «آباکوس به اندازه کافی برای زندانی شدن» در نودمین دوره جوایز اسکار نامزد بهترین فیلم مستند شد.

32. مستند گربه ماهی (Catfish)

• کارگردان: آریل شولمن و هنری جوست
• سال انتشار: 2010
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7.1

پس از این که اینترنت و بستر شبکه های اجتماعی برقرار شد، عشق و عاشقی‌های زیادی در آن به وقوع پیوست و یکی از آنها ماجرای عشق دو جوان در فیسبوک بود. مستند گربه ماهی روایتگر زندگی و ارتباط عاشقانه زنی جوان است که با یک مرد در فیسبوک آشنا می‌شود و پس از آن یک‌سری راز و اسرار فاش می‌شود.

داستان گربه ماهی دو درون‌مایه عشق و همزمان فریب دارد و در دنیای ارتباطات آنلاین ایجاد می‌شود. این اثر دیدنی و جذاب به قدری خوب از آب درآمد که در سال 2012 یک سریال از روی آن ساخته شد. در این مستند کارگردان در پی این است که مشکلات و معضلات دنیای مجازی را به تماشاگران القا کند و لحنی تاریک و نسبتا ترس‌آور دارد.

در دنیای آنلاین یکی از مهم‌ترین مباحث اعتماد کردن به دیگران است. در فضای مجازی مدام این سوال را باید از خود بپرسیم که کدام اتفاق پیرامون ما واقعی است و کدام یک از آنها دروغ است؟ ممکن است گاهی در دنیای آنلاین دروغ به شکلی کاملا حقیقی نمایش داده شود و در این مستند در خواهیم یافت که تا چه حد می‌توان در حین دروغ گفتن حقیقی جلوه نمود.

برای ساخت این مجموعه تنها 30 هزار دلار هزینه کردند، ولی خوشبختانه فروش آن در گیشه به 4 میلیون دلار رسید. نخستین بار این اثر در جشنواره ساندنس به نمایش در آمد و عده‌ای از مستندسازان به آن لقب بهترین مستند جعلی را دادند.

33. مستند دنیای خاموش (The Silent World)

• کارگردان: لویی مال و ژاک ایو
• سال انتشار: 1956
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 7

یکی از بهترین اتفاقات برای دنیای مستندهای دریایی این بود که شرکت‌های بزرگ موفق به ساخت دوربین‌های ضد آب شدند. با وجود این‌گونه دوربین‌های ضد آب غواصان می‌توانستند از زیر دریا فیلم برداری کنند و ژرفای اقیانوس‌های رنگی را علاوه بر ثبت، ضبط نیز کنند.

گفتنی است که دو کارگردان این اثر بر اساس کتاب «جهان خاموش: داستانی از ماجراجویی و اکتشاف» دست به تهیه و تولید این مستند زدند و پروسه فیلم برداری آن حدود دو سال به طول انجامیده است. لوکیشن مستند جهان خاموش در یک کشتی واقع در دریای مدیترانه، خلیج فارس، دریای سرخ و اقیانوس هند بوده است.

در این مستند زیستگاه‌های متنوع و مختلفی که روی کره زمین وجود دارند مورد بررسی قرار می‌گیرند و از نمای زیر آب تصاویر جذابی را منتشر می‌کند. متاسفانه زمانی که این اثر ساخته شد، آسیب‌های زیادی به زیست محیط وارد آورد و در هنگام فیلم برداری یک نهنگ و چندین کوسه کشته شدند و همین باعث شد تا منتقدان نظرهای منفی نسبت به آن داشته باشند.

در این کشتی هیچ یک از کارکنان و خدمه صمیمیت و دوستی با عناصر زیست محیطی ندارند و خشونت تنها واژه‌ای است که می‌توان برای رفتار آنها به کار برد. این مستند در سال 1956 موفق به دریافت نخل طلای جشنواره کن شد. همچنین فروش این فیلم در گیشه 3 میلیون دلار بود و موفقیت‌های مالی برای آن به ارمغان آورد.

34. مستند آتش در دریا (Fire Of Sea)

• کارگردان: جانفرانکو رزی
• سال انتشار: 2016
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 6.7

مرز همواره تصویرگر اتفاقات خوبی نبوده است و همیشه شاهد عبور و مرور مجاز یا غیر مجاز افرادی بوده‌ایم که به هر دلیلی سعی در گریختن از وطن خود داشته‌اند. یکی از انواع مرزها، مرز آبی است و مستند آتش در دریا نیز به موضوع بحران مهاجران اروپا می‌پردازد. در این مستند نشان داده می‌شود که مهاجران با عبور از چه خطرهایی به مقصد خود می‌رسند.

کاراکترهای اصلی این مستند یک نوجوان 12 ساله است که از یک خانواده ماهیگیر متولد شده و یک پزشک برای معالجه بیماران است. لازم به ذکر است که این اثر موفق به دریافت جایزه خرس طلای برلین شد و در همان سال نیز توانست نامزدی بهترین فیلم مستند اسکار را از آن خود کند.

کارگردان مستند آتش در دریا پس از این که اثر مفهومی خود را ساخت و مشکلات مهاجران را به تصویر کشید اعلام کرد که تنها هدفش از تهیه این مستند این بوده که مردم با نحوه زندگی و مصائب پناهجویان آشنا شوند و در این زمینه آگاهی به مردم داده باشد. این مستند درباره یک طیف خاص از مهاجران و پناهجویان نیست و به تمامی این افراد در جای جای کره زمین می‌پردازد.

موفقیت‌های زیادی برای کارگردان این مستند رقم خورد و مریل استریپ رئیس هیئت داوران برلین در وصف این اثر بیان کرد که یک کار ترکیبی جسورانه از یک داستان‌سرایی متفکرانه و فیلم‌های ضبط شده است. از جمله ویژگی‌های کار جانفرانکو رزی می‌توان به جزئیات دقیق، تصویربرداری‌های فوق‌العاده و تدوین‌های مسحورکننده اشاره کرد.

35. مستند آزادراه مقدس (Sacro GRA)

• کارگردان: جانفرانکو رزی
• سال انتشار: 2013
• میانگین امتیاز کاربران IMDB به این مستند: 6.2

مستند آزادراه مقدس از روی رمانی به نام شهرهای نامرئی نوشته ایتالو کالوینو الهام گرفته شده و در اطراف لوکیشنی جذاب به نمایش جالبی از زندگی مردم می‌پردازد. در این اثر لوکیشن جاده حلقوی اطراف رم به عنوان مکان فیلم‌برداری انتخاب شده است. کارگردان این اثر برای این که بتواند تصویری واضح و دقیق از کنش‌های مردم این بزرگراه ثبت کند، حدود دو سال از زندگی‌اش را در یک ون زندگی کرد.

از طرفی 70 کیلومتر از این بزرگراه را طی این دو سال پیمود و ریز به ریز جزئیات آن را نوشت و ثبت کرد. تمام آن چیزی که در این مستند به تصویر کشیده می‌شود، نمایی از زندگی مردمانی عادی است که روزمره خود را سپری می‌کنند. در قاب دوربین جانفرانکو رزی می‌توان افراد و کاراکترهای زیاد و متنوعی را دید که می‌آیند و می‌روند.

کارگردان در این اثر واکنشی نسبت به رفتار افراد نشان نمی‌دهد و صرفا دیدگاهی خنثی نسبت به اتفاقات پیرامون دارد. متاسفانه شاید اغلب بینندگان دوست داشته باشند در این مستند کمی هم به درون شخصیت‌ها نفوذ کنیم، ولی به این موضوع پرداخته نمی‌شود. در وصف این اثر گفته شده که نامه‌ای از رم برای رم!

نظر شما درباره بهترین مستندهای تاریخ چیست؟