جذاب‌ترین رویدادهای فضایی در سال 2023؛ از خورشید گرفتگی هیبریدی تا ابرماه و ماه آبی + تاریخ دقیق

در این مطلب قصد داریم جذاب ترین رویدادهای فضایی در سال 2023 را به همراه تاریخ دقیق آنها مرور کنیم. امسال می‌توانید پدیده‌های زیبایی مثل خورشیدگرفتگی هیبریدی، ابرماه و ماه آبی را رصد کنید.

به‌لطف تلسکوپ فضایی جیمز وب، ما در سال گذشته توانستیم اولین عکس های با کیفیت بالا را از فضای ناشناخته و کهکشان‌های دوردست مشاهده کنیم. در سال 2022 تصاویر خیره‌کننده‌ای از کهکشان‌ها، صورت‌های فلکی، سحابی‌ها، سیاهچاله‌ها و بسیاری موارد دیگر توسط جانشین هابل ثبت شد.

در حالی که ما از وضوح تصاویری که جیمز وب تاکنون ثبت کرده است، شگفت‌زده شده‌ایم، هیچ چیز با نگاه مستقیم به ستارگان و سایر رویدادهای نجومی و فضایی با چشمان غیر مسلح قابل مقایسه نیست. همانطور که در سال 2023 زمین یک سفر مداری جدید را به دور خورشید انجام می‌دهد، فرصت‌های زیادی برای لذت بردن از نمایش‌های آسمانی وجود خواهد داشت.

ما اکنون با استفاده از منابع مختلف خبری و علمی، فهرستی از 22 مورد از جذاب ترین رویدادهای فضایی و نجومی در سال 2023 را گردآوری کرده‌ایم که در ادامه می‌توانید جزئیات آنها به همراه تاریخ دقیق رخ دادنشان را ببینید. در میان این رویدادها، 11 بارش شهابی، دو خورشید گرفتگی و چهار ابرماه وجود دارد. بیشتر این رویدادها در آمریکای شمالی بین غروب تا سپیده‌دم در تاریخ‌های مشخص شده قابل مشاهده خواهند بود.

فهرست عناوین رویدادهای فضایی سال 2023

عطارد در بزرگترین کشیدگی غربی – 10 بهمن 1401 و 8 خرداد و 31 شهریور 1402

سیارات نزدیک به خورشید، سخت‌ترین سیاره‌ها هستند. سیاره عطارد را در روزهایی در آسمان جست‌وجو کنید که یک مدار بیضی‌شکل‌، آن را از طلوع خورشید نزدیک‌تر یا دورتر می‌کند. هنگامی که عطارد در سمت غرب خورشید ظاهر می‌شود، می‌توانید آن را در روزهای 10 بهمن 1401 و 8 خرداد 1402 و 31 شهریور 1402 در سپیده‌دم به‌شکل یک نقطه زردرنگ براق مشاهده کنید.

عطارد در بزرگترین کشیدگی شرقی – 22 فروردین، 19 مرداد و 13 آذر 1402

هنگامی که عطارد در بزرگترین کشیدگی شرقی خود قرار می‌گیرد، به زمین نزدیک‌تر شده و در دورترین نقطه زاویه‌ای خود از خورشید حاضر می‌شود. اگرچه بعید است که با چشم غیر مسلح بتوانید این رویداد را رصد کنید، اما ممکن است درست قبل از غروب آفتاب و با استفاده از تلسکوپ قادر باشید آن را رویت کنید.

تصویر بالا با استفاده از عکس‌های کمپین تصویربرداری نقشه پایه رنگی در طول ماموریت اولیه Messenger تولید شد و توسط آزمایشگاه فیزیک کاربردی ناسا به انتشار رسید.

خورشید گرفتگی هیبریدی – 31 فروردین 1402

آخرین باری که ساکنان زمین توانستند رویداد فضایی جذابی به نام خورشید گرفتگی هیبریدی را ببینند، در روز سوم نوامبر 2013 یعنی بیش از 9 سال پیش بود. این خسوف نادر و منحصربه‌فرد با حرکت سایه ماه در سطح زمین، تغییر ظاهر پیدا می‌کند. خورشیدگرفتگی مذکور برای مدت کوتاهی از حالت حلقوی به شکل کامل درمی‌آید و در نهایت دوباره حلقوی می‌شود.

بارش شهابی شلیاقی – 2 و 3 اردیبهشت 1402

دنباله دار تاچر (Thatcher) که در سال 1861 میلادی کشف شد، عامل بارش شهابی شلیاقی یا Lyrid است که در بهار هر سال رخ می‌دهد. در سال 2023 میلادی، نور ماه مزاحمتی برای رصد این رویداد فضایی جذاب ایجاد نمی‌کند و منجمان و علاقه‌مندان در نیمکره شمالی زمین می‌توانند حدود 10 تا 15 شهاب در ساعت را در اوج این بارش شهابی مشاهده کنند.

بارش شهابی اتا دلوی – 16 و 17 اردیبهشت 1402

ساکنان نیمکره شمالی زمین در اردیبهشت ماه 1402 یا ششم و هفتم ماه می امسال می‌توانند بارش شهابی اتا دلوی یا Eta Aquarids را نیز مشاهده کنند. این شهاب‌ها بسیار سریع هستند و در نتیجه رد پای درخشانی از خود بر جای می‌گذارند که می‌تواند چندین ثانیه یا حتی چند دقیقه طول بکشد. در حوالی نیمه شب شانزدهم و هفدهم اردیبهشت ماه، شاهد اوج بارش شهابی اتا دلوی خواهیم بود.

زهره در بزرگترین کشیدگی شرقی – 14 خرداد 1402

داغ‌ترین سیاره در منظومه شمسی یعنی سیاره زهره در زمانی که از زمین قابل تشخیص باشد، درخشان‌ترین سیاره است و در نتیجه نام ستاره صبح یا عصر را به خود اختصاص داده است. اولین بار در سال 2023 که زهره به‌وضوح قابل مشاهده خواهد بود، در بزرگترین کشیدگی شرقی خود است. در 14 خردادماه، بلافاصله پس از این که خورشید در غرب غروب کرد، در آسمان به دنبال سیاره زهره باشید.

در تصویر بالا، زهره و هلال ماه رو به محو شدن را بر فراز کوه‌های واساچ در نزدیکی سالت لیک سیتی در ژانویه 2019 مشاهده می‌کنید.

ابرماه – 12 تیر، 10 مرداد، 9 شهریور و 7 مهر 1402

هنگامی که ماه کامل در حضیض (نزدیک‌ترین نقطه در مدار بیضوی نسبت به گرانیگاه) قرار می‌گیرد، یعنی زمانی که به زمین نزدیک است، پدیده ابرماه رخ می‌دهد. در سال 2023، ما چندین بار می‌توانیم رویداد ابرماه را مشاهده کنیم؛‌ از جمله ماه کامل، ابرماه ماهی خاویاری، ماه آبی کامل و ماه کامل برداشت. پدیده‌های ابرماه 2023 در تابستان و اوایل پاییز 1402 رخ می‌دهند.

بارش شهابی دلتا دلوی – 6 و 7 مرداد 1402

بارش شهابی دلتا دلوی یا Delta Aquarids از نیمکره جنوبی زمین بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و به‌همین دلیل در عرض‌های جغرافیایی شمالی نادیده گرفته می‌شود. با این حال در نیمکره جنوبی می‌توانید در روزهای 6 و 7 مردادماه و در شرایط ایده‌آل مثل آسمان تاریک و در غیاب ماه، این بارش شهابی را به‌خوبی رصد کنید.

بارش شهابی برساوشی – 21 و 22 مرداد 1402

برساوشی یا Perseid محبوب‌ترین بارش شهابی سال است. اگر خوش‌شانس باشید می‌توانید در ساعت اوج این بارش شهابی در اواسط تابستان، بین 50 تا 100 شهاب آتشین را در آسمان ببینید. در اساطیر یونانی گفته می‌شود که این گلوله‌های آتشین در واقع خود زئوس هستند که به‌شکل ستاره‌های طلایی برای فریفتن یک فناپذیر زیبا به نام دانائه، مادر پرسئوس، ظاهر شده‌اند.

زحل در مقابله – 5 شهریور 1402

مقابله سیاره‌ای زمانی اتفاق می‌افتد که مدار یک سیاره، آن را بین خورشید و سیاره دیگر قرار می‌دهد. در این صورت، سیاره زحل زمانی به حالت مقابله می‌رسد که در مقابل خورشید در آسمان قرار بگیرد. تقابل‌های سیاره‌ای تقریبا سالی یک بار بین زمین و سیاره‌های خارج از مدار آن مثل مشتری، زحل، اورانوس و نپتون اتفاق می‌افتد. در همان زمان که زحل در مقابله قرار دارد، در نزدیک‌ترین نقطه به زمین یا در اصطلاح به حضیض می‌رسد و این موضوع باعث می‌شود به‌شکل درخشان‌تر و بزرگ‌تر از همیشه در آسمان به‌نظر برسد و فرصت مناسبی برای رصد آن خواهد بود.

تصویر بالا از سیاره زحل، توسط تلسکوپ هابل ناسا به‌ثبت رسیده و منظومه حلقه‌ای این سیاره را با جزئیات بسیار عالی به تصویر کشیده است.

ماه آبی – 9 شهریور 1402

پدیده ماه آبی، دومین ماه کامل در یک ماه تقویمی است و بر خلاف اسم آن، واقعا به رنگ آبی نیست. از آنجایی که حدود 29.5 روز بین ماه‌های کامل وجود دارد، این یک پدیده غیر معمول اما نه‌چندان نادر است. ماه‌های آبی هر دو سال و نیم در یک ماه تقویمی اتفاق می‌افتند، اما هرگز در ماه فوریه رخ نمی‌دهند.

نپتون در مقابله – 28 شهریور 1402

قرارگیری نپتون در مقابله به این معنا است که این سیاره با خورشید و زمین در یک ردیف قرار می‌گیرد. در واقع، در 28 شهریورماه، نپتون در زمان غروب خورشید، طلوع می‌کند و در حوالی زمان طلوع خورشید، غروب می‌کند. همچنین این سیاره در حضیض یا نزدیک‌ترین فاصله به زمین خواهد بود، اما تشخیص آن در بین ستارگان بدون استفاده از تلسکوپ امکان‌پذیر نیست.

بارش شهابی اژدهایی – 15 مهر 1402

دنباله دار کوچکی به نام 21P/Giacobini-Zinner که حدود 6.6 سال طول می‌کشد تا به دور خورشید بچرخد، عامل بارش شهابی Draconid یا اژدهایی است. هر بار که این دنباله دار به درون منظومه شمسی بازمی‌گردد، هسته آن سنگ و یخ را به فضا پرتاب می‌کند و بارش شهابی اژدهایی را به‌وجود می‌آورد. متاسفانه در بیشتر سال‌ها، این بارش شهابی خیلی ضعیف است؛ در شرایط ایده‌آل، یعنی آسمان تاریک و بدون ماه، اگر خوش‌شانس باشید شاید بتوانید 10 شهاب در هر ساعت را مشاهده کنید.

خورشید گرفتگی حلقوی – 22 مهر 1402

میلیون‌ها نفر در تمام عرض‌های جغرافیایی نیمکره غربی زمین این شانس را خواهند داشت تا در 22 مهرماه 1402 شاهد یکی از مسحورکننده‌ترین مناظر آسمانی باشند؛ یعنی خورشیدگرفتگی حلقوی. در این نوع خورشیدگرفتگی، فقط لبه بیرونی خورشید قابل مشاهده است، زیرا ماه کوچک‌تر از خورشید دیده می‌شود. مسیر این خورشید گرفتگی حلقوی از ایالات متحده آمریکا تا آمریکای مرکزی و جنوبی خواهد رفت و سپس اندکی پس از غروب خورشید در اقیانوس اطلس به پایان می‌رسد.

تصویر ترکیبی بالا، مراحل پیشرفت یک خورشید گرفتگی کامل را در سال 2017 بر فراز مادراس، اورگان آمریکا نشان می‌دهد.

بارش شهابی جباری – 29 و 30 مهر 1402

در آخرین روزهای مهرماه 1402، منطقه‌ای دور از آلودگی نوری پیدا کنید و برای دیدن یکی از بهترین بارش‌های شهابی سالیانه آماده شوید. شهاب‌های Orionids یا جباری، بسیار سریع و درخشان هستند و در زیر برخی از درخشان‌ترین ستارگان، از جمله صورت‌های فلکی شکارچی، گاو و جوزا ظاهر می‌شوند و نمایشی خیره‌کننده را به اجرا می‌گذارند.

زهره در بزرگترین کشیدگی غربی – 1 آبان 1402

سیاره زهره یا ناهید، در فاصله نزدیک‌تری نسبت به زمین، به دور خورشید می‌چرخد و در بیشتر مواقع در تابش ستاره‌ها ناپدید می‌شود. با وجود این، زهره در بزرگترین کشیدگی خود که در اول آبان ماه 1402 رخ می‌دهد، پس از خورشید و ماه به سومین جسم درخشان در آسمان تبدیل می‌شود. در اوایل شب 23 اکتبر امسال، می‌توانید زهره را در هنگامی که به سمت شرق قرار می‌گیرد، مشاهده کنید.

مشتری در مقابله – 12 آبان 1402

فقط سیارات فراتر از مدار زمین می‌توانند در مقابله باشند. یکی از آنها، سیاره غول‌پیکری است که به نام پادشاه خدایان روم باستان نام‌گذاری شده است؛ یعنی Jupiter یا مشتری. در طول زمانی که زمین مستقیما بین خورشید و سیاره مشتری قرار دارد، مشتری در بیشتر ساعت‌های شب در بالای افق می‌درخشد و می‌توانید آن را مشاهده کنید.

مشتری از مجموع سیارات دیگر، پرجرم‌تر است. اگرچه ستاره‌شناسان صدها سال است که این غول گازی را رصد می‌کنند، اما همچنان رازهای زیادی درباره آن باقی مانده است.

بارش شهابی ثوری – 13 و 14 آبان 1402

بارش شهابی ثوری یا Taurids به‌خاطر شهاب‌های طولانی مرتبط با دنباله‌دار Encke شناخته می‌شود. این شهاب‌ها کند هستند و می‌توانند مانند سیاره زهره به‌شکلی درخشان ظاهر شوند. در اواسط آبان 1402، بارانی از گلوله‌های آتشین، انفجار رنگ و نور و قطاری که در اثر رگه‌های شهاب‌ها به جای مانده است را در آسمان مشاهده کنید.

اورانوس در مقابله – 22 آبان 1402

اورانوس، سیاره آبی چشمگیر و زیبا، در اواسط نوامبر 2023 و در هنگامی که با خورشید و زمین هم‌راستا می‌شود، نور خورشید را بازتاب می‌دهد. زمانی که اورانوس به مقابله می‌رسد، می‌توان آن را در نیمه شب 22 آبان 1402 در درخشان‌ترین حالت خود در صورت فلکی بره مشاهده کرد. البته مکان‌یابی آن می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد و اگر از دوربین چشمی یا تلسکوپ کوچک استفاده کنید، شانس بیشتری برای رصد آن خواهید داشت.

بارش شهابی اسدی – 26 و 27 آبان 1402

بارش شهابی اسدی یا Leonid هر سال در ماه نوامبر رخ می‌دهد؛ زیرا در این زمان، کره زمین از ناحیه غبارآلود فضا می‌گذرد که ناشی از دنباله‌های دنباله‌دار Temple-Tuttle است.

برای تماشای بارش شهابی اسدی، منطقه‌ای به دور از آلودگی نوری پیدا کنید و البته برای هوای سرد اواخر آبان ماه آماده باشید. دراز بکشید، پاهای خود را به‌سمت شرق بچرخانید و به آسمان نگاه کنید؛ صورت فلکی شیر را پیدا کنید و منتظر بمانید. به‌محض این‌که چشمان شما با تاریکی سازگار شود، شهاب‌های Leonid را مشاهده خواهید کرد.

بارش شهابی جوزایی – 22 و 23 آذر 1402

سیارکی به‌نام 3200 Phaethon عامل بارش شهابی جوزایی یا Geminid است. این بارش شهابی با اغلب بارش‌های شهابی که از دنباله‌دارها ناشی می‌شوند، متفاوت است. اولین بارش شهابی جوزایی در اواسط قرن 1800 ظاهر شد. امسال در آخرین روزهای پاییز و به‌طور دقیق‌تر در 12 دسامبر، ماه جدید در آسمان حضور دارد و به‌همین دلیل آسمان تقریبا تاریک است و شرایط ایده‌آلی برای مشاهده شهاب‌ها وجود خواهد داشت. اگر خوش‌شانس باشید و در محیطی به دور از آلودگی نوری باشید، می‌توانید 120 شهاب را در هر ساعت مشاهده کنید.

بارش شهابی دبی – 30 آذر و 1 دی 1402

بارش شهابی دبی یا Ursids که به‌دلیل سرعت کم، اغلب نادیده گرفته می‌شود، در اوج تعطیلات پایان سال میلادی، به اوج خود می‌رسد. نرخ ساعتی شهاب‌های Ursids بسیار کمتر از بارش شهابی جوزایی است، اما در مواردی نادر، امکان مشاهده 100 شهاب یا بیشتر در هر ساعت وجود خواهد داشت.