مصرف کافئین سردرد را کاهش می‌دهد یا آن را بدتر می‌کند؟

کافئین در برخی افراد باعث برطرف شدن سردرد و در برخی دیگر باعث بروز آن می‌شود. اما راز این ماده‌ی خوراکی و ارتباط بین کافئین و سردرد چیست؟

برخی افراد با مصرف کافئین روز خود را شروع می‌کنند و خوردن یک فنجان چای یا قهوه به آنها احساس سرزندگی و کاهش سردرد می‌دهد. از طرف دیگر، بسیاری از افراد پس از نوشیدن یک فنجان قهوه احساس سردرد می‌کنند و شقیقه‌های آنها نبض‌دار می‌شود.

با وجود این نتایج متفاوت، آیا عدم مصرف کافئین می‌تواند موجب بروز سردرد شود؟ اگر فردی بیش از حد معمول کافئین مصرف کند، به سردرد دچار خواهد شد؟ آیا یک فنجان قهوه یا چای می‌تواند جلوی برخی از میگرن‌ها را بگیرد؟ آیا کافئین عامل سردرد است یا درمان آن؟ در پاسخ باید گفت تمام موارد ذکر شده درست هستند و جواب آنها مثبت است!

کلید درک تأثیر کافئین و ارتباط بین کافئین و سردرد این است که به یاد داشته باشید این خوراکی یک ماده معمولی نیست. کافئین یک آلکالوئید از خانواده متیل‌گزانتین‌هاست که خواص آن به تئوفیلین و تئوبرومین هم شبیه است. کافئین خالص، به صورت پودر سفید رنگ تلخی متشکل از ترکیب کربن، هیدروژن، نیتروژن و اکسیژن است. این ماده‌ی شيميایی نوعی داروی محرک است که می‌تواند علاوه‌بر کاهش یا افزایش سردرد از خوابیدن جلوگیری کند.

دکتر ریچارد لیپتون، استاد عصب شناسی در کالج پزشکی آلبرت انیشتین در شهر نیویورک می‌گوید کافئین یک ماده روانگردان است که خواص تحریک کننده و منقبض کننده‌ی عروق دارد، به این معنی که فعالیت مغز را سرعت می‌بخشد و باعث باریک شدن رگ‌های سر می‌شود. تمام این ویژگی‌ها به توضیح ارتباط بین کافئین و سردرد کمک می‌کنند (هم به عنوان محرک و هم به عنوان تسکین دهنده).

کافئین به عنوان دارویی برای درمان سردرد

قدرت کافئین برای تسکین سردرد و قطع یا توقف میگرن به خوبی ثابت شده است. این یک عنصر کلیدی در چندین دارو از جمله داروهای مخصوص سردرد مانند قرص میگرن اکسدرین است.

البته باید گفت که این ماده‌ی خوراکی به خودی خود یک مسکن نیست، اما وقتی با مسکن‌ها ترکیب شود، آنها را مؤثرتر می‌کند. در حالی که هم‌افزایی کافئین با مسکن‌ها به طور کامل شناخته نشده است، اما می‌تواند با فعالیت کافئین در مغز مرتبط باشد.

مولکول کافئین به گیرنده‌های آدنوزین در مغز و نخاع متصل می‌شود. به‌طور معمول، آدنوزین (بلوک ساختمانی در RNA و سوخت شیمیایی اصلی مورد استفاده سلول‌های بدن) به این گیرنده‌ها متصل می‌شود، اما با مصرف کافئین مسدود می‌شود.

کافئین با گرفتن جایگاه‌هایی که معمولاً آدنوزین اشغال می‌کند، تأثیرات مولکول‌ها را مسدود می‌کند. آدنوزین باعث کند شدن فعالیت عصبی می‌شود، اما کافئین برخلاف آدنوزین آن را افزایش می‌دهد. آدنوزین جریان خون را افزایش داده و باعث گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود، اما کافئین آنها را منقبض می‌کند.

از آنجایی که برخی از سردردها تا حدی ناشی از گشاد شدن عروق در سر است، نقش کافئین به عنوان یک منقبض کننده عروق ممکن است تا حدی ارتباط بین کافئین و سردرد را توضیح دهد. با این حال، آدنوزین همچنین نقش پیچیده‌ای در انتقال درد ایفا می‌کند، گاهی اوقات سیگنال‌های درد را خاموش کرده و گاهی آنها را ترویج می‌کند.

بنابراین کافئین نیز ممکن است با ایجاد اختلال در این سیگنال، سردرد را تسکین دهد. مطالعات همچنین نشان می‌دهند که مسکن‌هایی مانند استامینوفن وقتی با کافئین مصرف می‌شوند، سریع‌تر جذب می‌شوند و اثرات آنها ممکن است طولانی‌تر باشد.

در مطالعه‌ای که در آن ارائه‌دهندگان و بیماران نمی‌دانستند که آیا یک قرص فعال دریافت کرده‌اند یا یک دارونما، کافئین همراه با ایبوپروفن، نسبت به ایبوپروفن به تنهایی تسکین درد را بهتر و سریع‌تر ارائه کرد. با این حال، توانایی‌های کافئین در کاهش درد بسته به میزان مصرف معمولی افراد متفاوت است. افراد با استفاده مکرر از کافئین درد را تحمل می‌کنند و سپس می‌توانند به اثرات کافئین وابسته شوند. این کار اثرات تسکین سردرد آن را به حداقل می‌رساند.

ارتباط بین کافئین و سردرد به‌عنوان عامل بروز درد

این اثر بین افراد مختلف متفاوت است، اما کافئین همچنین می‌تواند باعث سردرد شود. این اتفاق ممکن است زمانی رخ دهد که افراد وابسته به این ماده‌ی خوراکی، کمتر از حد معمول مصرف کنند و هم زمانی که بیش‌از حد مصرف کنند.

در مورد اول سردرد ممکن است رخ دهد؛ زیرا با مصرف روزانه کافئین شروع به تغییر ساختار مغز می‌کند. وقتی گیرنده‌های انسان به‌طور مزمن در معرض کافئین قرار می‌گیرند، مغز شما به‌طور طبیعی کار نمی‌کند مگر اینکه کافئین در اطراف باشد.

مطالعات نشان می‌دهد که مصرف منظم کافئین تعداد گیرنده‌های آدنوزین را در مغز افراد افزایش می‌دهد و باعث می‌شود فرد نسبت به اثرات آدنوزین حساس‌تر شود. سردرد ناشی از قطع مصرف به این دلیل اتفاق می‌افتد که بدن به انقباض عروقی که با کافئین روزانه همراه است عادت می‌کند و بدون آن، رگ‌های خونی ناگهان متورم می‌شوند که می‌تواند باعث سردرد شود.

خبر خوب این است که به محض دریافت کافئین، این سردردها معمولاً از بین می‌روند، یا اینکه پس از گذشت یک دوره بدون کافئین تعداد گیرنده‌های آدنوزین مغز و علائم ترک کاهش می‌یابد.

ارتباط بین کافئین و سردرد خود را هنگام مصرف بیش‌از حد معمول این ماده‌ی خوراکی نیز نشان می‌دهد. سردرد یکی از عوارض جانبی مصرف بیش‌از حد کافئین است و برای برخی از بیماران مبتلا به میگرن، کافئین در واقع می‌تواند باعث حمله‌ی عصبی شود.

اگرچه شواهد دقیقی مبنی بر سر دردهای ناشی از ترک کافئین و فواید کافئین در ترکیب با مسکن‌ها وجود دارد، اما دلیل اینکه کافئین بیش از حد باعث سردرد می‌شود هنوز به‌صورت دقیق ثابت نشده است. اما این پدیده ای است که متخصصان مغز و اعصاب در کلینیک مشاهده کرده‌اند.

سازمان غذا و داروی آمریکا می‌گوید که برای ایمن بودن، بزرگسالان سالم باید مصرف کافئین خود را به 400 میلی‌گرم معادل چهار یا پنج فنجان قهوه در روز محدود کنند. اما توجه به این نکته مهم است که حساسیت افراد به کافئین می‌تواند متفاوت باشد.

کافئین قطعاً یک شمشیر دو لبه است که می‌تواند خلق و خوی و بهره‌وری را ارتقا دهد و گاهی اوقات درد را متوقف کند، اما استفاده‌ی بیش از حد و وابستگی به این ماده دلیلی برای سردرد خواهد بود.

علائم سردردهای ناشی از کافئین

در واقع می‌توان گفت تفاوت چشمگیری بین سردردهای ناشی از کافئین و سایر سردردها وجود ندارد. بنابراین شما نمی‌توانید به‌راحتی آنها را از یکدیگر تشخیص دهید. راحت‌ترین راه شناسایی این است که اگر در زمان مصرف کافئین دچار سردردهای آزاردهنده شدید، این سردردها کافئینی هستند و بهتر است مصرف کافئین را کم کرده و سپس تاثیر آن را بررسی کنید.

هنگام کم کردن مصرف کافئین توجه داشته باشید که مصرف این خوراکی را یک‌دفعه قطع نکنید. اگر بخواهید قهوه یا هر نوشیدنی کافئین‌دار دیگری را به‌طور کامل از رژیم غذایی خود حذف کنید، به احتمال زیاد علائم شما بدتر می‌شود و پس از حدود 12 تا 18 ساعت از سردردهای ترک کافئین رنج می‌برید. این سردردهای ضربان‌دار می‌توانند آنقدر شدید باشند که بر توانایی شما برای کار یا لذت بردن در یک موقعیت اجتماعی تأثیر بگذارند.

راه‌حل‌های ساده و موثر برای خلاص شدن از شر سردرد کافئینی

1. مسکن مصرف کنید

وقتی سردرد کافئینی دارید، باید مسکن‌های بدون نسخه مانند آسپرین مصرف کنید، یا ایبوپروفن با یک لیوان آب. این داروهای تسکین درد برای مقابله سریع با سردرد شما طراحی شده‌اند و مصرف آنها هیچ خطری برای شما ندارد.

2. مقدار زیادی آب بنوشید و استراحت کنید

از آنجایی که کافئین باعث می‌شود دفعات ادرار بیشتر شود، می‌تواند منجر به از دست دادن مایعات و کم‌آبی سریع‌تر نیز شود. این به نوبه خود می‌تواند گیرنده‌های درد را در سر شما تحریک کرده و باعث سردرد شود. به همین دلیل است که همیشه هیدراته ماندن و نوشیدن حداقل 8 لیوان آب در روز ایده خوبی است.

این کار را با استراحت زیاد همراه کنید. احتمالا آخرین کاری که در هنگام تجربه سردرد کافئینی نیاز دارید یا می‌خواهید انجام دهید، خیره شدن به صفحه نمایش لپ تاپ و تلاش برای مطالعه یا کار است. استراحت کردن به همراه مصرف آب به بدن شما کمک می‌کند تا سریعتر بهبود یابد.

3. یک فنجان قهوه بخورید

همانطور که پیش‌از این ذکر شد، وقتی سردرد دارید رگ‌های خونی مغز شما متورم می‌شوند و باعث افزایش جریان خون و درنتیجه تحریک گیرنده‌های درد می‌شود. کافئین باعث انقباض عروق می‌شود، به این معنی که رگ‌های خونی مغز را منقبض یا تنگ می‌کند تا جریان خون را محدود کرده و درد را کاهش دهد.

به همین دلیل است که قهوه یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌توانند به شما در رفع سردرد کافئینی کمک کنند. بدیهی است که اگر فکر می‌کنید حساسیت به کافئین مشکل اصلی شماست، این راه‌حل کارساز نیست.

علاوه‌بر سه‌ راه حل ذکر شده، شما می‌توانید یکی از موارد روبه‌رو را نیز امتحان کنید: تحریک نقاط فشار، استفاده از روغن نعناع یا استفاده از یک کیسه یخ به پشت گردن.

توجه داشته باشید که موضوع ارتباط بین کافئین و سردرد که در این مقاله ذکر شد، فقط جنبه‌ی اطلاع‌رسانی دارد و به‌منظور ارائه توصیه‌های پزشکی نیست. برای اطمینان حاصل کردن از دلیل سردرد خود و ارتباط آن با مصرف نوشيدنی‌های کافئین‌دار، به پزشک مراجعه کنید.