نگاهی به شگفت ‌انگیزترین جانوران باستانی و نگاره‌های آن‌ها

در این نوشتار با برخی از جانوران باستانی آشنا خواهید شد؛ از آبزیان و پرندگان گرفته تا پستانداران و دایناسورها. تماشای چهره‌ای که از این موجودات عجیب و غریب در آثار هنری به نمایش درآمده است هم، خالی از لطف نیست.

به نظر می‌رسد کشف فسیل جانوران باستانی تمامی ندارد و دانشمندان همواره با یافته‌های جدید، غافلگیر می‌شوند. در ادامه به معرفی برخی از جانوران انقراض یافته‌ای خواهیم پرداخت که در چند سال اخیر شناسایی شده‌اند.

 نگاهی به برخی از جانوران باستانی

بوقلمون دایناسور

این نگاره به بهترین شکل، دایناسوری را نمایش می‌دهد که هاگریفوس (Hagryphus) نام داشت. در تصویر، ظاهر بوقلمون مانند آن کاملا پیداست.

پلیسیاسور

در اینجا، نوعی خزنده دریایی کشف شده در قطب جنوب با نام پلیسیاسور (Plesiosaur) را می‌بینید. این جانوران باستانی که بی‌شباهت با سوسمارسانان امروزی نیستند، دارای چهار باله بودند و گردن درازی داشتند. در یکی از فسیل‌های کشف شده، دندان یک کوسه در میان استخوان‌های پلیسیاسور یافت شد که نشان می‌دهد آن‌ها، در منوی غذایی کوسه‌های عصر خود قرار داشتند.

اروستیون

هوا استخوان یا اروستیون (Aerosteon) یک دایناسور شکارگر بود که حدود 85 میلیون سال پیش می‌زیست. در تصویر، شش‌های این جانور با رنگ قرمز و کیسه‌های هوایی آن با رنگ‌های دیگر به نمایش درآمده‌اند. بر اساس آنالیزهای جدید، سیستم تنفسی این دایناسور غو‌ل‌پیکر و گوشت‌خوار مشابه پرندگان امروزی بود؛ این موضوع، گواه دیگری از وجود ارتباط تکاملی بین دایناسورها و پرندگان است.

مگاپیرانا

در این نگاره، اجداد ماهی‌های گوشت‌خوار پیرانا را مشاهده می‌کنید. طول مگاپیرانا (Megapiranha paranensis) به حدود یک متر می‌رسید.

کاماراسور

این هم جلوه‌ای هنری از کاماراسور (Camarasaurus)؛ یک دایناسور سوسمارپای غول‌پیکر که حدود 100 میلیون سال پیش در منطقه‌ای که امروزه به عنوان صحرای بزرگ آفریقا شناخته می‌شود، سکونت داشت.

ماموت

نگاره‌ای از یک ماموت پشمالو (Mammoth)؛ این جانوران باستانی از ماستودون‌ها (گروهی منقرض شده از راسته فیل‌سانان) بزرگ‌تر بودند و به جای عاج‌های کشیده و صاف، عاج‌های خمیده داشتند. مرگ اکثر ماموت‌ها در حدود 10 هزار سال پیش رخ داد.

دانکلوستئوس

این ماهی ماقبل تاریخ با نام دانکل استخوان یا دانکلوستئوس (Dunkleosteus terrelli)، بسیار بزرگ و تهاجمی بود و می‌توانست یک کوسه را با گاز گرفتن، به دو نیم تقسیم کند. برخی دانشمندان، دانکلوستئوس را نخستین پادشاه در بین جانوران درنده‌خوی کره زمین می‌دانند. طول این ماهی‌های باستانی به 10 متر می‌رسید و وزنی بالغ بر 4 تن داشتند. آن‌ها حدود 400 میلیون سال پیش می‌زیستند.

نهنگ هیولا

این نهنگ عظیم‌الجثه (Monster Whale) که در حدود 25 میلیون سال پیش منقرض شد، یک شکارچی بی‌رحم بود. اجداد نهنگ‌های آرام امروزی، دندان‌های ترسناک و چشم‌های بسیار درشتی داشتند؛ ابزارهایی که لازمه‌ی شکارگری آن‌ها بود.

مرغ وحشت

مطالعات جدید نشان می‌دهد پرنده‌ای ماقبل تاریخ که بیش از 2 متر قد و  یک سر هیولاوار داشت، از آمریکای جنوبی وارد آمریکای شمالی شد؛ سال‌ها پیش از آنکه یک پل زمینی دو قاره را به یکدیگر متصل کند. ظاهرا این پرنده که گوشت‌خوار بود و قدرت پرواز نداشت، از طریق جزایری که امروزه باریکه پاناما (Isthmus of Panama) را شکل داده‌اند، خود را به آمریکای شمالی رساند. این تصویرگری هنرمندانه، منظره‌ای از فلوریدای شمالی را در حدود 2 میلیون سال پیش نمایش می‌دهد. مرغ وحشت (terror bird) نیز در گوشه پایین سمت چپ دیده می‌شود.

مار غول پیکر

مارهای غول‌پیکر ماقبل تاریخ، حتی وحشتناک‌تر از مارهای آناکوندای هالیوودی بودند. دانشمندان وزن این جانوران باستانی را 1140 کیلوگرم و طول بدن‌شان را از سر تا دم، 13 متر تخمین زده‌اند. آن‌ها نیز همانند آناکوندا و بوآ، مارهایی غیر سمی و ماهیچه‌ای بودند که حدود 60 میلیون سال پیش در جنگل‌های بارانی آمریکای جنوبی می‌زیستند.

لاک پشت آبزی

گونه‌ای از لاک‌پشت‌ها با نام علمی Odontochelys semitestacea که حدود 220 میلیون سال پیش در آب‌های ساحلی چین می‌زیستند، قدیمی‌ترین لاک‌پشت‌های شناخته شده تا به امروز محسوب می‌شوند. آن‌ها لاک نصفه و نیمه‌ای داشتند؛ به طوری که شکم‌شان را ‌می‌پوشاند اما سطح پشتی بدن‌شان، فاقد چنین حفاظی بود.

پرنده‌ای به بزرگی هواپیما

پرنده‌ای مانند غاز هوایی را تصور کنید اما در ابعاد یک هواپیمای کوچک. این جانوران باستانی که از آن‌ها با نام پرندگان دندان‌واره دار (pseudo-toothed bird) یا دریا مرغان (pelagornithid) یاد می‌شود، حدود 50 میلیون سال پیش در انگلستان امروزی می‌زیستند.

هوردیا ویکتوریا

نگاره‌ای از یک موجود 500 میلیون ساله به نام هوردیا ویکتوریا (Hurdia victoria) و چهره هیولا مانندش. طول بدن آن از نیم متر تجاوز نمی‌کرد؛ اما جانوری شکارچی بود.

دایناسور سه انگشت

فسیل‌های به جای مانده از جانوری با نام علمی Limusaurus inextricabilis، چگونگی تکامل بال پرندگان امروزی از انگشتان دایناسورها را روایت می‌کند. چنین یافته‌هایی نشان می‌دهد که کدامیک از انگشتان طی روند تکامل، در ساختار بال‌ها به کار رفتند.

این دایناسورهای گیاه‌خوار، احتمالا از دست‌های سه انگشتی خود برای بلند شدن از زمین در وضعیت نشسته استفاده می‌کردند. آن‌ها دارای یک انگشت تحلیل رفته و دو انگشت ستبر در دستان خود بودند.

جیگانوتوسور

جیگانوتوسور (Giganotosaurus) یک دایناسور 14.3 متری و 8 تنی بود که 95 میلیون سال  پیش می‌زیست. با این وجود، بزرگ‌ترین گوشت‌خوار محسوب نمی‌شد و این لقب، به اسپیناسور (Spinosaurus) اختصاص داشت که طول بدنش به 16.8 متر می‌رسید.

ترودون

در بین دایناسورها، ترودون (Troodon) یکی از بزرگ‌ترین مغزها را نسبت به سایز بدن داشت و تصور می‌شود از باهوش‌ترین دایناسورهایی بوده که روی زمین پا گذاشته است. چشم‌های بزرگ و رو به جلوی این جانور، خبر از شبگرد بودن و درک عمیق آن نسبت به محیط پیرامون خود می‌دهد. ترودون بازوهای نسبتا بلندی هم داشت که می‌توانست مانند پرندگان، آن‌ها را به عقب خم کند. دوران زیستن این جانوران باستانی به حدود 70 میلیون سال پیش بازمی‌گردد.

داروین بال

این دایناسور پرنده با نام داروین بال یا داروینوپتروس (Darwinopterus modularis)، احتمالا یک شکارچی هوایی بود و در حدود 160 میلیون سال پیش، دایناسورهای پَردار کوچک‌تر و پستانداران جهنده را شکار می‌کرد.

خرس غارنشین اروپایی

نخستین پستاندار غول‌پیکری که در آخرین دوره‌ی انقراض گروهی از بین رفت، خرس غارنشین اروپایی (European cave bear) بود. بر اساس تحقیقات جدید، انقراض آن‌ها 13 هزار سال قبل‌تر از آنچه تصور می‌شد رخ داده است؛ یعنی چیزی حدود 27800 سال پیش که اتفاقا، با مقطعی از تغییرات شدید اقلیمی موسوم به «آخرین بیشینه یخچالی» تطابق دارد. کاهش شدید دما در این دوره، موجب کاهش تراکم یا حذف گیاهانی شد که منبع غذایی این خرس‌ها به شمار می‌رفتند.

گوریل غول‌پیکر

به گفته‌ی محققان، گوریل‌های غول‌پیکری که 3 متر بلندی قامت و حدود 550 کیلوگرم وزن داشتند، بیش از یک میلیون سال در کنار انسان‌های اولیه می‌زیستند. بر اساس نتایج یک آنالیز تازه‌ روی دو جمجمه‌ی پیش‌تر کشف شده، قدمت آن‌ها 200 هزار سال برآورد شده است که قدیمی‌ترین نمونه‌های یافت شده از گونه‌ی ما محسوب می‌شوند.

البته فسیل‌های به جای مانده نشان می‌دهد که تا 50 هزار سال قبل، اثری از آلات موسیقی، نقاشی‌ها، سوزن و سایر ابزارهای کاربردی نبود و انسان‌های‌ هوشمند (Homo sapiens) فرهنگ فقیری داشتند. به هر حال تکامل پروسه زمان‌بری است؛ یا شاید هم انسان‌ها آن‌چنان سرگرم فرار کردن از گوریل‌های 3 متری بودند که فرصتی برای نقاشی کشیدن و کارهای فرهنگی نداشتند!

اعضای یک گروه تحقیقاتی نیز، فسیل‌های 4 میلیون ساله‌ای را یافته‌اند که گمان می‌رود متعلق به نخستین اجداد راه رونده بشر باشند. تحقیقات دیگر تایید کرده است که قدیمی‌ترین نیاکان نوع بشر، حدود 6 میلیون سال پیش می‌زیستند؛ یعنی زمانی که از میمون‌ها انشعاب پیدا کردند.

کرگدن پشمالو

گله‌هایی از کرگدن‌های پشمالو در منطقه‌ای می‌زیستند که امروزه، ایالت تورینگن آلمان است. اقلیم منطقه در گذشته‌های دور، به شدت سرد و خشک‌تر از دوران فعلی بود.

ایندوهیوس

این جانوران باستانی سُم‌دار، حدود 48 میلیون سال پیش در هند جولان می‌دادند. ایندوهیوس‌ (Indohyus) خویشاوند نهنگ‌ها است. استخوان‌بندی و خصوصیات شیمیایی دندان‌های به جای مانده از این حیوانات، نشان می‌دهد که بیشتر عمر خود را در آب سپری می‌کردند.

گلیپتو آرمادیلو

این حیوان که خویشاوند آرمادیلوهای امروزی (نوعی گورکن) است، جثه‌ای بزرگ‌تر و وزنی در حدود 90 کیلوگرم داشت. گلیپتو آرمادیلو (Glypto Armadillo) هجده میلیون سال پیش در ارتفاعات کوه‌های آند و شمال کشور شیلی ساکن بود.

گربه دندان شمشیری

اسمیلودون (Smilodon) یا دندان شمشیری، گربه‌سانی به وزن 250 کیلوگرم بود که گاهی اوقات به اشتباه، ببر یا پلنگ خوانده می‌شود. قدرت آرواره‌های این حیوانات اجتماعی، بسیار کمتر از تصور عموم بوده و حتی در حد شیرهای امروزی هم نبوده است.

عقاب غول پیکر

عقاب هاست (Haast’s eagle) که بومی کشور نیوزیلند بود، تا 700 سال پیش هم وجود داشت. این پرنده خود را در صدر زنجیره غذایی منطقه می‌دید و تصویر بالا نیز، آن را در حال حمله به دیگر پرنده منقرض شده‌ی نیوزیلند، یعنی موآ (moa) نشان می‌دهد. جثه‌ی عقاب هاست، 40 درصد از بزرگ‌ترین عقاب امروزی یعنی هارپی (Harpy) درشت‌تر بود و آن‌قدر رشد می‌کرد که دچار محدودیت‌های فیزیکی برای پرواز می‌شد. این عقاب، موضوع غارنگاره‌ها و افسانه‌های نخستین سکنه نیوزیلند، یعنی قوم مائوری (Maori) هم بود؛ اما با ورود موج انسان‌ها به این جزیره، همانند بسیاری از گونه‌های جانوری دیگر منقرض شد.

دایناسور بچه‌خوار

گروهی از دایناسورهای پرنده به نام کتزلکوآتلوس (Quetzalcoatlus)، نه در آسمان؛ بلکه با گشت‌زنی در میان چمن‌زارها طعمه خود را به دست می‌آوردند. آن‌ها نوزاد سایر دایناسورها را می‌خوردند و حتی بچه دایناسورهای تی رکس نیز در منوی غذایی‌شان قرار داشتند. این خزندگان بال‌دار بین 230 تا 65 میلیون سال پیش می‌زیستند.