تقابل جنگنده‌ های F16 و میگ 29؛ وقتی که جنگ آمریکا و شوروی به آسمان می‌کشد

جنگنده های اف 16 و MiG-29 زمانی امید ارتش‌ های آمریکا و شوروی برای برتری در طول جنگ سرد بودند. در این مطلب می‌خواهیم به مقایسه دو جنگنده افسانه‌ای F16 و میگ 29 بپردازیم.

در طول جنگ سرد بلوک شرق و غرب به‌صورت دیوانه‌وار با همدیگر رقابت می‌کردند. در واقع نیروهای مسلح شوروی و آمریکا همیشه در تلاش برای توسعه و بهبود جنگنده های خود بودند تا بتوانند برتری هوایی را حفظ کنند. همین نیز باعث شده بود که منابع مالی فراوانی روانه این بخش شود. البته این تلاش‌ها بی‌نتیجه‌ نبود و از دل آنها برخی از بهترین جنگنده های جهان متولد شدند.

مقایسه ویژگی‌ها و تاریخچه عملیاتی جنگنده های میگ 29 و F16

دو جنگنده مهمی که در طول جنگ سرد توسعه یافتند، جنرال داینامیکس F16 فایتینگ فالکن و میکویان میگ 29 هستند. اگرچه این دو هواپیما جنگی با فاصله زمانی کمی عرضه شدند، اما از نظر عملکرد و ویژگی‌ها تفاوت‌های مهمی با هم دارند.

جنرال داینامیکس F16 یکی از بهترین جنگنده های تاریخ بشر به‌حساب می‌آید و تاریخچه عملیاتی بسیار درخشانی دارد. آمریکایی‌ها پس از درس‌های تلخی که از جنگ ویتام گرفتند، ایده ساخت یک هواپیما جنگی سبک و بهینه را مطرح کردند. بین میگ 29 و F16 شباهت‌ها و تفاوت‌‌هایی در جنبه‌های مختلف از جمله طراحی، عملکرد، سیستم تسلیحاتی، پارامترهای عملیاتی و تاریخچه آنها وجود دارد. در ادامه به‌ مقایسه دو جنگنده میگ 29 و F16 می‌پردازیم.

داستان توسعه میگ 29

میکویان میگ 29 در دهه ۱۹۷۰ به‌منظور جایگزینی میگ 17 و دیگر جنگنده های قدیمی شوروی توسعه‌‌ داده شد. البته در ابتدا مهندسان این پروژه صرفا این جنگنده را با هدف برتری هوایی طراحی کرده بودند و چابکی و مانورپذیری برایشان اولویت داشت؛ اما بعدها تغییراتی در آن ایجاد کردند تا مناسب ماموریت‌های گسترده‌تری شود. هرچند که F16 در مقایسه با میگ 29 از همان ابتدا به‌عنوان یک جنگنده چندمنظوره طراحی شده بود.

شوروی می‌خواست یک جنگنده سبک را به ناوگان نیروی هوایی خود اضافه کند. به‌همین خاطر توسعه میگ 29 را در اوایل دهه ۱۹۷۰ در دستور کار خود قرار داد. اولین پرواز آزمایشی این جنگنده در ۶ اکتبر ۱۹۷۷ انجام شود. با وجود اینکه اولین نسخه عملیاتی میگ 29 در سال ۱۹۸۲ از خط تولید خارج شد، اما هنوز پروازهای آزمایشی آن تکمیل نشده بود. این موضوع به‌خوبی عجله سران ارتش شوروی را برای استفاده از جنگنده جدید نشان می‌داد.

البته در طول‌ دهه‌های گذشته بارها میگ 29 آپگرید‌ شده و بهبود یافته است، اما از همان ابتدا نشان داد که می‌توان آن را طرحی قابل‌ اعتماد دانست. شوروی ابتدا در طول دهه ۱۹۸۰ میگ 29 را صرفا برای نیروی هوایی خود توسعه داد و سپس آن را به‌متحدان خود (هلند و بلاروس) صادر کرد. البته نسخه‌های صادراتی به دیگر کشورها فاقد برخی ویژگی‌های پیشرفته از جمله توانایی استفاده از سلاح‌های اتمی بودند.

تاکنون بیش از ۳۰ کشور از میگ 29 در نیروهای مسلح خود استفاده کرده‌اند و این جنگنده افسانه‌ای هنوز در بسیاری از کشورها از جمله هند، اوکراین، آلمان، پرو، ایران، کره‌شمالی و روسیه در حال خدمت است. از تقریبا ۱۶۰۰ فروند جنگنده میگ 29 که در سرتاسر جهان عملیاتی هستند، ۶۰۰ فروند در نیروی‌ هوایی روسیه خدمت می‌کنند.

داستان توسعه اف 16

در مقایسه با میگ 29، جنگنده F16 توسط جنرال داینامیکس (که اکنون لاکهید مارتین نامیده می‌شود) توسعه یافت. در ابتدا آمریکا صرفا می‌خواست ناوگانی گسترده از جنگنده‌ های نسبتا ارزان را داشته باشد. آنها همچنین می‌خواستند که فرآیند توسعه و ساخت آسان باشد تا بتوانند فورا تعداد زیادی از آن را آماده کنند. هرچند که خیلی زود پارامترهای عملیاتی اف 16 گسترده شد.

نسخه اولیه F16 تنها ۱۴.۶ میلیون‌ دلار هزینه داشت و توانست اولین پرواز آزمایشی خود را در ۲ فوریه ۱۹۷۴ انجام دهد. این پرواز ۹۰ دقیقه طول کشید. سه روز بعد نیز اف 16 اولین پرواز سوپرسونیک خود را انجام داد. وقتی که در اواخر سال ۱۹۷۶ تولید انبوه مدل A جنگنده F16 آغاز شد، تغییرات متعددی در طراحی آن انجام شده بود که باعث می‌شد بیشتر مناسب نیازهای ارتش آمریکا باشد. از این تغییرات می‌توان به افزایش سطح بال و بزرگترشدن محفظه رادار اشاره کرد.

از همان ابتدا متحدان آمریکا به خرید جنگنده F16 ابراز علاقه کردند. شرایط جنگ سرد سبب شد که خیلی زود محصول جدید جنرال داینامیکس به ارتش‌های نروژ، بلژیک، دانمارک و هلند تحویل داده شود. همچنین تا سال ۲۰۱۰ بیش از ۴۵۰۰ فروند F16 توسط لاکهید مارتین به آمریکا و متحدانش تحویل داده شده بود. البته کشورهای مختلی نیز از جمله مصر، یونان، اندونزی، تایوان، اسرائیل، کره‌جنوبی، لهستان و آمریکا هنوز از این جنگنده در ناوگان خود استفاده می‌کنند.پس از تجاوز روسیه در سال ۲۰۲۲ نیز اوکراین چند جنگنده F16 را به نیروی هوایی خود اضافه کرد.

مشخصات و ویژگی‌های دو جنگنده رقیب

هر دو جنگنده میگ 29 و F16 در مقایسه با اولین پرواز تغییرات زیادی را به‌خود دیده‌اند و مدل‌های گوناگونی از آنها تولید شده است. بیایید نگاهی به‌مشخصات این هواپیما جنگی داشته باشیم. میگ 29 یک کابین دارد. پهنای بال این جنگنده ۱۱.۴ متر و طول بال آن نیز ۱۷.۳۷ متر است. وزن خالی جنگنده دوران شوروی ۱۱ تن است و می‌تواند با حداکثر وزن ۲۱ تن از زمین بلند شود. میگ 29 دارای برد عملیاتی ۷۰۰ کیلومتر است و البته می‌تواند با یک مخزن سوخت بیرونی حداکثر ۲۱۰۰ کیلومتر را طی کند.

شرکت سازنده از دو موتور توربوفن RD-33 در این جنگنده استفاده کرده است که می‌تواند میگ 29 را به‌حداکثر سرعت ۲.۲۵ ماخ (تقریبا ۲۷۸۰ کیلومتر بر ساعت) در ارتفاع و تقریبا ۱۴۵۰ کیلومتر بر ساعت در نزدیکی زمین برساند. سقف پروازی این پرنده نیز 18013 متر است. جالب‌ اینجاست که میگ 29 در هنگام تاکسی‌کردن و حرکت روی زمین، ورودی هوای موتور را می‌بندند. بدین‌ترتیب از ورود اجرام ناخواسته به‌درون موتور و آسیب به‌آن جلوگیری می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که جنگنده شرقی برای باندهای پروازی و پایگاه‌هایی که در بیابان قرار دارند و یا زمین‌هایی که چندان مناسب پرواز نیستند، گزینه‌ای ایده‌آل باشد.

در مقایسه با میگ 29، جنگنده F16 می‌تواند در مدل‌های مختلف از یک یا دو خدمه پشتیبانی کند. جت آمریکایی دارای طول بال ۱۵.۰۶ متر و پهنای بال ۹.۹۶ متر می‌باشد که یعنی نسبت‌ به‌رقیب خود کوچکتر است. وزن جنگنده F16 بدون تسلیحات و سوخت تنها ۸۵۷۳ کیلوگرم است که یعنی در مقایسه با رقیب خود بسیار سبک‌تر است.

همچنین ظرفیت سوخت داخلی این جنگنده ۳۲۰۰ کیلوگرم است که البته می‌توان دو سوخت بیرونی با ظرفیت ۲۲۷۰ کیلوگرم را نیز به آن اضافه کرد. نسخه‌های اولیه جنگنده F16 از موتور توربوفن Pratt & Whitney F100 استفاده می‌کردند؛ اما مدل‌های بعدی به موتور General Electric F110-GE-100/129 مجهز شدند. فایتینگ فالکن می‌تواند به حداکثر سرعت ۲ ماخ (۲۴۶۹ کیلومتر بر ساعت) برسد. این جنگنده دارای برد عملیاتی 546 کیلومتر است و می‌تواند با مخزن‌های سوخت خارجی حداکثر 4217 کیلومتر را طی کند. سقف پروازی F16 حدود ۱۸۰۰۰ متر عنوان شده است.

مقایسه تسلیحات دو جنگنده میگ 29 و F16

در اوج دوران جنگ سرد شوروی و آمریکا جنگنده‌ های جدید خود را در اولویت قرار داده بودند. جنگنده MiG-29 بیشتر برای نبردهای کوتاه‌برد با دیگر هواپیماها آماده شده بود، به‌همین خاطر ۷ گیره بیرونی سلاح داشت. وقتی صحبت از نبرد هوایی می‌شد، این جنگنده می‌توانست حداکثر ۶ موشک R-73 و R-60 و حداکثر دو موشک R-27 را با خود حمل کند. دو موشک اول نمونه‌های کوتاه‌برد هستند و موشک R-27 میان‌برد محسوب می‌شود.

چهار غلاف هم می‌توانند مجموعه‌ای از راکت‌های غیرهدایت‌شونده (S-5، S-8 و S-24) و بمب‌های هوایی به حداکثر وزن ۳۰۰۰ کیلوگرم را در کنترل خلبان قرار دهند. یک توپ ۳۰ میلی‌متری داخلی با ۱۵۰ گلوله نیز برای داگ‌فایت آماده بود. تسلیحات میگ 29 نه‌تنها مرگبار بودند، بلکه می‌توانستند به‌خاطر رادار N-019، مسافت‌یاب‌ لیزری و حسگر جستجو و ردیابی اینفرارد جنگنده بسیار دقیق باشند.

علاوه بر اینها، موشک‌های R-27 می‌توانند از هدایت راداری بهره ببرند و اهداف را در ارتفاع ۰.۰۲ تا ۲۷ کیلومتری و با سرعت حداکثر ۳۵۰۰ کیلومتر بر ساعت هدف قرار دهند.

در مقایسه با میگ 29، جنگنده F16 برای عملیات در تمامی شرایط آب‌و‌هوایی ساخته شده است و می‌تواند به شش موشک هوا‌ به‌هوا (از جمله موشک‌های AIM-9 Sidewinders و AIM-120 AMRAAM) مجهز شود. علاوه بر اینها، توپ ۲۰ میلی‌متری M61A1 می‌تواند به‌همراه ۵۰۰ گلوله داخلی در درگیری‌ها مفید واقع شود.

هر دو جنگنده میگ 29 و F16 می‌توانند به سلاح‌های هسته‌ای مجهز شوند. میگ 29 توانایی استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی با حداکثر انرژی آزاد‌شده ۳۰ کیلوتن را دارد. F16 فایتینگ فالکن نیز می‌تواند تقریبا از تمامی سلاح‌های هسته‌ای هوا به‌زمین آمریکا از جمله بمب‌های هسته‌ای علیه اهداف دشمن استفاده کند.

تکامل جنگنده های میگ 29 و F16

کمی پس از آغاز تولید انبوه میگ 29، نسخه‌ای با دو خدمه نیز برای تمرین طراحی شد. MiG-29UB اولین پرواز خود را در ۲۹ آوریل ۱۹۸۱ انجام داد. همچنین در سال ۱۹۸۶ مدل دیگری از این جنگنده با نام میگ 29 Tactical Fighter وارد مرحله تولید شد. در این مدل ظرفیت داخلی سوخت افزایش پیدا کرده بود که می‌توانست برد عملیاتی جنگنده را بیشتر کند. مدل تکتیکال فایتر همچنین به مجموعه پیشرفته‌ای از تجهیزات جنگ الکترونیک مجهز شده بود.

شرکت سازنده توانسته در طول چندین دهه جنگنده میگ 29 را از جنبه‌های مختلف بهبود دهد که شامل رادار و سیستم‌های هدفگیری، سیستم‌های کنترل پرواز و افزایش حداکثر وزن برخاستن (و طبیعتا میزان سلاح بیشتر) می‌شوند.

در مقایسه با جنگنده میگ 29، پرنده آمریکایی F16 نیز تغییرات مختلفی را به‌خود دیده است. آمریکایی‌ها نیز نسخه دو کابین این جنگنده را برای اهداف آموزشی توسعه دادند. همچنین در طول چندین دهه تغییراتی در سیستم‌های رادار، تسلیحات و هدف‌گیری این جنگنده ایجاد شده که باعث شده‌اند در تمامی شرایط آب‌و‌هوایی عملکردی بی‌نظیر داشته باشد. اگرچه هنوز نیز پروژه‌هایی برای ارتقاء F16 و افزایش طول عمر آن حتی تا دو دهه وجود دارد، اما باید گفت که عصر آن سر آمده است.

در واقع فعلا تاخیرهای مکرر در تحویل و همچنین افزایش هزینه ساخت جنگنده چندمنظوره F-35 سبب شده است که F16 نفس مصنوعی دریافت کند. نه‌تنها ارتش آمریکا سفارش بیش از ۱۷۰۰ فروند جنگنده F-35 را به‌شرکت لاکهید مارتین داده است، بلکه متحدان این کشور نیز درخواست دریافت صدها فروند را دارند. بدین‌ترتیب آینده آسمان در اختیار جنگنده‌های نسل پنجم است.

نیروی هوایی روسیه نیز گزینه‌های مختلفی را برای جایگزینی میگ 29 از طرف شرکت سوخو دارد. هرچند که این‌روزها شرکت میگ حال‌ و روز چندان خوشی ندارد و با بحران شدید مواجه شده است.

مقایسه جنگنده F16 و میگ 29 در میدان نبرد

آمریکا از جنگنده F16 به‌طور گسترده در جنگ خلیج‌فارس استفاده کرد. آنها همچنین از این جنگنده در جنگ افغانستان و عملیات سرنگونی غذافی در لیبی بهره بردند. ارتش اسرائیل نیز از هشت فروند جنگنده F16 در کنار شش فروند جنگنده F15 برای عملیات اوپرا استفاده کرد. در این عملیات نیروگاه اتمی اسیراک عراق که در نزدیکی بغداد قرار داشت، بمباران شد. در واقع اسرائیلی‌ها نگران بودند که صدام به سلاح هسته‌ای دست یابد.

در سال ۱۹۸۲ نیز یکی از بزرگترین نبردهای هوایی جهان بین سوریه و اسرائیل رخ داد. این نبرد دو روز به‌طول انجامید و جنگنده‌ های F16 توانستند ۴۴ فروند جنگنده را سرنگون کنند. البته در سال ۲۰۱۸ پدافند ارتش سوریه موفق شد با سامانه نسبتا قدیمی S200 یک فروند جنگنده F16 ارتش اسرائیل را نابود کند. اسرائیلی‌ها در نهایت اعلام کردند که ناتوانی خلبان در دفاع از خود علت این حادثه بوده است.

دیگر سابقه درگیری F16 در میدان نبرد به جنگ شوروی و افغانستان مربوط می‌شود. در آن زمان جنگنده‌های F16 ارتش پاکستان بین ۲۰ تا ۳۰ هواپیما جنگی (شامل سوخو 22، میگ 23، سوخو 25 و An-26) که وارد حریم این کشور شده بودند را هدف قرار دادند. یک F16 نیز در این درگیری‌ها نابود شد.

در مقایسه با F16، تاریخچه عملیاتی میگ 29 چندان درخشان نیست. این هواپیما در جنگ خلیج‌فارس حضور داشت؛ اما ۵ فروند از آن توسط F15 منهدم شدند. البته یک میگ 29 عراقی توانست یک جنگنده پاناویا تورنادو ارتش انگلستان را سرنگون کند. همچنین در اواخر جنگ با ایران، یک فروند جنگنده میگ 29 عراقی وارد حریم هوایی ایران شد که توسط F-14 هدف قرار گرفت.

اگرچه اینگونه به‌نظر می‌رسد که جنگنده میگ 29 در مقایسه با F16 ضعیف‌تر است، اما فراموش نکنید که همیشه کیفیت آموزش نقشی بسیار کلیدی در نحوه عملکرد خلبان در میدان نبرد دارد و صرفا مشخصات و تجهیزات جنگنده تعیین‌کننده نیست.

بیشتر بخوانید: چینی ها با این جنگنده فوق مدرن به رقابت با اف ۳۵ آمریکایی می‌روند جنگنده Su-47؛ جذاب‌ترین پرنده نظامی که روسیه هرگز آن را نساخت معرفی سوخو ۳۵ : جنگنده پیشرفته روسی که قرار است به ایران بیاید