حمله روسیه به اوکراین با چه موشک‌هایی صورت گرفت؟

موج اول حمله روسیه به اوکراین با استفاده از ده‌ها تیر موشک کروز و بالستیک صورت گرفت که در ادامه نگاهی به آن‌ها خواهیم داشت.

ولادمیر پوتین در روز 24 فوریه سال 2022 تجاوز همه جانبه ارتش تحت امرش به همسایه شرقی خود اوکراین را آغاز کرد. در موج اول حمله ارتش این کشور ده‌ها موشک کروز و بالستیک به سمت اهداف با ارزش اوکراینی شلیک نمود. و اما فارغ از مسائل سیاسی، به عنوان یک رسانه علمی قصد داریم نگاهی به موشک‌های مورد استفاده داشته باشیم.

پرشمارترین موشکی که در ابتدای حمله روسیه به اوکراین استفاده شد موشک‌های کروز کالیبر بودند که از شناورهای رزمی نیروی دریایی روسیه شلیک شدند. این موشک در دهه 1990 تولید و پس از فروپاشی شوروی در سال 1994 وارد خدمت در نیروی دریایی روسیه شدند. روسیه پیشتر از این موشک برای حمله به اهداف در سوریه نیز استفاده کرده بود.

تقریبا همه زیردریایی‌ها و همچنین ناوهای رزمی روسی، از ناوچه گرفته تا ناوشکن‌ها، به این موشک‌های سطح به سطح مسلح هستند. موشک‌های کالیبر برای حمله به اهداف ثابت در خشکی کاربرد دارند. البته یک نمونه ضد کشتی و همچنین هواپرتاب از آن نیز ساخته شد که اولی برای صادرات است و دومی عملیاتی نشد.

این موشک در نمونه اصلی خود که برای شلیک از شناورهای سطحی و زیرسطحی است در آخرین نسخه‌های ساخته شده 1500 کیلومتر برد دارد و به یک سرجنگی متعارف به وزن 450 کیلوگرم از نوع به شدت انفجاری و ترکش زا مسلح است.

یک موتور توربوجت وظیفه تامین رانش این موشک 1.3 تنی را بر عهده داشته و به آن امکان پرواز با سرعت 0.8 ماخ را می‌دهد. سقف پروازی موشک نیز به 1000 متر از سطح زمین می‌رسد و به کمک سیستم هدایت داخلی و همچنین سیستم هدایت ماهواره‌ای گلوناس مسیریابی می‌کند.

موشک بعدی که در نخستین روز حمله روسیه به اوکراین شلیک شد اسکندر معروف است که یک موشک بالستیک کوتاه برد محسوب می‌شود. این موشک که از جمله برترین تسلیحات شرقی محسوب می‌شود، توسط یک خودروی کشنده حمل می‌شود؛ هر خودرو دو موشک آماده شلیک با خود می‌برد. به این موشک اسکندر M نیز گفته می‌شود و شناسه آن در ارتش روسیه 9K720 است.

روس‌ها برد اسکند را 499 کیلومتر اعلام کرده‌اند تا ناقض تفاهم نامه INF نباشد؛ به موجب این قرارداد که در سال 1987 بین آمریکا و شوروی به امضا رسید و بعدها روسیه نیز وعده داد تا به آن پایبند باشد، طرفین حق ساخت موشک‌های کروز و بالستیک زمین پرتاب با برد بین 500 تا 5500 کیلومتر را ندارند. با این حال به گفته کارشناسان موشک اسکندر بالای 700 کیلومتر برد دارد.

اسکندر سرعت هایپرسونیک داشته و با سرعت 6 ماخ (6 برابر سریع‌تر از صوت) روی هدف شیرجه می‌زند. به دلیل برد کم و سرعت بالا، مدافع شانس چندانی برای مقابله  با این موشک ندارد. این موشک مهلک یک سرجنگی متعارف با میانگین وزن 755 کیلوگرم دارد که می‌تواند از نوع به شدت گرمافشاری، خوشه‌ای، انفجاری و ترکش‌زا باشد. ناگفته نماند توان حمل کلاهک هسته‌ای نیز دارد.

این موشک از سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای بهره برده و همچنین در دماغه خود یک دوربین برای انتقال زنده تصویر و هدایت توسط کاربر انسانی نیز دارد. دایره خطای احتمالی آن در حالت هدایت چشمی نیز بین 5 الی 7 متر است که با توجه به قدرت سرجنگی، قابل چشم پوشی است. اما در هدایت خودکار به 30 الی 70 متر نیز افزایش می‌یابد.

موشک اسکندر اواخر دهه 1980 طراحی شد، اما به دلیل مشکلاتی که شوروی در واپسین سال‌های خود داشت رنگ تولید و خدمت را ندید. تا اینکه در نهایت روسیه با شروع قرن جدید آن را تولید و در 2006 وارد خدمت کرد. روسیه از این موشک در جنگ سال 2008 با گرجستان و همچنین در سوریه استفاده کرد. ارمنستان نیز در جنگ سال 2020 آن را علیه جمهوری آذربایجان به کار برد.

روسیه نمونه هواپرتاب اسکندر را با نام کینژال وارد خدمت کرد که توسط جنگنده رهگیر میگ-31 حمل و شلیک می‌شود. با این حال بر خلاف موشک‌های بالستیک تماما در یک ترجکتوری منحنی پرواز نمی‌کند. این موشک بخشی از مسیر را به صورت بالستیک و مابقی را به شکل یک موشک کروز به صورت افقی درون جو می‌پیماید.

اسکندر 7.3 متر طول، 92 سانتی‌متر قطر و 3.8 تن وزن دارد. موتور آن نیز راکتی و از نوع سوخت جامد است. این موشک پس از شلیک در فاز اوج گرفتن با کمک سیستم خروجی متغیر خود که مسیر گازهای خروجی از موتور را تغییر می‌دهد، جهت خود را تنظیم و تا ارتفاع 50 کیلومتری بالا می‌رود، سپس به سمت هدف شیرجه زده و برای گریز از پدافند مانورهایی با 30G فشار می‌دهد.

تا اینجای کار از شلیک دو موشک معرفی شده در بالا اطمینان کامل داشتیم. در این بین دو موشک دیگر نیز هستند که احتمال می‌رود روسیه از آن‌ها نیز استفاده کرده باشد. این موشک‌ها کروز بوده و یکی زمین پرتاب و دیگری هواپرتاب است.

موشک اول 9M729 است که نمونه کروز اسکندر است، از این رو به آن اسکندر K نیز گفته می‌شود. روسیه این موشک را به صورت پنهانی توسعه داد، اما سازمان اطلاعاتی مرکزی آمریکا موسوم به CIA به وجود آن پی برد و همین موضوع سبب شد ایالات متحده آمریکا در زمان ریاست جمهوری ترامپ رسما از تفاهم نامه INF خارج شود.

زیرا موشک 9M729 که با نام R-500 نیز شناخته می‌شود، نقض آشکار تفاهم نامه مذکور بود. این موشک کروز زمین پرتاب 2500 کیلومتر برد دارد و در کنار اسکندر ام هر دو بردی بیشتر از محدودیت وضع شده داشتند. این موشک از نظر نوع موتور، سیستم هدایتی و سرجنگی مشابه کالیبر است.

موشک دیگری که احتمال می‌رود به سمت مواضع اوکراینی‌ها شلیک شده باشد KH-55 است که یک موشک کروز هواپرتاب است. این موشک 7 متری که از سال 1981 وارد خدمت شد، توسط بمب افکن‌های راهبردی و همچنین جنگنده تهاجمی سوخوی Su-34 حمل و شلیک می‌شود.

سرجنگی خا 55 می‌تواند از نوع متعارف یا هسته‌ای باشد. البته در استفاده احتمالی حین حمله روسیه به اوکراین تنها نمونه‌هایی با سرجنگی متعارف 400 کیلوگرمی شلیک شدند. این موشک 2500 کیلومتر برد دارد و با کمک موتور جت توربوفن خود تا 0.75 ماخ سرعت می‌گیرد. هدایت آن نیز به کمک سیستم هدایت داخلی و ماهواره‌ای و همچنین تعقیب عوارض زمینی موسوم ترکام است.

روسیه یک نمونه پنهانکار از این موشک را نیز توسعه داد که KH-101 نام دارد و برای حمله به اهداف به شدت محافظت شده و با ارزش است. بد نیست بدانید بین‌ سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ ایران به صورت پنهانی ۱۲ تیر موشک کروز خا-۵۵، که البته فاقد موتور بودند،‌ را از اوکراین خریداری و موشک‌های کروز سومار و هویزه را بر اساس آن طراحی کرد.

در نهایت امیدواریم این جنگ هرچه زودتر تمام شده تا پیش از این خون انسان‌های بی‌گناه ریخته نشود. حمله نظامی، لشکر کشی و کشورگشایی آن هم در سال 2022 دیگر موضوعی عادی نیست و انتظار می‌رود انسان‌ها با این سطح از پیشرفت، مسائل و مشکلات را به صورت دیپلماتیک حل و انرژی خود را معطوف به رفع معضلات فعلی جامعه جهانی نظیر فقر، گرسنگی و بیماری کنند.