پوست انسانهای نخستین در برابر تابش نور خورشید به شدت مقاوم بود. اما چرا اکنون انسانها نسبت به نور خورشید حساسیت زیادی دارند؟
امروزه وسایل متعددی برای محافظت از پوست در برابر نور خورشید وجود دارند؛ از ضدآفتاب و کلاه گرفته تا عینک آفتابی. پوست انسان در صورت قرار گرفتن طولانی در معرض آفتاب دچار آسیب میشود. با این وجود انسانهای نخستین این حساسیت را نداشتند و پوست آنها به شدت در برابر نور خورشید مقاوم بود. اما علت این تغییر در پوست چیست؟
بررسی رابطه تغییر پوست انسان و تابش نور خورشید
انسان زیر نور خورشید تکامل یافته است. انسانها در گذشته بخش اعظمی از زندگی خود را در خارج از خانه و عمدتا برهنه سپری میکردند. پوست انسانها با هر شرایطی که در آن قرار میگرفت سازگار بود.
در طول زندگی یک فرد، پوست به طرق مختلف به قرار گرفتن در معرض نور خورشید واکنش نشان میدهد. به عنوان مثال لایه سطحی پوست (اپیدرم) با افزودن لایههای بیشتری از سلولها ضخیمتر میشود.
در اکثر افراد، پوست به تدریج تیرهتر میشود؛ زیرا سلولهای تخصصی آنها وارد عمل میشوند و رنگدانههای محافظی به نام یوملانین تولید میکنند. این مولکول مهم، بیشترین نور مرئی را جذب میکند و درنتیجه قهوهای بسیار تیره و تقریباً سیاه به نظر میرسد. یوملانین (Eumelanin) اشعه ماوراء بنفش مضر را نیز جذب میکند.
افراد بسته به ژنتیک خود، مقادیر متفاوتی از یوملانین تولید میکنند. برخی از افراد مقدار زیادی از آن دارند و پوست آنها قادر است در معرض آفتاب مقدار بیشتری تولید کند. اما برخی از افراد مقدار کمتری از یوملانین دارند.
تحقیقات در مورد تکامل رنگدانههای پوست نشان داده است که رنگ پوست افراد در ماقبل تاریخ با شرایط محیطی محلی (عمدتا با سطح نور محلی فرابنفش) تنظیم شده بود.
افرادی که زیر نور شدید فرابنفش زندگی میکردند (مانند خط استوا) سال به سال پوست تیرهتر و بسیار برنزه پذیرتری داشتند که میتوانست مقدار زیادی یوملانین بسازد.
افرادی که تحت تاثیر سطوح ضعیفتر و فصلیتری از فرابنفش قرار داشتند (مانند شمال اروپا و شمال آسیا) پوست روشنتری داشتند که توانایی محدودی برای تولید رنگدانههای محافظ داشت.
اجداد ما در طول زندگی خود به این دلیل که وسیله نقلیه نداشتند، مهاجرت زیادی نیز نداشتند. پوست آنها از طریق تولید یوملانین بیشتر و تیره شدن در طول تابستان و سپس از دست دادن رنگدانه در پاییز و زمستان با تغییرات سازگار شد.
با این وجود در آن زمان حتی در افرادی که پوستشان رنگدانه کمی داشت، آفتاب سوختگیهای دردناک بسیار نادر بود؛ زیرا هرگز شوک ناگهانی قرار گرفتن در معرض آفتاب وجود نداشت. درواقع با تقویت نور خورشید در طی بهار، لایه بالایی پوست آنها به تدریج در طول هفتهها و ماهها با قرار گرفتن در معرض نور خورشید ضخیمتر میشد.
البته این بدان معنا نیست که طبق استانداردهای امروزی پوست آنها هیچ آسیبی ندیده است. اگر متخصصان پوست، انسانهای قدیمی را که در معرض آفتاب قرار گرفته بودند، میدیدند از ظاهر چرم مانند و چروکیده پوست آنها وحشت زده میشدند.
به مرور رنگ پوست همراه با سطح نور خورشید و فصول تغییر کرد و پوست انسانها به سرعت سن خود را نشان داد. این موضوع هنوز در مورد افرادی که به صورت سنتی در فضای باز زندگی میکنند، صدق میکند.
هیچ پوست حفاظت شدهای از هزاران سال پیش برای مطالعه دانشمندان باقی نمانده است. اما میتوانیم از تاثیرات قرار گرفتن در معرض خورشید بر افراد مدرن استنباط کنیم که آسیب به پوست آنها مشابه انسانهای امروزی بوده است.
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید میتواند منجر به سرطان پوست شود. البته به ندرت به نوعی مانند ملانوم تبدیل میشود که در سن باروری منجر به مرگ میشود.
زندگی در خانهها باعث تغییرات پوست شد
تا حدود ۱۰ هزار سال پیش انسانها از طریق جمعآوری غذا، شکار و ماهیگیری امرار معاش میکردند. بعد از این که مردم شروع به زندگی در سکونتگاههای دائمی کردند، رابطه بشر با نور خورشید بسیار تغییر کرد. کشاورزی و ذخیره سازی مواد غذایی با ساختمانهای ساکن همراه شد.
حدودا ۶ هزار سال قبل از میلاد، بسیاری از مردم در سراسر جهان، زمان بیشتری را در داخل خانه سپری کردند. بسیاری از مردم در صورت امکان در خانه میماندند و اگر از خانه بیرون میرفتند شروع به محافظت از پوست خود میکردند.
حداقل تا ۳ هزار سال قبل از میلاد، یک صنعت کامل برای محافظت در برابر نور خورشید رشد کرد و وسایلی شامل چتر، کلاه، چادر و لباس محافظ ایجاد شدند. این وسایل از تیره شدن اجتناب ناپذیر پوست در معرض نور طولانی مدت خورشید محافظت میکردند.
برخی از این وسایل، مانند چترهای مصر باستان و چین در ابتدا فقط برای اشراف بودند. اما به مرور این اقلام لوکس بیشتر مورد استفاده سایر افراد قرار گرفتند.
در برخی از مکانها، مردم خمیرهای محافظ از مواد معدنی و گیاهی (نسخههای اولیه ضد آفتاب) برای محافظت از پوست خود تولید میکردند. برخی از این مواد، مانند خیمر تاناکا که توسط مردم میانمار استفاده میشد هنوز هم وجود دارد.
پیامد مهم این اعمال در جوامع سنتی این بود که افرادی که بیشتر وقت خود را در خانه سپری میکردند خود را ممتاز میدانستند و پوست روشنتر، برتری آنها را نشان میداد. برنزه شدن کشاورزان باشکوه به نظر نمیرسید. درواقع پوست تیره شده در برابر آفتاب جریمهای بود که کار سخت در فضای باز و زندگی پر زحمت را نشان میداد.
از آنجایی که در قرنهای اخیر مردم بیشتر و سریعتر در فاصلههای طولانی حرکت و مهاجرت میکنند و زمان بیشتری در داخل خانه میگذرانند، پوست آنها با مکان و سبک زندگیشان سازگاری ندارد.
سطح یوملانین شما نیز احتمالاً با شرایط خورشید در محلی که زندگی میکنید کاملاً سازگار نیست؛ بنابراین نمیتواند مانند پوست اجداد باستانی از شما در برابر آفتاب محافظت کند.
اکنون همه افراد اگر در برابر نور طولانی مدت خورشید قرار بگیرند در معرض آسیب ناشی از آن هستند حتی اگر به طور طبیعی رنگدانههای تیره یا قابلیت برنزه شدن را داشته باشند.
اثر تعطیلات به شرایطی گفته میشود که افراد به طور ناگهانی در معرض اشعه ماوراء بنفش زیاد قرار بگیرند و این شرایط بسیار برای انسان مضر است؛ زیرا آفتاب سوختگی سیگنال آسیب به پوست است و هیچوقت به طور کامل ترمیم نمیشود. در طولانی مدت این شرایط به صورت پیش درآمد سرطان خود را نشان میدهد.
چیزی به نام برنزه شدن سالم وجود ندارد. برنزه شدن از شما در برابر آسیب بیشتر خورشید محافظت نمیکند، بلکه خود آن نشانه آسیب است.
ما انسانها مانند اجداد خود نیستیم. رابطه ما با خورشید تغییر کرده است و این بدان معناست که انسانها برای نجات پوست خود باید رفتار و واکنش خود به آفتاب را تغییر دهند.