گرم ترین مکان کیهان کجاست؟

خورشید گرم‌ترین چیزی است که در منظومه شمسی وجود دارد؛ اما حرارت آن در قیاس با برخی اجرام کیهانی دیگر، اصلا به‌حساب نمی‌آید. فکر می‌کنید گرم ترین مکان کیهان کجاست؟

«اگر بخواهیم به این پرسش که گرم ترین مکان کیهان کجاست پاسخی کوتاه بدهیم، باید بگوییم در نزدیکی سرحد یک سیاه چاله کلان جرم؛ به‌ویژه سیاه چاله کلان جرمی که در حال بلعیدن گازهای اطراف خود است». این را دنیل پالومبو، محقق فوق دکترا و عضو گروه تحقیقات سیاه‌چاله دانشگاه هاروارد می‌گوید.

در حال حاضر، گرم ترین مکان کشف شده کیهان، اختروش 3C273 است؛ ناحیه‌ای‌ درخشان در اطراف یک سیاه چاله کلان جرم که 2.4 میلیارد سال نوری با زمین فاصله دارد. بر اساس یافته‌های رصدخانه گرین‌بانک آمریکا، دمای مرکزی این ناحیه به 10 تریلیون درجه کلوین (حدود 10 هزار میلیارد درجه سانتی‌گراد) می‌رسد. ولی پالومبو می‌گوید درباره صحت این تخمین حرارت، هنوز تردید وجود دارد.

تصویری از اختروش 3C273 ثبت شده به‌وسیله تلسکوپ فضایی هابل

سیاه‌چاله‌های کلان جرم، بسیار پرقدرت هستند و در قلب اغلب کهکشان‌ها (اگر نه همه) قرار دارند. همان‌طور که از نامشان پیداست، عظیم و پرجرم هستند. به‌عنوان مثال، جرم سیاه‌چاله مرکزی راه شیری موسوم به کمان ای* یا *Sagittarius A (با تلفظ سَجیتِریِس اِی استار)، میلیون‌ها برابر خورشید ماست.

حتما می‌دانید که سیاه‌چاله‌های فضایی، دارای کشش گرانشی بی‌نهایت قدرتمندی هستند که هیچ‌چیز حتی نور، نمی‌تواند از آن‌ها بگریزد و اختروش 3C273 هم در چنین موقعیتی قرار دارد.

شاید این سینک گرانشی، از داخل سرد و بی‌روح باشد؛ اما حلقه گاز چرخان اطراف آن که با نام «قرص برافزایشی» شناخته می‌شود، داستان متفاوتی دارد. در همان حال که مولکول‌ها با سرعتی غیرقابل تصور به درون سیاه‌چاله مکیده می‌شوند، چنان اصطکاکی به‌وجود می‌آید که دما را به هزاران میلیارد درجه سانتی‌گراد می‌رساند. برای مقایسه، بد نیست بدانید که دمای سطح خورشید، فقط 5500 درجه سانتی‌گراد است.

اما به‌باور کوشیک چاترجی، یکی دیگر از اعضای گروه تحقیقات سیاه‌چاله دانشگاه هاروارد؛ برای پاسخ به اینکه گرم ترین مکان کیهان کجاست، باید فاکتور زمان را هم در نظر بگیریم. او قبول دارد که احتمالا سیاه‌چاله‌ها، گرم‌ترین نقاط کیهان هستند؛ ولی می‌گوید گاهی اوقات، اتفاقاتی می‌افتد که حرارت‌های آنچنانی، اما گذرا ایجاد می‌شود.

مثلا در اثر برخورد دو ستاره نوترونی به هم، چنان گرمایی تولید می‌شود که حتی به 800 میلیارد درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد. برخورد یک سیاه‌چاله به یک ستاره نوترونی هم چنین پیامدی دارد؛ ولی همان‌طور که گفته شد، این‌ها اتفاقاتی زودگذر هستند.

از طرفی به‌قول پالومبو، تعیین یک نقطه به‌عنوان گرم ترین مکان کیهان، کار ساده‌ای نیست؛ زیرا مطالعه روی اجرام بسیار دور، دردسرهای خودش را دارد: «این‌طور نیست که بتوانید از یک دماسنج استفاده کنید و بگویید یافتم، فلان‌جا گرم‌ترین نقطه عالم است».

اما راه و روش دانشمندان برای انجام این کار چیست؟ آن‌ها در واقع، انرژی انتشار یافته از سیاه‌چاله‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند؛ همان انرژی که باعث انتشار نور، امواج رادیویی و پرتوهای ایکس می‌شود. محققان سپس با مدل‌سازی و کار روی طول موج تشعشعات الکترومغناطیسی ناشی از این منابع، به یک دمای تخمینی می‌رسند.

در آینده‌ای نزدیک، یک رصدخانه پرتو ایکس با نام اختصاری XRISM هم به کمک دانشمندان می‌آید تا بتوانند دمای گازهای داغ موجود در فضا را دقیق‌تر اندازه‌گیری کنند. بنابراین با پیشرفت علم، شاید حتی نقاطی گرم‌تر از اختروش 3C273 هم در کیهان شناسایی شود.