محققان متوجه نشبت کربن و اکسیژن از سیاره زهره یا همان ونوس شدهاند. اما علت این فعال و انفعالات در نزدیکترین سیاره به کره زمین چیست؟
تصور کنید سیارههای دارای جو مثل یک کیسه غیر قابل نفوذ باشند! خب در این صورت، مقداری از گازهای تشکیلدهنده جو به مرور زمان به فضای خالی و کمتراکم بیرون نشت کرده و کمکم ناپدید میشوند.
زمین ما هم روزانه حدود ۹۰ تن از مواد تشکیلدهنده جو را از دست میدهد. البته این مقدار آنقدر ناچیز است که تاثیری بر سیارهمان نداشته باشد، اما به ما کمک میکند تا بفهمیم چرا سیارات دیگر به شکل امروزیشان درآمدهاند.
سیاره زهره زمانی دنیایی شبیه به زمین داشته است
برای مثال، تصور میشود زهره یا ونوس (که ناهید هم نامیده میشود) زمانی دنیایی بهاری و شبیه به زمین با آبهای مایع روی سطحش بوده است. چندی پیش نیز محققان خبر از کشف اکسیژن در سیاره زهره دادند که جالب توجه بود. اما حالا، ونوس به سیارهای جهنمی و سوزان با ابرهایی از دیاکسید کربن تبدیل شده که بارانش اسید سولفوریک است!
اخیراً یک فضاپیمای پیشگام در گذر از کنار همزاد شرور زمین، موفق به کشف نشت اتمهای کربن و اکسیژن از جو زهره شده است. این یافته در کنار کشفیات قبلی در مورد از دست رفتن هیدروژن از جو ونوس، میتواند رازهای زیادی را درباره تغییر و تحولات عجیب این سیاره فاش کند.
دکتر دامینیک دلکورت، اخترفیزیکدان فرانسوی، میگوید: «مطالعه خروج یونهای سنگین از جو زهره و درک مکانیزمهای این فرار، برای فهم چگونگی تکامل جو این سیاره و از دست دادن تمام آب آن، بسیار حیاتی است.»
با وجود اینکه زهره نزدیکترین همسایه مداری ما و شبیهترین سیاره به زمین در منظومه شمسی است، اما اطلاعات زیادی درباره وضعیت داخلی آن نداریم. در حال حاضر تنها یک مأموریت اختصاصی برای مطالعه زهره از نزدیک وجود دارد و آن هم کاوشگر آکاتسوکی (Akatsuki) است که از سال ۲۰۱۰ جو زهره را بررسی میکند. با این حال، فضاپیماهای دیگر در طول مأموریتهایشان، در گذر از کنار ونوس، اطلاعاتی را درباره آن جمعآوری میکنند.
بپی کلمبو (BepiColombo) یک مأموریت مشترک میان آژانس اکتشافات هوافضایی ژاپن و آژانس فضایی اروپا برای مطالعه سیاره عطارد است. مسیر این مأموریت شامل دو گذر نزدیک از زهره ، یکی در سال ۲۰۲۰ و دیگری در سال ۲۰۲۱ بود. در دومین گذر، این کاوشگر به بخشی از محیط مغناطیسی زهره نفوذ کرد که تا به حال مورد کاوش قرار نگرفته بود.
راز نشت اکسیژن و کربن از زهره چیست؟
برخلاف زمین، سیاره زهره فاقد میدان مغناطیسی مستحکمی است که از درون سیاره نشأت بگیرد. میدان مغناطیسی ونوس حاصل برهمکنش ذرات باردار در جو فوقانی آن با میدانهای مغناطیسی و یونهای در حال حرکت در باد خورشیدی است. نتیجه این فعل و انفعالات، ایجاد یک «حباب» ضعیف از مغناطیس است که شکلی شبیه به اشک دارد و انتهای آن به دنبال باد خورشیدی کشیده میشود.
غلافی به نام «پوسته مغناطیسی» در اطراف این میدان مغناطیسی وجود دارد که بین مرز بیرونی آن و ماده فشرده شدهای به نام ضربه جبههای قرار گرفته است. کاوشگر بپی کلمبو در گذر خود از کنار زهره، تقریباً با تراشیدن سطح سیاره، از این پوسته عبور کرد. ابزارهای اندازهگیری این کاوشگر موفق به کشف اکسیژن و کربنی شدند که به طرز عجیبی سرعت کافی برای فرار و نشت از جاذبه ونوس را پیدا کردهاند.
دکتر لینا حدید، اخترفیزیکدان فرانسوی، میگوید:
این اولین باری است که یونهای کربن با بار مثبت در حال فرار از جو ونوس مشاهده شدهاند. این یونهای سنگین معمولاً بهکندی حرکت میکنند، بنابراین ما هنوز در تلاش برای درک مکانیزمهایی هستیم که باعث فرار آنها میشود. شاید نوعی «باد الکترواستاتیکی» آنها را از سیاره دور میکند، یا شاید از طریق فرآیندهای گریز از مرکز، سرعت میگیرند.
خوشبختانه، چندین مأموریت فضایی دیگر در حال برنامهریزی برای مطالعه زهره در آینده نزدیک هستند که امیدواریم بتوانند به بسیاری از سؤالات باقیمانده پاسخ دهند. این سؤالات شامل مکانیزم فرار کربن، فعالیتهای آتشفشانی زهره و یک سؤال مهم درباره احتمال وجود حیات در میان ابرهای آن میشود.
البته فراموش نکنیم که دانشمندان میخواهند بفهمند چگونه سیارهای که زمانی به اندازه زمین قابل سکونت بوده، به جهنمی سوزان تبدیل شده است.
دکتر موآ پرسون، اخترفیزیکدان سوئدی، میگوید، نتایج اخیر نشان میدهد که فرار گازهای اتمسفر نمیتواند به طور کامل، ناپدید شدن حجم عظیم آب تاریخی زهره را توضیح دهد. این مطالعه گامی مهم برای کشف حقیقت درباره تکامل تاریخی جو ونوس است و مأموریتهای آینده به پر کردن بسیاری از شکافهای دانش ما کمک خواهند کرد.