عجیب ترین کهکشان های کیهان ؛ عظیم و اسرارآمیز!

در این مقاله قصد داریم به معرفی برخی از عجیب ترین کهکشان های کیهان و همچنین اتفاقات عجیبی که همنشینی برخی کهکشان ها با یکدیگر رقم زده، بپردازیم.

اگر بخواهیم کمی با دقت و عمق بیشتری به ماجرا نگاه کنیم، می‌توانیم بگوییم که تمام کهکشان های کیهان، در نوع خودشان پدیده‌هایی بسیار عجیب هستند. کهکشان‌ها یک شیء نیستند و مانند کشورهایی هستند که به ستاره‌ها، سیاره‌ها، اقمار و دیگر اجرام آسمانی پناه داده‌اند. این موضوع شاید به خودی خود، خیلی چیز عجیبی نباشد چرا که ما به طور کلی از کشورها به عنوان مفاهیمی پیچیده یاد نمی‌کنیم. اما آیا اگر این کشورها در فضای بی‌کران معلق می‌شدند و دائما در حال حرکت با سرعت بسیار بالا و بعضا برخورد با یکدیگر بودند، باز هم از آن‌ها به عنوان مفاهیمی ساده و معمولی یاد می‌کردیم؟ پس احتمالا موافق این ادعا هستید که کهکشان ها به خودی خود هم پدیده‌هایی بسیار عجیب هستند. اما در میان این پدیده‌های عجیب، بعضا کهکشان‌هایی رویت می‌شوند که دیگر کهکشان‌ها را مانند پدیده‌هایی پیش پا افتاده به تصویر می‌کشند! در این مقاله ما قصد داریم به همین کهکشان ها، یعنی عجیب ترین کهکشان های کیهان که تاکنون توسط بشر کشف شده‌اند، بپردازیم.

اما در این مقاله ما صرفا به معرفی کهکشان های عجیب کیهان نمی‌پردازیم و چند نمونه از همنشینی‌های کهکشانی که باعث ایجاد پدیده‌هایی عجیب و حیرت‌انگیز شده‌اند را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.

عروس فضایی!

کهکشان ESO 137-001 واقع در صورت فلکی مثلث جنوبی (Triangulum Australe)

کهکشان ESO 137-001 به عروس دریایی فضا، یا به تعبیری “عروس فضایی” شناخته می‌شود. با مشاهده تصویر ثبت شده از این کهکشان زیبا، به خوبی متوجه دلیل این نام‌گذاری می‌شوید. همانگونه که در تصویر بالا هم مشاهده می‌کنید، این کهکشان که در دسته کهکشان های مارپیچی میله‌ای هم طبقه‌بندی شده است، شباهتی عجیب با عروس دریایی دارد. اما سوالی که بوجود می‌آید این است که چرا کهکشان ESO 137-001 به این شکل درآمده است؟

همانگونه که در تصویر بالا هم مشاهده می‌کنید، قسمت بالایی این کهکشان به هیچ عنوان ظاهر عجیبی ندارد و درست شبیه تمام کهکشان‌های دیگر است. چیزی که این کهکشان را عجیب کرده، خط‌های باریک نورانی‌ای است که در پایین آن قرار گرفته‌اند. پس سوال اصلی این است چه چیزی باعث ایجاد آن خط‌ها شده است؟ اگر بخواهیم این موضوع را خیلی ساده و کوتاه بیان کنیم، باید بگوییم که ESO 137-001 داخل یک خوشه کهکشانی به نام اَبِل 3627 (Abell 3627) قرار گرفته است. از آنجایی که این کهکشان در حال حرکت با سرعتی بسیار زیاد به سوی مرکز خوشه کهکشانی خودش است، در نتیجه گازهای داغ و گرد و غبارهایی هم مانند رد پا، در پشت خودش برجای می‌گذارد. این ردپاها که بعضا به دُم هم شناخته می‌شوند با طولی به اندازه حدودا 260 هزار سال نوری، باعث ایجاد نواحی باریک و نورانی‌ای در دل فضا شده‌اند که بسیار هم شبیه شاخک های عروس های دریایی هستند.

نکته جالب دیگری که در رابطه با این کهکشان عجیب وجود دارد این است که داخل این دُم 260 هزار سال نوری، فرایند ستاره‌سازی هم درحال انجام است! این موضوع چیزی است که باعث تعجب بسیار زیاد دانشمندان هم شده چرا که همانطور که گفته شد، این ناحیه مملو از گازهای داغ است و ستاره شناسان معتقدند که در چنین دمای فوق‌العاده بالایی، امکان شکل‌گیری ستاره‌ها وجود ندارد!

اشتباه محاسباتی!

تصویری از کهکشان NGC 1052-DF2

همانگونه که احتمالا می‌دانید، ماده تاریک یا همان Dark Matter یکی از اصلی‌ترین اجزای سازنده کیهان است اما با این حال ما هرگز موفق به رویت آن نشده‌ایم. دلیل این موضوع را اگر بخواهیم خیلی ساده بیان کنیم، باید بگوییم که ماده تاریک تنها به نیروی گرانش عکس‌العمل نشان می‌دهد و هیچ واکنشی در مقابل نور ندارد. از آنجایی که ما نمی‌توانیم چیزی را مشاهده کنیم که نور را بازتاب نمی‌دهد، در نتیجه ماده تاریک هم از چشمان ما پنهان است. نکته بسیار مهم در رابطه با ماده تاریک، میزان فراوانی آن در کیهان است. دانشمندان با بررسی‌هایی که کرده‌اند و تخمین‌هایی که زده‌اند متوجه شده‌اند که میزان ماده تاریک موجود در کیهان، بیشتر از مجموع تمام مواد قابل مشاهده کیهان است! اما با تمام این تفاسیر، در سال 2018 میلادی، تلسکوپ فضایی هابل کهکشانی را رویت کرد که به نظر می‌رسید در آن هیچ اثری از ماده تاریک وجود ندارد!

این موضوع در نوع خودش انقدر عجیب بود که حتی پایه و اساس درک ما راجع به کیهان را نیز زیر سوال می‌بُرد. اما در همین سال 2019 میلادی (23 اسفند 1397) دانشمندان متوجه یک موضوع بسیار کوچک اما فوق‌العاده مهم در رابطه با کشف تلسکوپ هابل شدند. بر خلاف تصور پیشین دانشمندان، کهکشان NGC 1052-DF2 بجای اینکه 65 میلیون سال نوری از ما فاصله داشته باشد، 42 میلیون سال نوری فاصله دارد. این موضوع نشان می‌داد که تمام حساب و کتاب‌ها و تخمین‌هایی که دانشمندان تا پیش از این در رابطه با کهکشان NGC 1052-DF2 و اجزای سازنده آن مطرح می‌کردند، اشتباه بوده است!

پس از این اتفاق، دانشمندان بار دیگر به بررسی دقیق این کهکشان و اینبار با مختصات جدیدی که از آن داشتند پرداختند و وجود ماده تاریک را نیز در این کهکشان ثبت کردند. در نتیجه می‌توان گفت کهکشان NGC 1052-DF2 که در سال 2018 به عنوان عجیب ترین کهکشان کیهان شناخته می‌شد، اکنون صرفا یک کهکشان عادی محسوب می‌شود!

کهکشان‌خواری!

تصویری از کهکشان آندرومدا ؛ نزدیکترین کهکشان مارپیچی به ما

اگر صادقانه بخواهیم بگوییم، مقوله کهکشان‌خواری به خودی خود چیز عجیبی نیست چرا که کهکشان‌های زیادی این کار را انجام داده‌اند و یا حتی همین حالا هم در حال انجامش هستند! اما در هر صورت اگر آشنایی چندان زیادی با علم نجوم نداریم، احتمالا برایتان جالب است بدانید که حتی کهکشان خود ما، یعنی کهکشان راه شیری و همچنین نزدیک‌ترین کهکشان مارپیچی به ما، یعنی کهکشان آندرومدا (Andromeda) هم هردو کهکشان‌خوار هستند و کهکشان‌های دیگر را می‌بلعند!

نکته بسیار جالب این است که طبق تخمین‌های دانشمندان، چیزی حدود 4.5 میلیارد سال دیگر، کهکشان ما با کهکشان آندرومدا برخورد خواهد کرد. از آنجایی که به احتمال قریب به یقین، بشر هرگز توانایی خارج شدن از کهکشان راه شیری را نخواهد داشت، در نتیجه می‌توان گفت که این برخورد بین کهکشانی می‌تواند به طور قطعی باعث انقراض بشریت و هر موجودی که در این دو کهکشان وجود دارد، بشود.

البته این موضوع خیلی هم جای نگرانی ندارد چرا که احتمالا بشر میلیون‌ها یا حتی میلیاردها سال قبل از این اتفاق نابود شده است! یکی از اصلی‌ترین دلایل این موضوع این است که بین 1 تا 5 میلیارد سال دیگر، خورشید ما تبدیل به یک غول سرخ می‌شود که به تدریج سیاره ما و دیگر اجرام آسمانی منظومه شمسی را به جهنم تبدیل می‌کند! هرچند اگر واقع‌بینانه بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم، احتمالا بشر در بهترین و خوشبینانه ترین حالت ممکن، تنها چند میلیون سال دیگر دوام می‌آورد!

نوزاد قورباغه غول پیکر!

یکی از عجیب ترین همنشینی های کهکشانی رویت شده توسط بشر که بین 3 کهکشان رخ داده است

همانگونه که در ابتدای متن هم اشاره شد، کهکشان های کاملا عادی و معمولی هم می‌توانند در کنار همدیگر، منجر به رخ دادن اتفاقاتی فوق‌العاده عجیب شوند! تصویری که در بالا مشاهده می‌کنید یکی از همین همنشینی‌های عجیب کهکشانی را نمایش می‌دهد.

این پدیده که بخاطر شکل ظاهری‌اش به نوزاد قورباغه (Tadpole) مشهور شده، به علت همنشینی سه کهکشان به وجود آمده است. ماجرا از این قرار است که دو کهکشان عادی که در فاصله بسیار کمی نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند، به طور همزمان، یک کهکشان کوتوله را در محدوده گرانشی خودشان اسیر کرده‌اند. آن دسته از ستاره‌های داخل کهکشان کوتوله که به این دو کهکشان نزدیک‌تر بوده‌اند، به علت تاثیرپذیری از نیروی گرانشی هردو کهکشان، یک فضای بیضی مانند را ایجاد کرده‌اند که بسیار شبیه به سر نوزادهای قورباغه است. این اتفاق باعث برهم خوردن تعادل گرانشی موجود در کهکشان کوتوله شده و در نتیجه ستاره‌هایی که به طور مستقیم در معرض نیروی گرانشی دو کهکشان بزرگتر قرار نداشته‌اند، مانند یک دُم طویل در پشت سر قورباغه قرار گرفته‌اند! این دُم چیزی حدود 500 هزار سال نوری طول دارد! این موضوع به این معنی است که طول دم این نوزاد قورباغه غول پیکر چیزی حدود 10 برابر طویل‌تر از کهکشان راه شیری است!

البته این پدیده، یک پدیده دائمی نیست و پس از چند میلیارد سال، این نوزاد قورباغه تبدیل به یک کهکشان مستقل خواهد شد!

دزد نور!

تصویری زیبا از نورانی‌ترین کهکشان رویت شده توسط بشر، یعنی کهکشان W2246-0526

همانطور که پیشتر هم اشاره کردیم، پدیده کهکشان‌خواری در میان کهکشان‌ها چیز عجیبی نیست و تقریبا هر کهکشانی که به حد کافی بزرگ باشد، رژیم غذایی ستاره‌ای خودش را آغاز می‌کند! جالب است بدانید نورانی‌ترین کهکشان مشاهده شده توسط بشر، یعنی کهکشان W2246-0526، هم لقب خودش را به علت همین پدیده کهکشان‌خواری بدست آورده است. درواقع این سیاره با بلعیدن و دزدیدن ستاره ها و دیگر اجرام آسمانی موجود در دیگر کهکشان‌ها، توانسته نورانی‌ترین کهکشان مشاهده شده توسط بشر بشود.

توله خرس تنها!

در این تصویر می‌توانید کهکشان NGC 3359 را در سمت چپ و کهکشان کوتوله “توله کوچک” را نیز در سمت راست مشاهده کنید

یکی دیگر از عجیب ترین کهکشان های کیهان دارای یکی از عجیب ترین نام‌های کیهان هم هست! کهکشان “توله کوچک” (Little Cub) از همان بدو تولدش گوشه گیر بوده است. به همین علت دانشمندان معتقدند مولکول‌هایی که در این کهکشان کوتوله وجود دارد، از زمان رخ دادن بیگ بنگ تاکنون هیچ تغییری نکرده‌اند. درنتیجه ممکن است توله کوچک، اسرار کیهان را در خود پنهان کرده باشد! اگر برایتان عجیب است که چرا نام “توله کوچک” به این کهکشان نسبت داده شده، صرفا کافی است بگوییم که این کهکشان در صورت فلکی دُبِّ اکبر یا همان خرس بزرگ قرار گرفته است! احتمالا حالا دیگر نام این کهکشان، خیلی هم عجیب جلوه نمی‌کند!

اما خبر تلخ برای خرس بزرگ این است که توله او محکوم به فنا است! دانشمندان متوجه شده‌اند که توله کوچک درحال بلعیده شدن تدریجی توسط همسایه بزرگتر خودش یعنی کهکشان NGC 3359 است. البته این موضوع می‌تواند برای ما انسان‌ها خبر خوبی باشد چرا که تلسکوپ های ما می‌توانند فرایند بلعیده شدن توله کوچک توسط همسایه او را رویت کنند. اینگونه ما می‌توانیم اطلاعاتی کاربردی در رابطه با مولکول‌های دست‌نخورده موجود در این کهکشان عجیب نیز بدست آوریم.

طلوع یک کهکشان!

تصویری از کهکشان عجیب ESO 381-12

در فاصله 270 میلیون سال نوری سیاره زمین، یکی از عجیب ترین کهکشان های کیهان در صورت فلکی قنطورس (Centaurus) قرار گرفته است. نکته بسیار عجیبی که در رابطه با این کهکشان وجود دارد، هاله نوری است که اطراف آن را در بر گرفته است. این هاله به گونه‌ای است که انگار کهکشان ESO 381-12 در حال طلوع کردن است!

اما چیزی که این کهکشان را از پیش هم عجیب‌تر می‌کند، غیر متوازن بودن هاله اطراف آن است. این موضوع انقدر عجیب است که دانشمندان و ستاره شناسان، هیچ توضیح و توجیهی برای آن ندارند. تنها فرضیه‌ای که در این رابطه وجود دارد این است که هاله دوره این کهکشان، درواقع موج انفجاری است که توسط برخوردی که ESO 381-12 اخیرا با کهکشانی دیگر داشته، بوجود آمده است.

کهکشان خروشان!

تصویری از کهکشان مِسایر 83 که تاکنون انفجارهای ستاره ای یا همان سوپرنُواهای بسیار زیادی در آن رخ داده است

کهکشان مِسایر 83 (Messier 83) که در فاصله 15 میلیون سال نوری از سیاره ما قرار گرفته به دو دلیل جزو عجیب ترین کهکشان های کیهان به شمار می‌رود. ابتدا اینکه به طرزی عجیب در مرکز این کهکشان بجای یک هسته، دو هسته مشاهده می‌شود! مورد دوم هم این است که کهکشان مسایر 83 پس از کهکشان NGC 6946 (با 9 سوپرنوای رویت شده) بیشترین تعداد اَبَرنواَختَر یا همان سوپرنُوا (Supernova) را در میان تمام کهکشان‌های کشف شده توسط بشر، ثبت کرده است.

ستاره شناسان تا کنون 6 انفجار عظیم ستاره‌ای یا همان سوپرنوا را داخل مسایر 83 به طور مستقیم رویت کرده‌اند. ضمن اینکه بقایایی از 300 سوپرنوا دیگر هم در این کهکشان ثبت شده است. در نتیجه می‌توان گفت که این کهکشان، متاسفانه محیطی آرام و دوستانه را برای ستارگان خودش فراهم نکرده است!

چشم های عالم!

تصویری بسیار زیبا از همنشینی دو کهکشان IC 2163 (در سمت راست) و NGC 2207 (در سمت چپ)

تا به حال به این فکر کرده‌اید که شاید یک نیرویی دائما در حال مشاهده شما از بالا است؟ اگر به این موضوع فکر نکرده‌اید هم احتمالا با مشاهده همنشینی زیبای دو کهکشان IC 2163 و NGC 2207 به این فکر افتاده‌اید! علی رغم اینکه تصویر تشکیل شده توسط همنشینی این دو کهکشان، بسیار عجیب به نظر می‌رسد اما در واقعیت، این موضوع خیلی هم عجیب نیست. درواقع هیچ اتفاق عجیبی در حال رخ دادن در این تصویر نیست و صرفا دو کهکشان NGC 2207 و IC 2163 درحال ادغام با یکدیگر هستند.

اما این همنشینی با این ظاهر، تنها به مدت چند ده میلیون سال ادامه پیدا خواهد کرد. درست است که چند ده میلیون سال هم مدت زمانی بسیار زیاد است اما اگر بخواهیم بجای متر و معیارهای انسانی خودمان از متر و معیارهای کیهانی استفاده کنیم، می‌توانیم بگوییم که چند ده میلیون سال، مدت زمان بسیار اندکی برای یک پدیده با این عظمت است. به عنوان مثال خانم میشل کافمن (Michele Kaufman) که در سال 2016 موفق به ثبت این همنشینی جالب کهکشانی شد، در جمله‌ای طعنه آمیز و با اشاره به ظاهر چشم‌مانندی که در تصویر مشاهده می‌کنید، اعلام کرد که با معیارهای کیهانی، این همنشینی کهکشانی تنها به اندازه یک پلک زدن طول خواهد کشید!

کهکشانی با دو قلب!

کهکشان NGC 7674 با دو سیاه چاله کلان جرم در مرکز آن که در فاصله 400 میلیون سال نوری ما قرار گرفته است

در دنیای کهکشان‌ها از سیاه چاله های کلان جرم (Supermassive Black Hole) که بعضا به اَبَر سیاه چاله هم شناخته می‌شوند، به عنوان قلب کهکشان‌ها یاد می‌شود. دلیل این موضوع این است که تمام فعالیت‌های یک کهکشان، تحت تاثیر سیاه چاله کلان جرمی است که در مرکز آن قرار گرفته. اما با این حال تعداد بسیار اندکی از کهکشان‌ها هم وجود دارد که به جای یک سیاه چاله، دارای دو سیاه چاله کلان جرم هستند!

تاکنون بشر تنها موفق به کشف دو کهکشان شده که بیش از یک سیاه چاله کلان جرم داشتهاند‌. یکی از آن‌ها کهکشان مارپیچی NGC 7674 است که در تصویر بالا هم آن را مشاهده می‌کنید و دیگری هم کهکشان کلان جرم 0402+379 است که این کهکشان هم دو سیاه چاله کلان جرم در مرکز خودش دارد. نکته جالب در رابطه با کهکشان NGC 7674 این است که سیاه چاله های کلان جرم واقع در مرکز آن، تنها یک سال نوری با یکدیگر فاصله دارند! دانشمندان معتقدند یک برخورد کهکشانی باعث دو سیاه‌چاله‌ای شدن این کهکشان شده است. درواقع آن‌ها معتقدند که NGC 7674 در ابتدا تنها یک سیاه چاله داشته اما در اثر برخورد با یک کهکشان دیگر و احتمالا بلعیدنش، قلب آن کهکشان را نیز برای خودش برداشته است!

کهکشان بیش فعال!

تصویری از کهکشان NGC 1277 که سرعت بسیار بالای حرکتش، موجب مرگ او شده است!

قوانین دنیای کهکشان‌ها، بی‌رحمانه اما واضح است؛ باید ببلعی تا زنده بمانی! اما کهکشان NGC 1277 که بدون ذره‌ای شک یکی از عجیب ترین کهکشان های کیهان به شمار می‌رود، علی رغم علاقه‌ای که به بلعیدن دارد، اما بخاطر سرعت بسیار زیادش، فرصت اینکار را بدست نمی‌آورد! کهکشان‌ها برای تولید ستاره های جدید، نیاز به بلعیدن گاز و گرد و غبار موجود در کهکشان‌های دیگر دارند. کهکشانی که نتواند ستاره های جدید تولید کند هم لقب “کهکشان مُرده” را به دست می‌آورد!

برای اینکه یک کهکشان بتواند کهکشان‌های دیگر را ببلعد باید ابتدا آن‌ها را وارد محدوده گرانشی خودش کند اما کهکشان NGC 1277 بخاطر سرعت بسیار بالای حرکتش در فضا (چیزی حدود 3.2 میلیون کیلومتر بر ساعت!) نمی‌تواند به مدت کافی با کهکشان‌های دیگر همنشینی پیدا کند و در نتیجه توانایی بلعیدن آن‌ها را نیز از دست داده است. پس احتمالا خیلی هم عجیب نیست اگر بگوییم که این کهکشان به مدت 10 میلیارد سال است که هیچ ستاره جدیدی خلق نکرده است.

کهکشان دوست‌دار زمین!

کهکشان مِسایر 90 که با نام M90 در سمت چپ تصویر قابل مشاهده است.

تقریبا تمام کهکشان‌هایی که تاکنون توسط بشر کشف شده، در حال دور شدن از سیاره ما هستند. دلیل این موضوع، انبساط دائمی کیهان به علت وجود انرژی تاریک یا همان Dark Energy در سرتاسر عالم هستی است. این موضوع را به طور کامل در مقاله‌ای که در ادامه معرفی می‌شود، توضیح داده‌ایم. اما با تمام این تفاسیر، دانشمندان متوجه شده‌اند که کهکشان مارپیچی مِسایِر 90 (Messier 90) به جای دور شدن از ما، لحظه به لحظه درحال نزدیکتر شدن به کهکشان راه شیری و در نتیجه سیاره زمین است! البته نیازی به نگرانی نیست چرا که این کهکشان هم‌اکنون در فاصله 60 میلیون سال نوری از ما قرار گرفته است و حتی اگر بر فرض محال با سرعت نور هم حرکت کند، باز هم 60 میلیون سال دیگر به ما می‌رسد!

اگر می‌خواهید نگران برخورد کهکشان‌های دیگر با کهکشان ما باشید، بهتر است نگران همان آندرومدا باشید که به طور قطعی قرار است 4.5 میلیارد سال دیگر با کهکشان راه شیری برخورد کند!

هیچ جا خانه خود آدم نمی‌شود!

تصویری متفاوت از کهکشان راه شیری و همچنین بازوهای مارپیچی آن ؛ منظومه شمسی ما در بازوی شکارچی (Orion Arm) که در این تصویر هم قابل مشاهده است، قرار گرفته است.

اگر فکر می‌کنید تمام کهکشان های عجیب کیهان در فواصل بسیار دور از ما قرار گرفته‌اند، جالب است بدانید که خانه خود ما، یعنی کهکشان راه شیری هم بدون ذره‌ای شک یکی از عجیب ترین کهکشان های کیهان است!

کهکشان ما یکی از قهارترین دزدهای کیهان به شمار می‌رود! کهکشان راه شیری تا کنون چهار کهکشان کوتوله و دو کهکشان عادی را از کهکشان دوست و همسایه، یعنی کهکشان “ابر ماژلانی بزرگ” (Large Magellanic Cloud) ملقب به LGM دزدیده است! تمام این 6 کهکشان تا پیش از دزدیده شدن توسط کهکشان ما در حال چرخش به دور LGM بوده‌اند اما اکنون، مدار چرخش آن‌ها به دور کهکشان راه شیری کشیده شده است!

البته در دفاع از کهکشان خودمان باید بگوییم که احتمالا کهکشان LGM دلتنگ کهکشان های کوتوله‌ای که راه شیری دزدیده، نمی‌شود! دلیل این موضوع این است که ابر ماژلانی بزرگ که در فاصله 163 هزار سال نوری ما قرار گرفته، مخزن کهکشان های کوتوله است. برخی کهکشان های کوتوله موجود در LGM انقدر نحیف هستند که در آن‌ها حتی یک ستاره هم به وجود نیامده است. تمام چیزی که در این کهکشان ها وجود دارد، ماده تاریک است!

مواردی که در این مقاله به آن‌ها پرداختیم، برخی از عجیب ترین کهکشان های کیهان و همینطور عجیب‌ترین همنشینی های کهکشانی بودند که تاکنون توسط بشر کشف شده‌اند. به نظر شما عجیب‌ترین آن‌ها کدام یک بود؟