نخستین ماشینی که وارد ایران شد چه بود و چه کسی نسبت به واردات آن اقدام کرد؟ در ادامه با بررسی تاریخچه کوتاه صنعت خودروی ایران همراه ما باشید.
بیشک یکی از مهمترین و بهترین اختراعات بشر روی کره زمین، ساخت وسیه نقلیه و به خصوص خودرو است. ماشین از همان اوایلی که وارد زندگی انسانها شد تا به امروز نقش حیاتی و مهمی ایفا کرده و توانسته جای خود را در اغلب خانوادهها باز کند. در حال حاضر هر خانهای یک اتوموبیل را دارد و این یعنی نیاز به وجود چنین وسیلهای در ادوار مختلف احساس میشده است.
نخستین ماشینی که وارد ایران شد چه بود؟
زمانی که وسیله حمل و نقلی همچون خودرو وجود نداشت، انسانها نمیتوانستند از نقطهای به نقطهای دیگر سفر کنند یا اگر اقدام به چنین کاری میکردند سفری دشوار و طاقتفرسا را به جان میخریدند؛ ولی هنگامی که ماشین پدید آمد، جابهجایی مردم سریعتر، ایمنتر و راحتتر شد.
اولین باری که خودرو وارد ایران شد، سلسله قاجار بر کشور حکومت میکردند. خوشبختانه به محض ورود این وسیله نقلیه پرکاربرد طرفداران زیادی در سراسر کشور برای آن پیدا شد؛ چرا که میتوانست مردم را در اسرع وقت جابهجا کند. در حال حاضر اگر برای دقایقی بیرون بروید، در هر کوچه و خیابانی خودروهای در حال حرکت را خواهید دید و این نشان دهنده رشد و پیشرفت خودرو طی دهههای اخیر است.
از دیگر مزایای اختراع اتوموبیل میتوان به پیشرفت و تحول گردشگری اشاره کرد. هماکنون بخش بزرگی از سفرهای خارج شهر با خودرو انجام میشود. ورود نخستین خودرو به ایران در 123 سال پیش رقم خورد. در آن زمان واردات هر وسیلهای از فرنگ برای ایرانیان عجیب و غریب و هیجانانگیز بود و ایرانیها میخواستند سر از کار آن درآورند. برای مثال حتما ماجرای ورود تلویزیون را شنیدهاید!
در مطلب پیش رو قصد داریم به بررسی تاریخچه ورود اولین خودرو به ایران بپردازیم و سیر تاریخی و ماجراهای مربوط به آن را شرح دهیم. در ادامه با ما همراه باشید.
کُنتِس بلژیکی باعث شد تا اولین خودرو به ایران بیاید
حدود یک قرن و 23 سال پیش بود که مظفرالدین شاه موفق شد برای نخستین مرتبه به اروپا سفر کند. تاریخ دقیق سفر او سال 1279 شمسی بود. مظفرالدین شاه به محض ورود به کشور بلژیک با وسیلهای تازه به نام اتومبیل آشنا شد. شاه هر کاری کرد تا این دستگاه تازهوارد را نادیده بگیرد، چرا که در آن شرایط خزانه کشور اوضاع رو به راهی نداشت؛ اما سرانجام با قرض گرفتن از بانک انگلیس موفق به خرید ماشین شد.
در یک سفر کوتاه که مظفرالدین شاه با کنتس بلژیکی داشت، سرانجام تسلیم شد و کورمن او را راضی کرد در بازگشت به ایران یکی از این اتومبیلها را با خود ببرد. بعد از آن شاه با مدیرعامل شرکت رنو گفتگوهای جالبی داشت و توانست تعدادی دستگاه خودرو وارد ایران کند.
در مکالمه بین شاه و مدیرعامل رنو، ابتدا مظفرالدین سوال میکند که هزینه دو دستگاه خودرو چقدر میشود و مدیر شرکت بعد از تعظیمهای فراوان و خوشامد به قبله عالم ایران پاسخ میدهد که نخستین خودرو را به صورت رایگان و پیشکش تقدیم شاه خواهد کرد و قیمت اتومبیل دوم را 16 هزار فرانک و اگر تعداد بیشتری بخواهند با قیمت 15 هزار فرانک تعیین کرد.
مظفرالدین شاه درباره اتومبیلهای بعدی سوال میکند و مدیرعامل شرکت رنو در آن زمان اینگونه پاسخ میدهد که اگر شاه به ایران برگردد مسلما شاهزادگان و سیاستمداران و رجال ایرانی برای خرید خودرو تمایل نشان میدهند و به همین خاطر حدود 100 دستگاه اتومبیل در نظر گرفته شده است.
همچنین شاه در جواب دست و دلبازیهای مدیرعامل کمپانی خاطرنشان میکنند که ایرانیان عادت به گرفتن چیزی به رایگان ندارند و اگر این اتفاق بیفتد مردم انگ رشوهخواری به شاه میزنند؛ اما مدیرعامل رنو شاه را متقاعد میکند که اولین خودرو را به عنوان هدیه قبول کنند.
در نهایت در کتابهای تاریخی اینگونه نوشتهاند که مظفرالدین شاه یکی از اتومبیلها را به رایگان دریافت میکند و دومی را با همان قیمت 16 هزار فرانک (4000 تومان) میخرد. البته چون در آن زمان ایران مجهز به جادههای آسفالت نبود، خودروی اول در راه رشت به قزوین خراب میشود و در همان جا میماند، ولی دومین خودرو با رنگ آبی آسمانی تیره به کاخ گلستان میرسد. دو راننده و یک تکنسین به همراه شاه ابتدا به روسیه میروند و سپس از آنجا با کشتی به ایران منتقل میشوند.
نحوه کنار آمدن مردم با اتومبیل
وقتی شاه به فرنگ میرفت و با خود وسیله تازهای وارد کشور میکرد یا اصولا هنگامی که وسیله تازهای وارد کشور میشد، مردم در برابر پذیرش آن مقاومت میکردند؛ ولی رفته رفته با زیاد شدن تعداد، وجود آن را میپذیرفتند و عاقبت خودرو نیز همینطور شد.
مردم در اولین روزهای ورود خودرو به کشور عازم میدان مشق یا باغ ملی کنونی میرفتند و یکسری لقب هم برای این دستگاه گذاشته بودند. القابی نظیر خر دجال، گردونه بخار، گردونه فرنگی و ارابه شیطان. به اعتقاد مردمان آن دوره صدای ترسناک خودرو به محض روشن شدن مسافران را وارد جهنم میکرد.
روی برگرداندن شاه از خودرو
یکی از رانندههای مظفرالدین شاه وظیفه داشت که هر روز او را از ارگ به قصر ببرد و وقتی در مسیر مشغول رفت و آمد بودند، مردم که از دیدن اتومبیل به وجد میآمدند نزدیک شده و سر و صدا راه میانداختند. جنجالهای مردم هنگام عبور شاه از کوچه و خیابانها باعث شد مظفرالدین شاه تصمیم بگیرد که دیگر از خودرو استفاده نکند. بعدا مظفرالدین شاه تصمیم گرفت پس از اسب سواری یا کالسکه سواری داخل ماشین دراز بکشد و راننده با سرعتی بسیار کم او را دور دهد.
عاقبت رنو در ایران
فرزند مظفرالدین شاه، محمدعلی بود که بعد از پدر عهدهدار اداره میراث او شد. خودرویی که شاه در سفر به بلژیک از کمپانی رنو خریداری کرده بود به محمدعلی رسید و وقتی در یکی از روزها قصد داشت سوار خودرو شود و در خیابانهای تهران به گشت و گذار بپردازد، یکی از نزدیکان او عطسه کرد و شاه تصمیم گرفت با درشکه برود.
به همین خاطر شاه با درشکه رفت و اتومبیل هم جلوتر از آنها به راه افتاد. دقیقا در همین روز بود که در خیابان اکباتان امروزی اتومبیل مورد هدف حمله قرار گرفت و مجلس هم به توپ بسته شد.
اولین واردکننده خودرو چه کسی بود؟
در دورهای که احمدشاه بر ایران حکومت میکرد، وزیری به نام وثوقالدوله تمهیدات ورود اولین محموله خودروهای وارداتی را مهیا کرد. نوع اتومبیلهایی که وی وارد کشور کرد فورد کروکی بودند و نهایت سرعتی که میتوانستند حرکت کنند به 40 کیلومتر بر ساعت میرسید.
گفتنی است که این خودروها گیربکس یا همان جعبه دنده نداشتند و به همین دلیل بود که در سطوح ناهموار غیر قابل استفاده میشدند و تنها کاربرد آنها در جادههای صاف بود. همچنین در مسیرهایی که سطح آنها شیبدار بود، اتوموبیلهای فورد کروکی ناتوان بودند. از طرف دیگر در مسیرهای سرازیری هم اگر خودرو سنگین میبود، میبایست برخی از مسافران پیاده میشدند تا فشار زیادی روی ماشین نیاید.
اولین خودروهای وارداتی چه مشخصاتی داشتند؟
خودروهای امروزی به کمک دینام و باتری استارت میخورند و روشن میشوند، در حالی که نخستین خودروهای وارداتی در زمان احمدشاه نه دینام داشتند و نه باتری و به همین خاطر دارندگان آنها مجبور بودند قبل از سوار شدن هندل بزنند تا اتومبیل روشن شود. همچنین جالب است بدانید که این دستگاههای تازهوارد بوق برقی نداشتند و برای روشن شدن چراغها نیاز به کبریت بود.
متاسفانه اولین خودروهای وارداتی نه بخاری برای زمستان داشتند و نه کولری برای تابستان و از نظر امکانات رفاهی صفر و فقیر محسوب میشدند. یکی دیگر از بدبختیهای رانندگان کوچهها و جادههای خاکی بود که هم باریک بودند و هم تنگ و تا موقعی که خودرو از آنها عبور کنند، راننده پیر میشد.
شاید باورتان نشود، اما آن اوایل که خودرو وارد ایران شده بود باید برای داشتن یکی از آنها بین 300 الی 350 تومان هزینه میکردید. همچنین ویژگی خوبی که خرید خودرو در آن زمان داشت قسطی بودن بود. خریداران یک پنجم قیمت را نقدی و الباقی را در اقساطی درازمدت پرداخت میکردند.
حتی در آن دوره هم خودروهای گران قیمت حضور داشتند و گرانترین اتومبیلی که اشراف میتوانستند بخرند، گراهام پیچ با قیمت 2500 تومان بود. از جمله آپشنهای این خودرو میتوان به مقادیر زیادی لوازم یدکی، یک جعبه آچار، یک تلمبه باد و چراغ سیار اشاره کرد.
همچنین نکته جالب ماجرا جوایزی بود که شرکتهای خودروسازی به خریداران وعده میدادند. این جوایز شامل ساعت مچی یا بغلی، فندک و کت چرمی، قوطی سیگار، تسبیح یا جاکلیدی میشد و از بین تمام آنها جایزه کت چرمی یا بارانی محبوبیت بیشتری داشت؛ زیرا رانندگان میتوانستند با پوشیدن آنها به دیگران فخرفروشی کنند.
اتومبیل در دوره پهلوی
وقتی رضاشاه قدرت را به دست گرفت و حتی تا هنگامی که کشور به دست روسیه و انگلیس اشغال نشده بود، اتومبیل به عنوان کالایی لوکس و تجملی خرید و فروش میشد. از جمله کسانی که توانایی خرید خودرو داشتند میتوان به اقشار ثروتمند، درباریان صاحب نفوذ، سفرا و نمایندگان خارجی آنها اشاره کرد.
محمدرضا پهلوی که بعد از رضاشاه تکیه بر تخت شاهنشاهی زد، تبدیل به یکی از بزرگترین کلکسیونرهای اتومبیل در جهان شد. خودروهای پارکینگ شاه به هزار دستگاه میرسید که از برندهای معروفی نظیر فراری، لامبورگینی، کانتاش، رولزرویس، مرسدس بنز، آلفارومئو، کادیلاک، فورد، بی ام و و کرایسلر خریداری شده بود.
اولین نفری که در تصادفات کشته شد که بود؟
گفته شده اولین قربانی تصادفات رانندگی در ایران، غلامحسین درویش ملقب به درویش خان بود. او یکی از معروفترین موسیقیدانان ایران در آن زمان بوده است. استاد درویش وقتی از محفل موسیقی سوار درشکه میشود تا به منزل خود برود در یکی از تقاطعها با خودروی فورد برخورد میکند و از درشکه به بیرون پرتاب میشود. وی به علت اصابت سر به زمین دچار ضربه مغزی میشوند و بعد از 5 روز در بیمارستان نظمیه فوت میکنند.
تاریخچه کوتاه صنعت خودروسازی در ایران
به نوعی میتوان گفت که از سال 1335 شمسی ایرانیها توانستند صنعت خودروی ایران را با مونتاژ چند خودروی خارجی راهاندازی کنند و سپس موفق شدند محصولات خارجی را در کشورمان بومیسازی کنند و در این صنعت به فعالیت خود ادامه دهند. همچنین یکی از تجار معروف آن زمان به نام جعفر اخوان توانست نمایندگی شرکت جیپ آمریکا را به دست بیاورد.
در سال 1338 بود که جعفر اخوان کارخانهای در 9 کیلومتری جاده مخصوص کرج تأسیس کرد و به مونتاژ جیپ ویلیز اقدام نمود. آنها نام این خودرو را به جیپ شهباز تغییر دادند و راهی بازار کردند. همچنین از وقتی که وضعیت جادهها بهبود یافت، خودروهای دو دیفرانسیل در ایران محبوب شدند. ایران خودرو از سال 1341 فعالیت خود را آغاز کرد و سه سال بعد شرکت خودروسازی سیتروئن راهاندازی شد.