گلوله‌های اکسکالیبور در راه رسیدن به اوکراین هستند

اوکراین به زودی گلوله‌های توپخانه‌ای اکسکالیبور با هدایت ماهواره‌ای را دریافت می‌کند که دقت آتش‌ آن‌ها در دوئل توپخانه‌ای را افزایش می‌دهد.

دولت بایدن بسته تسلیحاتی جدیدی به ارزش 400 میلیون دلار برای اوکراین در نظر گرفته که شامل 4 راکت انداز هیمارس دیگر و هزار گلوله هدایت ماهواره‌ای M982 اکسکالیبور (Excalibur) جهت شلیک از هویتزرهای 155 میلی‌متری M777 اهدایی آمریکا، کانادا و استرالیا است. دیگر هویتزرهای 155 میلی‌متری که اوکراین در اختیار دارد شامل AHS Krab، سزار و PzH 2000 و همچنین AS 90 و زوزانا 2 که به زودی تحویل می‌شوند نیز قادرند این گلوله دقیق را شلیک کنند.

پروژه ساخت گلوله اکسکالیبور از سال 1992 توسط نیروی زمینی ارتش آمریکا آغاز و در سال 2004 با پروژه مهمات اصلاح کننده مسیر پرواز که بین ارتش آمریکا و سوئد مشترک بود، ادغام شد. کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی آمریکایی ریتیان (Raytheon) و کمپانی تسلیحاتی سوئدی بوفورس (Bofors) به طور مشترک این گلوله را طراحی و تولید کردند؛ البته بوفورس و همه امتیازاتش در سال 2005 توسط کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی بریتانیایی BAE Systems خریداری شدند.

این گلوله 100 سانتی‌متر طول، 155 میلی‌متر قطر و 48 کیلوگرم وزن دارد. از این رو مشابه یک گلوله عادی است، اما زیر پوسته آن سیستم‌های قرار دارد که سبب تمایزش می‌شود. اکسکالیبور 4 بالک در دماغه و 8 بالک در بخش دمی دارد که به محض خروج از لوله توپ باز می‌شوند. 4 بالک‌ دماغه‌ای در اصل سطوح کنترلی هستند که هنگام پرواز و سر خوردن (گلاید کردن) گلوله در هوا، با حرکت خود سبب تغییر و تنظیم مسیر آن می‌شود تا پرتابه در منحنی پرواز صحیح خود بماند.

عملگر این سطوح کنترلی دستورات لازم برای تغییر زاویه را از کامپیوتر ناوبری و کنترل پرواز می‌گیرد که به سیستم هدایت داخلی (INS) و ماهواره‌ای GPS مجهز است. گلوله پیش از شلیک برنامه ریزی شده و موقعیت هدف به آن منتقل می‌شود. پس از شلیک نیز با کمک سیستم هدایت داخلی خود هدایت و با استفاده از گیرنده GPS خود که در برابر اخلالگری و جنگ الکترونیک مقاوم است، به ماهواره‌های سیستم مکان‌یاب جهانی متصل شده تا در همواره مسیر پرواز صحیح بماند.

سیستم هدایت ماهواره‌ای پیوسته منحنی پرواز را با اطلاعات ماهواره‌ای مطابقت داده و  تصحیح کننده خطای احتمالی هنگام ناوبری با سیستم هدایتی داخلی است. این قابلیت سبب می‌شود حمله با بیشترین دقت و نتیجتا بالاترین اثرگذاری ممکن صورت گیرد و تلفات ناخواسته خصوصا هنگام نبرد شهری کاهش یابد. همچنین می‌توان زمانی که دشمن در فاصله نزدیک (حتی در حد 70 متر) است، آن را با گلوله هدایتی طوری زیر آتش گرفت که نیروهای خودی آسیبی نبینند.

اثرگذاری یک گلوله هدایت ماهواره‌ای اکسکالیبور برابر با 10 تا 50 گلوله غیرهدایتی است. این گلوله را می‌توان در همه شرایط آب و هوایی (حتی شرایط بسیار بد جوی) و هر ساعت از روز استفاده و علیه اهداف زمینی مختلف روی هر سطح و محیط جغرافیایی شلیک کرد. دایره خطای احتمالی (CEP) آن زیر 2 متر است و اگر سیستم هدایتی دچار خطا و اشتباه شود، گلوله نهایتا با کمتر از 2 متر اختلاف به هدف برخورد می‌کند که با توجه به قدرت انفجارش، قابل چشم پوشی است.

سرجنگی آن حاوی 22 کیلوگرم ماده انفجاری اتصال پلیمری از نوع PBXN-9 است که بسیار ایمن بوده و تا وقتی که گلوله در حالت مسلح قرار نگیرد، حتی بر اثر آتش سوزی، ضربه، تخلیه الکتریکی و… نیز منفجر نخواهد شد. این ویژگی سبب می‌شود حمل و نقل و ذخیره سازی گلوله آسان همراه با امنیت باشد. این مقدار ماده منفجره پس از انفجار نه تنها با موج و انرژی بالایش هدف را تخریب می‌کند، بلکه پوسته فلزی گلوله را در قالب ترکش‌های مهلک به اطرف پرتاب می‌نماید.

سرجنگی یک فیوز با 3 حالت برخوردی، تاخیری و هوا انفجار دارد که پیش از شلیک بسته به نوع هدف روی یکی از حالات تنظیم می‌شود. در حالت اول که برای نابودی ادوات و تجیهزات است، گلوله به محض برخورد به هدف منفجر و در حالت دوم جهت نابودی سنگرها و سازه‌های مستحکم نظیر ساختمان‌، گلوله ابتدا با انرژی جنبشی بالایش به آن نفوذ و سپس منفجر می‌شود. در حالت سوم نیز گلوله برای مقابله با نیروهای سبک و پیاده نظام در ارتفاعی معین منفجر می‌شود.

نمونه آزمایشی XM982 که از 2007 برای ارزیابی وارد خدمت شد، هنگام شلیک از توپ با لوله‌ ‭6‬ متری مثل M777، تا 23 کیلومتر برد و زیر 4 متر CEP داشت. M982 نخستین مدل اکسکالیبور بود که رسما در همان سال وارد خدمت شد. بردش هنگام شلیک از توپی مشابه با 42.5 درصد افزایش به 40 کیلومتر و CEP آن به کمتر از 2 متر رسید. این نسخه علاوه بر ارتقای نرم افزاری و سخت افزاری، ساختارش به نمونه بیس بلید (base bleed) تغییر یافت که عامل افزایش برد بود.

در انتهای بدنه M982 مواد شیمیایی مولد گاز وجود دارد که با انفجار خرج پرتاب شروع به واکنش کرده و با ایجاد جریان هوا که از سوراخ انتهایی خارج و خلا پشت گلوله را از بین برده و درگ پشتی را کاهش می‌دهد. هنگام پرواز ۶۰ درصد درگ در جلو و بخشی دیگر در ناحیه کم فشار پشت گلوله که قطور است ایجاد می‌شود. کاهش درگ پشتی (درگ پایه) سبب کاهش مقاومت هوا و از بین رفتن توده‌های متلاطم هوایی پشت گلوله شده و نتیجتا باعث افزایش برد می‌شود.

گلوله اکسکالیبور در نخستین استفاده عملیاتی خود که سال 2007 در عراق با استفاده از نمونه‌های آزمایشی رقم خود، اثرگذاری و دقت بسیار تحسین برانگیزی از خود به جای گذاشت؛ طوری که 92 درصد گلوله‌های شلیک شده دایره خطایی کمتر از 4 متر داشتند. تا سال 2018 نیز شمار 1400 گلوله از آن در میدان‌های نبرد شلیک شد که همگی موفق به تکرار نتیجه درخشان خود شده و طبق وعده در همه شرایط آب و هوا و هر ساعت از روز، دقت بالایی از خود به نمایش گذاشتند.

در نسخه ارتقا یافته موسوم به M982A1 که در سال 2016 تحویل ارتش شد، علاوه بر بالا رفتن اعتمادپذیری گلوله از 85 به 90 درصد، با افزایش تولید و پیشرفت فناوری، هزینه هر گلوله به نصف مدل M982 کاهش یافت؛ هر گلوله M982 معادل 228 هزار دلار و نمونه A1 برابر با 112.8 هزار دلار قیمت دارد. از سال 2007 تا 2014 تعداد 6,500 گلوله M982 و از 2016 تا 2018 نیز 5,312 گلوله A1 تولید شد. طبق برنامه قبلی از 2019 تا 2023 نیز در مجوع 4,633 گلوله تولید می‌شود.

همانطور که گفته شد برد گلوله اکسکالیبور در دو نسخه پایه و A1 هنگام شلیک از توپ با طول L/39 تا 40 کیلومتر است. منظور از L/39 این است که طول لوله 39 برابر کالیبر توپ است و از آن‌ جا که گلوله مذکور از توپ‌های کالیبر 155 میلی‌متر شلیک می‌شود، پس L/39 به لوله 6.045 متری اشاره دارد. برد گلوله هنگام شلیک از توپ L/52، یعنی با لوله‌ای به طول 8.060‬ متر نیز به 50 کیلومتر می‌‌رسد. در آزمایش‌ها با توپ L/58 نیز گلوله تا 70 کیلومتر پرواز و رکورد شکنی کرد.

نسخه‌ EST که در 2018 آزمایش و از همان سال عملیاتی شد، می‌توان منحنی پروازش را تعیین کرد تا بتوان هدفی که رسیدن به آن‌ سخت است را نابود کرد. اگر هدفی در شیب کوه بوده یا مانعی سخت بالای آن باشد، می‌توان گلوله را تنظیم کرد با زاویه‌ مناسب، مثلا قائم، شیرجه زده تا به آن برسد. کاربردی دیگر هدف قرار دادن از زاویه‌ای خاص است؛ مثلا یک ساختمان در بخش بالایی تقویت شده اما از کنار آسیب پذیرتر است، پس گلوله را به طور مایل از کنار به آن می‌کوبند.

اکسکالیبور شلیک کن – فراموش کن است؛ یعنی پس از شلیک نیازی به هدایت آن نیست و خود ناوبری می‌کند. نسخه هدایت لیزری آن موسوم به Excalibur S علاوه بر سیستم هدایت INS و GPS، یک جستجوگر لیزری در دماغه جهت درگیری با اهداف متحرک دارد تا با نشانه گذاری هدف توسط یک پرتو لیزری کدگذاری شده، جستجوگر بازتاب آن را کشف و به سمتش رود. این روش هدایتی نیمه فعال این است و دیگر نیروها بایستی تا لحظه برخورد هدف را نشانه گذاری کنند.

اکسکالیبور نسخه‌ای به نام N5 نیز دارد که کالیبر آن 127 میلی‌متری و برای شلیک از توپ موجود در سینه کشتی‌های رزمی نظیر ناوشکن‌ها است. برد آن 2 برابر یک گلوله 127 میلی‌متری عادی است و ضمن استفاده از سیستم هدایت INS و GPS، می‌توان یک رادار موج میلی‌متری در دماغه آن نصب کرد تا به صورت شلیک کن – فراموش کن با اهداف متحرک نیز درگیر شود. در این روش رادار روی هدف متحرک قفل و دیگر نیازی به نشانه گذاری آن توسط دیگر نیروها نیست.

علاوه بر آمریکا، کشورهای استرالیا، هند، کانادا، سوئد، اردن و هلند نیز کاربر اکسکالیبور بوده و نروژ نیز قرار است آن را دریافت کند. حال اوکراین نیز به جمعشان افزوده می‌شود و با کمک آن می‌تواند حملاتی دقیق‌تر از پیش علیه مواضع روس‌ها انجام دهد. کانادا نیز مجددا قصد ارسال این گلوله را برای اوکراین دارد. آلمان نیز پیش از این همراه با هویتزرهای خودکشش PzH 2000 گلوله‌های هدایتی ضد تانک SMArt 155 را برای اوکراین ارسال و ارتش نیز این موضوع را تایید کرد.