به تازگی خبر رسیده که چرخه زندگی یک نانو شراره خورشیدی با ابعادی یک میلیارد برابر کوچکتر از شرارههای معمولی، برای اولین بار در تاریخ ستاره شناسی به ثبت رسیده است.
دادههای تازه ثبت شده این احتمال را مطرح کردهاند که آژانس فضایی آمریکا برای اولین بار چرخه حیات یک نانو شراره خورشیدی (nanoflare) را به صورت تمام و کمال رصد کرده است. اینطور که در مقاله منتشر شده از دستاورد اخیر به آن اشاره شده، تمامی فرآیندهای زندگی این شراره، از روشنایی اولیه گرفته تا محو شدن آن مورد توجه قرار گرفته و اگر آنچه که به ثبت رسیده واقعا درست باشد، اتفاق مورد نظر رکورد جدیدی را در دنیای ستاره شناسی به جا گذاشته است.
این شرارههای کوچک که با نام شرارههای مینیاتوری هم شناخته میشوند، فورانهای عظیمی هستند که در سطح خورشید رخ میدهند و ابعاد آنها حدودا یک میلیارد برابر از شرارههای خورشیدی معمولی کوچکتر است. دلیل اصلی علاقهمندی محققان به بررسی این فورانها، ارتباط احتمالی آنها با حرارت شدید ثبت شده در منطقه تاج خورشیدی (solar corona) بوده و از آنجایی که دمای این منطقه به طرز غیر معمولی از سایر قسمتهای ستاره منظومه شمسی بالاتر است، به نظر میرسد که پدیدهای مانند شرارههای مینیاتوری دلیل اصلی این حرارت باشد.
رصد یک نانو شراره خورشیدی
با اینکه انتشار مقاله اخیر ناسا، اولین باری بوده که چرخه کامل حیات یک نانو شراره خورشیدی به ثبت میرسد، دانشمندان از سال 1972 توجه خود را به پدیده مورد نظر جلب کرده بودند و از آن زمان احتمال ارتباط این شرارههای کوچک با حرارت بیش از حد تاج خورشیدی مطرح شده بود.
ماجرا از جایی شروع شد که دانشمندان متوجه حرارت شدید قسمت خارجی اتمسفر خورشید، یا همان تاج خورشیدی شدند؛ نکته مهم این بوده که تاج مورد نظر فاصله بسیار زیادی با هسته خورشید دارد، اما دمای فوقالعاده بالای آن محققان را به فکر این پرسش انداخت که چگونه منطقهای با این فاصله از مرکز ستاره، تا این حد داغ میشود؟
موضوع دخالت پدیده نانو شراره خورشیدی در حرارت تاج مورد نظر که حدودا میلیونها درجه از لایههای پایینی داغتر است، دههها پیش مطرح شده بود، اما از آنجایی که کسی تاکنون این شرارههای کوچک را مستقیما رصد نکرده، تحقیق بیشتر در این رابطه بسیار چالشبرانگیز بوده است.
در واقع شرارههای مینیاتوری بسیار کوچک و فوقالعاده کمدوام هستند و تلسکوپهای کنونی تنها به تازگی به چنین قدرتی رسیدهاند که این نانو فورانها را رصد کنند. ویژگی مشترک بین شرارههای معمولی و مینیاتوری این بوده که هر دو فوران از طریق پدیدهای به نام اتصال مجدد مغناطیسی (magnetic reconnection) به وجود میآیند.
حلقههای نورانی سطح خورشید
اتصال مجدد مغناطیسی با همترازی انفجاری خطوط میدان مغناطیسی خورشید رخ میدهد که با رساندن دمای پلاسمای سرد به حالت فوق داغ، شرارههای مورد نظر را ایجاد میکند. برای رصد کردن پدیده اتصال مجدد مغناطیسی، محققان در منطقه تاج خورشیدی به دنبال قسمتهایی گشتند که برخلاف اطراف خود، دمای فوقالعاده بالایی داشتند.
وسیله اصلی تحت اختیار این محققان، ماهواره IRIS ناسا بود که تصاویر ویژهای را از سطح خورشید تهیه کرده است و با بررسی این تصاویر، دانشمندان به دنبال حرارت به وجود آمده توسط یک نانو شراره خورشیدی در لایههای بالایی اتمسفر ستاره منظومه شمسی گشتند.
در میان این تصاویر، حلقههای بسیار کوچک و نورانی وجود داشت که قطر آنها حدودا صد کیلومتر بود. با این حال دمای فوقالعاده بالای حلقهها به دانشمندان ثابت کرد که به احتمال قوی شرارههای مورد نظر کشف شدهاند. در حقیقت دیده شد که این حلقهها میلیونها درجه از مناطق اطراف خود داغتر بودند و پس از بررسیهای فراوان، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که تنها مکانیسم به وجود آورنده چنین حرارتی باید اتصال مجدد مغناطیسی باشد.
البته دانشمندان از ابتدای مقاله روی این مسئله تاکید کردهاند که هنوز نمیتوان با اطمینان کامل گفت که حلقههای مورد نظر هرکدام یک نانو شراره خورشیدی هستند یا خیر؛ اما گفته شده که در صورت پیدا کردن تعداد زیادی از این حلقهها در سراسر تاج خورشیدی، میتوان گفت که پدیده شرارههای مینیاتوری و ارتباط آن با حرارت فوقالعاده زیاد لایه بالایی اتمسفر خورشید بالاخره حل شده است.